صدیقه توانا

ترویج و نهادینه‌سازی سبک زندگی اسلامی- ایرانی- و مقابله با ابعاد نامطلوب سبک زندگی غربی یکی از سیاست‌های کلی جمعیت است که رهبری بارها در بیانات گهربار خود بدان اشاره داشته است.
راه‌های ترویج سبک زندگی اسلامی- ایرانی وظیفه دستگاه‌های فرهنگی برای مقابله با ابعاد نامطلوب سبک زندگی غربی و مهم‌تر از همه تأثیر این مسئله بر نرخ رشد جمعیت محورهای مورد بحث در گزارش پیش روست.
سبک زندگی یعنی چه؟
قبل از آنکه وارد بحث راهکارهای ترویج سبک زندگی اسلامی- ایرانی شویم بد نیست تعریفی از سبک زندگی و چرایی اهمیت آن داشته باشیم.
محمود پناهی، پژوهشگر و مشاور خانواده پاسخ این سؤال را با اشاره به اینکه مفهوم سبک زندگی از جمله مفاهیم علوم اجتماعی، علم جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی است که اخیرا مورد توجه عالمان علوم اجتماعی و مدیران فرهنگی قرار گرفته، می‌گوید: «سبک زندگی معنایی است که از به هم تنیدگی، پیوند، نظام‌وارگی و شبکه‌ای بودن عوامل متعددی که در شیوه‌های زندگی یا اقلیم‌های زیستن تأثیر می‌گذارند به‌وجود آمده است. به طور کلی، می‌توان سبک زندگی را مسیری دانست که در نهایت منجر به رسیدن به اهدافمان در طول زندگی می‌شود. در واقع سبک زندگی کمک می‌کند تا زندگی را بفهمیم. این سبک زندگی ماست که نحوه ارتباط برقرار کردن ما با دیگران، خودمان، طبیعت و همه هستی را تعیین و معنی‌دار می‌کند.»
سبک زندگی همواره یکی از دغدغه‌های مقام معظم رهبری است که در دیدار مردم و مسئولان با ایشان به انحای مختلف بدان اشاره نموده‌اند.
رهبر فرزانه انقلاب در تبیین سبک زندگی می‌فرمایند: «آن چیزهایی که متن زندگی ما را تشکیل می‌دهد همان سبک زندگی است، بخش حقیقی و اصل تمدن است. مثل مسئله خانواده، سبک ازدواج، نوع لباس، الگوی مصرف، رفتار ما در فعالیت سیاسی، رفتار ما با پدر و مادر، یا همسر و فرزند...
اینها آن بخش‌های اصلی تمدن است که متن زندگی انسان است. در انقلاب در این بخش، پیشرفت ما چشمگیر نیست باید آسیب‌شناسی کنیم و راهکار ارائه کنیم تا شاهد پیشرفت در این بخش نیز باشیم.»
ایشان فهرستی را در قالب سؤالات در تمدن‌شناسی هم بیان داشته‌اند و با طرح سؤالاتی مهم و قابل تأمل می‌پرسند: ...چه کنیم که طلاق و فروپاشی خانواده آنچنان که در غرب رایج است در بین ما رواج پیدا نکند؟... حد زاد و ولد در جامعه ما چیست؟ چرا در بعضی از شهرهای بزرگ خانه‌های مجردی وجود دارد؟...
اینها بخشی از سؤالاتی است که رهبر معظم انقلاب با طرح آنها خواستار برداشتن قدم‌های اساسی و عملی مردم و مسئولان نظام برای چاره‌اندیشی به مشکلات شده‌اند.
حال باتوجه به این پرسش‌های اساسی و همچنین ابلاغیه سیاست‌های جمعیتی به نظر می‌رسد که نقش تلویزیون و سریال‌ها در پاسخ به سؤالات فوق و ترسیم سبک زندگی دینی و اسلامی نقشی بی‌بدیل و اساسی است.
پناهی، مشاور و کارشناس فرهنگی با اشاره به آمار رسمی منتشر شده از سوی رسانه‌های مختلف مبنی بر اینکه مردم روزانه بین 4 تا 5 ساعت تلویزیون تماشا می‌کنند، می‌گوید: «در حال حاضر اصلی‌ترین وسیله پر کردن اوقات فراغت خانواده‌ها تلویزیون است. نقش تلویزیون در آموزش یا تثبیت سبک زندگی مردم برجسته‌تر از هر وسیله یا نهاد و ارگان دیگری است. به نظرم رسانه ملی در الگوسازی سبک زندگی اسلامی می‌تواند قدمهای مثمرثمری بردارد که تاکنون برنداشته است. و این دغدغه حضرت آقا هم هست.»
الگوبرداران سبک زندگی غربی خسته‌اند
حجت‌الاسلام محمد مسلم وافی کارشناس رادیومعارف، طلبه، 32 ساله و مستأجر است. در قم زندگی می‌کند. بنا به گفته خودش دهمین فرزندش ان‌شاءالله تا چند وقت دیگر به دنیا می‌آید. در یک خانه 120 متری که در وسط حیاط آن یک حوض است، زندگی می‌کند. این خانه 3 اتاقک 2×3 دارد.
