عجله در نگاه قرآن
عجله، ضد تأنی است و در کتاب مفردات، معنای آن طلب شئ، پیش از وقت مناسب آن آمده است. عجله غالباً با حماقت همراه است و معمولاً اعمالی که از روی عجله انجام می‌گیرد، بدون فکر. تأمل است. از این رو قرآن کریم سخن کسانی را که دنیای فراهم و عاجل را بر آخرت ترجیح دادند، چنین نقل می‌کند:
1- «لو کنا نسمع او نعقل ما کنامن اصحاب السعیر».
...اگر ماگوش فرا می‌دادیم یا می‌اندیشیدیم، از اهل دوزخ نبودیم.(الملک- 10)
عجله، صفتی ناپسند و نکوهیده است و آثار سوئی به دنبال دارد. عجله، نامی است که هم بر این صفت، و هم بر آثار و پیامدهای آن اطلاق می‌شود.
همچنین عجله به معنایی جز آنچه مورد نظر ماست، نیز به کار می‌رود و آن معنی تقدم و پیشی گرفتن، بر گرفته از عاجل در مقابل آجل است، که مذموم و ناپسند نیست و آیات ذیل ناظر بر آن است:
2- «و لا تعجل بالقرآن من قبل ان یقضی الیک وحیه» ...پیش از آنکه وحی خدا تمام شود، در (تلاوت و تعلیم) قرآن شتاب مکن.(طه- 114)
3- «لو یؤاخذهم بما کسبوالعجل لهم العذاب»
اگر خدا آنان را به سبب آنچه کرده‌اند، مؤاخذه کند، همانا در عذابشان شتاب کند.(کهف- 58)
4- «اتی امرالله فلا تستعجلوه»
امر خدا (قیامت) آمدنی است، پس تقاضی تعجیل آن را مکنید.(نحل-1)
5- «فان للذین ظلموا ذنوباً مثل ذنوب اصحابهم فلا یستعجلون»
پس به یقین کسانی که ستم کردند، گناهانی مثل گناهان پیروانشان دارند، پس طلب تعجیل نکنند. (الذاریات- 59)
اما عجله به معنایی که مورد نظر ماست، همان صفت مذموم و ناپسند است که مانند کبر و حسد در غالب افراد، جز‌اشخاصی معدود و انگشت شمار، یافت می‌شود، چنانکه گویی این صفت با وجود انسان سرشته است:
6- «خلق الانسان من عجل»
انسان از عجله آفریده شده است.(انبیاء- 37)
7- «و یدع الانسان بالشر دعاءه الخیر و کان الانسان عجولاً»
و انسان همانند گونه که خیر می‌جوید، شر می‌خواهد و انسان بسیار شتاب‌آلود است.(اسراء- 11)
این آیه شریفه دلالت بر آن دارد که عجله سبب می‌شود انسان همان گونه که خیر را می‌خواهد، شر را نیز بخواهد، گویی شر برای او بهتر است. علاوه این آیه حاکی از آن است که عجله رها کردن آخرت و روی آوردن به دنیای پست است:
8- «کلا بل تحبون العاجلهًْ و تذرون الاخرهًْ»
نه چنین است، بلکه شما دنیای شتابنده را دوست می‌دارید و آخرت را رها می‌کنید.(قیامت- 21)
9- «ان هولاء یحبون العاجلهًْ و یذرون وراء هم یوماً ثقیلاً»
همانا اینان دنیای شتابان را دوست می‌دارند و پشت‌سرشان روزی سنگین را وا می‌نهند.(الدهر- 27)
10- «من کان یرید العاجلهًْ عجلنا له فیها مانشاء لمن نرید ثم جعلنا له جهنمم یصلیها مذموماً مدحوراً. و من اراد الاخرهًْ وسعی لها سعیها و هو مؤمن فاولئک کان سعیهم مشکوراً. کلا نمد هولاء و هولاء من عطاء ربک و ما کان عطاء ربک محظوراً»
هر کس خواهان دنیای زودگر باشد، به زودی در دنیا به او می‌دهیم، البته چنانکه خواهیم و به هر کس که اراده کنیم. سپس دوزخ را نصیب او کنیم که با نکوهش و سرشکستگی وارد آن گردد. و هرکس طالب آخرت باشد وسعی خود را در آن به کار بندد و ایمان داشته باشد؛ پس تلاش آنان مقبول و مأجور است. مابه اینان و آنان از عطای پروردگارت مدد می‌رسانیم و از عطای پروردگارت هیچ کس محروم نخواهد بود.
در این آیات اشاره به آن است که کسی که آخرت را فرو می‌گزارد و به دنیا رو می‌کند، عجول و شتابزده است. از این رو در این آیات نیز دنیا عاجله نامیده شده است.(اسراء- 18)
واضح است کسی که دارای تأنی است و هر چیز را در موقع مقرر آن می‌طلبد، خواهان لذت دنیا نیست، زیرا آن را متاعی اندک و محدود به ظواهر می‌داند:
11- «یعلمون ظاهراً من الحیوهًْ الدنیا و هم عن الاخرهًْ هم غافلون»
آنان به ظاهر زندگانی دنیا آگاهند و ایشان از آخرت غافل و بی‌خبرند.(الروم- 7)
آری، انسان عجول و شتاب زده، زندگانی دنیا را بر آخرت ترجیح می‌دهد:
12- «یا ایها الذین امنوا مالکم اذا قیل لکم انفروا فی سبیل الله اثاقلتم الی الارض ارضیتم بالحیاهًْ الدنیا من الاخرهًْ فما متاع الحیوهًْ الدنیا فی الاخرهًْ الا قلیل»
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! شما را چه شده، زمانی که به شما گفته می‌شود در راه خدا کوچ کنید بر روی زمین سنگینی می‌کنید و در امر کوچ سستی می‌نمایید آیا از آخرت به زندگانی دنیا راضی شده‌اید با آنکه بهره زندگی دنیا در آخرت جز اندکی نیست.(توبه- 38)
به‌طور کلی انسان عجول، مقام لقای پروردگار را از دست داده و راه کمال را نمی‌پوید، بلکه بقا را رها می‌کند وبه فناچنگ می‌زند، از ملک بی‌زوال روی گردانده، به‌دار غرور و ملک فناپذیر روی می‌آورد و سرگرم لذت‌های آنی و زودگذر شده است و از لذات باقی محروم می‌گردد، چنانکه روز قیامت این گونه مورد خطاب حق‌تعالی قرار می‌گیرد:
13- « ... اذهبتم طیباتکم فی حیاتکم الدنیا واستمتعتم بها فالیوم تجزون عذاب الهون بما کنتم تستکبرون فی الارض بغیر الحق و بما کنتم تفسقون»
شما در زندگی دنیوی خود، لذایذتان را بردید و آن برخوردار شدید، پس امروز به کیفرخواری و ذلت مجازات می‌شوید، چون در زمین به ناحق تکبر کردید و راه فسق و تبهکاری پیش گرفتید.(احقاف- 20)
نتیجه آنکه عجله، از فریب‌های شیطان و یوغ بندگی اوست. چنانکه روایت شده که شیطان سپاهیانش را سفارش کرده است که فرزندان آدم را با عجله بفریبند و به دام اندارند.