نگاهی به نقش مساجد در جریان انقلاب اسلامی
مساجد، پایگاه آموزش مقابله با ساواک
در سند زیر آمده:
«... در ساعت 10/30 عده‌ای در حدود 500 نفر از مسجد [شاه] خارج و به طرف میدان پهلوی که پیکره‌ی 66 در آنجا برپاست رفته و بلافاصله شروع به شکستن چراغ‌های زمین میدان نموده و بدون آنکه بتوانند اهانتی به پیکره‌ها بنمایند و با وحشت و ترس میدان را ترک نموده و مجدداً به مسجد شاه بازگشتند این عده صددرصد از کمونیست‌ها بودند...
قسمتی از عده داخل مسجد حدود ساعت 11 «به دستجات مجزا تقسیم و از راه‌های مختلف به طرف صحن مرقد شاهزاده حسین رهسپار شدند و پس از صرف نهار[ناهار] چه در صحن مرقد مذکور و چه در مسجد شاه مجدداً با دستجات گروه‌های مجزا ظاهراً بدون مقصد به خیابان راه افتادند که هم‌اکنون (ساعت 15) این وضع نیز ادامه دارد، ضمناً در این ساعت عده‌ای در مسجد شهید جمع شده و واعظ ناشناسی برای آنان وعظ می‌کند که بیانات وی تحریک‌آمیز گزارش شده است... ضمناً شعارهای ضد ملی نیز از طرف کمونیست‌ها نسبتاً زیاد به نظر می‌رسد...»
کمونیست قلمداد کردن افراد مذهبی و متدینی که در مساجد و امامزاده حسین(ع) تجمع کرده‌اند به خوبی درماندگی رژیم را نشان می‌دهد.اسناد نشان می‌دهد که رژیم پهلوی در تقابل با انقلابیون جنگ تبلیغاتی و روانی را نیز با طرح چنین اتهاماتی باخته است.
در استان قزوین در واکنش به جنایات رژیم در شهرهای مختلف کشور، علما و روحانیون دست به تحریم نماز جماعت زده و پس از 19 دی 1356 ـ به مانند روزهای پس از 15 خرداد 1342 ـ اقامه جماعت را در اعتراض تعطیل کردند. در سندی در این مورد آمده است:
«در تاریخ 22 و 23/10/1356 سیدعباس ابوترابی،اشکوری، سیدحسن موسوی شالی، سیداحمد زرآبادی و هادی باریک‌بین پیشنمازان مساجد شهر قزوین به منظور حمایت از تظاهرات اخیر قم از اجرای نماز جماعت در مساجد مربوط خودداری نموده و در منزل عبدالرحیم سامت یکی از اعضای هیئت علمیه قزوین تشکیل جلسه داده‌اند. ضمناً شب هنگام مورخ 22/10/36 تعدادی در حدود 5 نسخه اعلامیه مضره پلی‌کپی شده که از روی آن فتوکپی تهیه شده است تحت عنوان 19 دی ماه عاشورای دیگر در یکی از خیابان‌های فرعی پخش گردیده است...»
این شیوه مبارزه که تأثیر زیادی بر نمازگزاران داشت در ماه‌های بعد نیز به مناسبت‌های مختلف انجام گرفت، مثلاً در مورخه 29/11/1356 در اعتراض به کشتار مردم تبریز همه مساجد استان قزوین تعطیل شدند.
9) تهدید طرفداران رژیم در مساجد
دستگیری، تبعید، شکنجه و شهادت تعداد زیادی از مردم شهرهای استان قزوین باعث شد تا بسیاری از جوانان مذهبی استان به منظور جلوگیری از تکرار حوادث مشابه اقدام به تهدید مأمورین نظامی و امنیتی استان کنند. در این‌گونه اقدامات که در بسیاری از انقلابات دیگر ـ از جمله انقلاب فرانسه 1789 و انقلاب اکتبر 1917 روسیه ـ نیز دیده می‌شود، کسانی که در کشتار و قتل‌‌عام مردم دست داشتند از سوی انقلابیون تهدید به مرگ می‌شدند. آن‌گونه که در اسناد ساواک دیده می‌شود، در استان قزوین بارها کسانی که در اعمال زور و خشونت علیه مردم اقدام می‌کردند. تهدید به مرگ شده‌اند. بسیاری از این اعلامیه‌ها و نامه‌های تهدیدآمیز در مساجد تهیه شده است. در سندی در این مورد آمده است:
«برابر اطلاع روز قبل یک برگ اعلامیه خطی در مسجد ولی‌عصر دیده شده که در آن نام بیست نفر از مأمورین و افسران شهربانی ذکر شده بود متذکر گردیده بودند که این افراد مهدو‌رالدم بوده و باید به قتل برسند...
نظریه چهارشنبه: این اعلامیه از طرف افراد مخالف افراطی و فعال مسجد ولی‌عصر نوشته شده و بیشر به منظور تهدید و ارعاب مأمورین بوده است... و هم‌چنین [با] پرتاب سنگ به خانه بعضی از مأمورین خواسته‌اند صحت قول خود را به ثبوت برسانند...»
10) استقبال از زندانیان سیاسی در مساجد
از دیگر اقدامات سیاسی که در مساجد انجام می‌گرفت استقبال از زندانیان سیاسی بود. به گفته اسناد ساواک در این استقبال‌ها تعداد زیادی از مردم شرکت داشته و شخص آزاد شده مانند یک قهرمان مورد تمجید و قدردانی قرار می‌گرفت. این حرکت باعث تقویت روحیه دیگر زندانیان و انقلابیون و حتی خانواده‌های آنها می‌شد. در سندی از ساواک در مورد استقبال از «محمدعلی جباری» گوشه‌ای از این استقبال انعکاس یافته است:
«نامبرده بالا[محمدعلی جباری] که در روز 21 آذر از زندان آزاد گردیده به قزوین وارد و در اجتماعی که در مسجد شاه قزوین تشکیل گردیده بود رفته و با استقبال بی‌نظیر مردم روبرو شده است، مشارالیه در مسجد مذکور طی یک سخنرانی تحریک‌آمیز اظهار داشته است که زندانیان سیاسی در زیر فشار خفقان‌آور و شکنجه‌های طاقت‌فرسای رژیم مقاومت می‌کنند و اضافه نموده که نباید ناامید شد و بایستی کاری کنیم که سایر زندانیان مرخص گردند...»
11) آموزش به مردم برای مقابله با ساواک و نیروهای نظامی رژیم
قطعاً یکی از راه‌های مقابله با ساواک و نیروهای نظامی رژیم، آشنایی انقلابیون با شیوه‌های پنهان‌کاری اطلاعات و فراگیری اصول فریب ساواک در هنگام دستگیری بوده است. به همین دلیل در مساجد کسانی که سابقه زندان داشتند به دیگران آموزش‌های ابتدایی در این مورد را می‌دادند. این اقدامات نشان می‌دهد که به تدریج مسجد به مهم‌ترین کانون مبارزه با رژیم تبدیل شده و عملاً به سنگری برای آموزش و تسلیح انقلابیون درآمده است.