یک اتاق برای دخترها و اتاق دیگر برای پسرها است. البته چون صاحب‌خانه خوبی نصیبش شده خوشبختانه خیلی اجاره نمی‌دهد.
مناسب دیدم به عنوان یک مستند واقعی به سراغ یکی از هموطنانمان که در همین شهر و دیاری که ما زندگی می‌کنیم و از گرانی و مشکلات مستأجری دائم غرغر می‌کنیم و ناسپاس هستیم، بروم و صحبتهای او را در مورد سبک زندگی اسلامی- ایرانی و راههای افزایش جمعیت بپرسم و اینکه آنها چگونه زندگی می‌کنند که برخی از جوانان ما برای فرار از مسئولیت و از روی خودخواهی می‌گویند نمی‌توانیم. یا اینکه از زمین و زمان گله دارند که مگر می‌شود با این حقوق کم و مستاجری بچه‌دار شد؟ و هزار و یک توجیه برای ازدواج نکردن و بچه‌دار نشدن می‌آورند.
حجت‌الاسلام وافی در ابتدای گفت‌وگوی تلفنی خود با اظهار تاسف از اینکه ای کاش تا قبل از آن که سبک زندگی غربی در برخی خانواده‌های ایرانی نهادینه می‌شد، خانواده‌ها با سبک زندگی اسلامی روبه‌رو و بیشتر آشنا می‌شدند تاکید می‌کند: «اگر همه دست به دست هم دهیم می‌توانیم در یک چشم‌انداز 5 ساله مردم را لااقل به فکر ببریم، در مسافرتها و برنامه‌های تبلیغاتی که ما طلبه‌ها می‌رویم بعینه می‌بینیم کسانی که از مدل غربی الگوبرداری می‌کنند خسته شده اند، و با صراحت می‌گویم صحبت کردن در این شرایط مردم را به فکر می‌برد.»
از آقای وافی می‌پرسم چند تا از فرزندان شما ازدواج کرده و چند فرزند در خانه دارید و آیا در شرایطی فعلی بچه‌داری سخت نیست و مهم‌تر آن که فکر می‌کنید صحبت کردن با مردم چقدر در نرخ رشد جمعیت تاثیر دارد؟ وی با اشاره به اینکه 2 تا از دخترها ازدواج کرده و به خانه بخت رفته‌اند و 7 بچه دیگر هم به مدرسه می‌روند می‌گوید: «مردم گمان می‌کنند که افرادی امثال من استثنایی هستیم که این همه بچه داریم، ولی باید گفت، خیر مردم استثنایی هستند، فضای جامعه به سمتی رفته که عده‌ای از مردم از مسیر واقعی دور و غیرواقعی شدند.»
غفلت مردم از عبد بودن خود
بنده 18 سال است که در حوزه علمیه مشغول کار هستم و مثل همه افراد عادی جامعه زندگی می‌کنم و الان کاملا احساس می‌کنم که مردم زندگی غربی را دیگر قبول ندارند و خسته شده‌اند.
وی می‌گوید: «یک نکته اساسی که در زندگی‌ها کم‌رنگ شده این است که ما فراموش کرده‌ایم که عبد هستیم و یک مولا داریم و طبق دستورات او باید عمل کنیم، الان هر کس برای خود صاحب نظر و سبک شده است.»
وی برای این گفته خود با استناد به صحبتهای دو تن از نمایندگان در سال 75 اشاره کرده و می‌گوید: «در آن سال یکی از خانمهای نماینده در صحن علنی مجلس اعلام کرد دوچرخه‌سواری برای خانمها منعی ندارد و یکی از آقایان این مسئله را جایز ندانست. در اینجا باید گفت مگر ما نباید به دستورات اسلام عمل کنیم و چرا به کتاب خدا رجوع نمی‌کنیم. براستی خداوندی که برای یک آب خوردن ساده ما 17 دستور داده چطور می‌تواند برای زندگی ما و سبک و سیاق آن دستور نداشته باشد؟! هر جا ما غافل شدیم، فکر کردیم عبد نیستیم واز آنجا دچار مشکل می‌شویم.» ازاین کارشناس رادیو معارف و مسئول مؤسسه روایتگران نورمی‌خواهم مستندات دیگری در این مورد بیاورد، می‌گوید: «هنگام سن ازدواج، هنگام تعیین مهریه چرا به دستورات اسلام رجوع نمی‌کنیم؟ بنابراین می‌بینیم اولین آسیب را از فاصله‌گرفتن‌مان در سبک زندگی و فراموش کردن عبد‌بودن‌مان می‌خوریم. همه ما برای خودمان نظر می‌دهیم و متأسفانه فاصله گرفتن از دستورات الهی بین اکثر ما رسوخ یافته و این اغراق نیست و در چنین شرایطی باید مقداری از ابعاد زندگی به سبک غربی را برای مردم باز کنیم. بسیاری از کارتون‌های خارجی، بازیهای کامپیوتری، یک مدل زندگی غربی است. اگر مردم با سبک زندگی و مدل زیستن غربی‌‌ها آشنا شوند و مضرات آن را بدانند قطعا تغییر رویه خواهند داد و از آن حذر می‌کنند. موبایل خوب است ولی وقتی آمد فاصله‌ها را زیاد کرد. تلویزیون خوب است ولی افسردگی شایع شد و آمار طلاق افزایش یافت باید به خودمان و مردم محسنات سبک زندگی اسلامی را توضیح دهیم. الآن دو دختر بنده عروس شدند وقتی مهریه آنها را سبک گرفتیم خودشان می‌گویند ما در زندگی آرامش داریم. ما محسنات زندگی اسلامی را که یکی از آنها لذت‌بردن و جلب رضایت الهی است راخیلی بازگو نمی‌کنیم و دنبال آن گمشده در دنیای مدرن می‌گردیم. در حالی که می‌بینیم روز به روز آسایش مردم بالاتر می‌رود و وسایل رفاهی بیشتر شده ولی آرامش جزو گمشده اکثر زندگی‌های امروزی است. اگر بتوانیم روی این پازل‌ها از جمله ازدواج به هنگام، مهریه پایین و جهیزیه کم، کار کنیم به سبک زندگی اسلامی دست خواهیم یافت.»
به او می‌گویم ارتباط این مسئله را با رشد جمعیت در چه می‌دانید؟ توضیح می‌دهد: «یکی از ظلم‌های رسانه، به کثرت نسل بود. بین نسل جوان و مثلا دانشجویان ترسی از بچه‌دار شدن را نشان دادند. ولی در سبک زندگی اسلامی خود به خود کثرت نسل اتفاق می‌افتد. آلمانی‌ها 8 سال قبل گفتند اگر مادری بیش از 4 بچه داشته باشد 10 سال بیشتر عمر می‌کند ضمن آنکه شیردادن و زایمان یکی از عوامل ضدسرطان است ولی متاسفانه رسانه‌های ما 22 سال برعکس این قضیه را ترویج کردند.وقتی سبک زندگی اسلامی شد و دختر 15 ساله به خانه شوهر رفت خودبه خود فاصله سنی بین بچه‌ها کم می‌شود و پازل کثرت جمعیت کامل می‌شود.  یک فرد 34 ساله اتوماتیک وار دارای 7-8 بچه خواهد شد و نکته مهم دیگر اینکه هرچه تعداد فرزند بالاتر رود تربیت بچه‌ها آسان تر می‌شود، چون بچه‌ها خودشان خودشان را تربیت می‌کنند. حضرت امام صادق(ع) می‌فرماید: شما لازم نیست بچه را خوب تربیت کنید شما مواظب باشید آنها را بد تربیت نکنید.
تضمین اقتدار ملی با جوانان برومند
برای تحقق منویات مقام معظم رهبری در مورد ابلاغ سیاستهای جمعیتی با راهکار ترویج و نهادینه‌سازی سبک زندگی اسلامی ایرانی و مقابله با ابعاد نامطلوب سبک زندگی غربی ابتدا باید تعریف مشخصی از سبک زندگی ایرانی اسلامی داشته باشیم، این سبک باید در دبیرخانه الگوهای پیشرفت ایرانی و اسلامی تعریف شده باشد و در این خصوص نخبگان، اساتید، ائمه جماعات، روحانیون و مبلغان همه به یک تعریف مشترک که روی آن تفاهم داشته باشند، برسند و طبق آن تعریف بتوان به ترویج سبک زندگی اسلامی- ایرانی رسید.
خانم فاطمه آلیا نماینده مردم تهران و عضو کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان بر این باور است که اگر تعریف دقیقی از سبک زندگی غربی برای مردم و بخصوص نسل جوان داشته باشیم و مضرات آن را بازگو کنیم خیلی از مشکلات از جمله بحث جمعیت حل خواهد شد.
خانم آلیا با تأکید بر این مسئله که چند شاخصه در سبک زندگی ایرانی اسلامی فرایند تربیتی ما را تا سن 21 سالگی تشکیل می‌دهد، می‌گوید: «طبق دستورات اسلام خانواده‌ها برای سه تا 7 سال در مورد زندگی فرزند خود باید برنامه‌ریزی کنند، 7 سال اول سال رشد شخصیتی کودک است، 7 سال دوم مسئولیت‌پذیری و اطاعت است.نماینده مردم تهران بر آموزشهای تربیتی در کتب درسی هم تاکید دارد و می‌گوید: «مربیان پرورشی باید در فوق‌برنامه‌های ابتکاری مباحث مسئولیت‌پذیری و توجه به ازدواج و هدف زندگی و تولید نسل را به صورت مستقیم و غیرمستقیم برای دانش آموزان مطرح کنند و این کار به عنوان یک مقوله فرهنگی باید جدی گرفته شود.»
آلیا به 7 سال سوم زندگی بچه‌ها اشاره کرده و می‌گوید: در این مقطع سنی بچه‌ها به عنوان مشاور و وزیر در خانواده هستند و آنها باید برای سن ازدواج آماده شوند. این مسئولیت‌پذیری در سبک زندگی غربی کم است.»