بیم و امیدهای سیما در ماه رمضان
محمدحسین برزیده
در سال‌های قبل، تلویزیون در رمضان، یک جشنواره بزرگ رسانه‌ای بود و بهترین برنامه‌ها و سریال‌ها روی آنتن می‌رفت. طوری که مردم هنگام سفره سحری یا افطاری با معنویت، طنز، سرگرمی و حتی آموزش و تعلیم و تربیت خانوادگی همراه می‌شدند. اما امسال، به غیر از سه چهار برنامه خوب در شبکه‌های کم بیننده، دست تلویزیون از همیشه خالی‌تر به نظر رسید و محتوای دلچسب و رضایت‌بخشی روی آنتن نرفت.
انگار یادداشت چند صباح قبل رهبر معظم انقلاب خطاب به مدیران و برنامه‌سازان فراموش شد که ایشان چه توصیه‌هایی داشتند؛ قرار بود ذائقه مردم را درگیر خشم، هیاهوهای بیهوده و کینه‌های اغراق‌آمیز نکنند اما این اتفاق دوباره افتاد. جای سؤال است که امید و معنویت در کجای سریال‌ها حضور داشت؟!
سریال‌هایی روی آنتن رمضان نشستند که شمایی دور از خانواده ایرانی را به رخ مخاطب کشیدند؛ مجموعه‌هایی که بیش از اندیشه برای محتوا به‌فکر زرق‌وبرق و حضور بازیگران بوده‌اند، در واقع هیچ تلاشی برای نگارش یک فیلمنامه خوب نشده که مخاطب از این طریق پای تلویزیون بنشیند، مثلاً اعلام می‌کنند علی نصیریان در «برادر جان» یا حسین یاری در «از یادها رفته» تا به‌واسطه این شِگردهای تبلیغاتی، رمضانِ تلویزیون تماشاگر داشته باشد، یا در بحث برنامه‌ها سلبریتی‌ها را به «اختیاریه» آوردند و در جریان بحث‌های غیرمربوط قرار دادند که هیچ محتوایی عاید مخاطب نشد. سرانجام هم هیچ کدام راهی به جایی نبردند.
در گام نخست به سراغ شبکه یک می‌رویم. شبکه‌ای که با «دعوت» و «ماه خدا» مهمان سفره‌های سحر و افطار شد و «از یادها رفته» را هم به‌عنوان سریال تلویزیونی انتخاب کرد. سریالی که از هر نظر بیگانه با ایام رمضان است. کاری در هم ریخته که غالباً مشکل میزانسن و قالب‌های ناقص دارد.
شبکه دو، «خوان نیاز» و «مسافر ماه» را برای سحر و جنگ شبانه خود به پخش رمضانی رساند. برادران محمودی در «دل دار» چند پله هم ضعیف‌تر از «سایه بان» ظاهر شده‌اند. روابط عاشقانه تو در توی غلیظ غیرمتعارف که هیچ‌گونه ارتباطی به ماه رمضان ندارد. البته که در روزهای عادی هم ساختن چنین کاری که هیچ نقطه امید و روشنی در آن نیست و خانواده‌ها نیز همه آشفته اند، مناسب نیست چه برسد به ماه رمضان!
شبکه سه، «ماهِ من» در سحر و چند شبی هم «باغِ رمضان» را به‌عنوان جُنگ شبانه روی آنتن داشت. «برادر جان» در کنداکتور سریالی شبکه سه قرار گرفت و سرانجام هم معلوم نشد می‌خواستند حق‌الناس برگردد یا برنگردد؟!
البته شبکه پنج هم برنامه تولیدی «خلوتگه عارفان» را برای سحرگاهی و «اختیاریه» را برای هنگام افطار روی آنتن برد. برنامه «اختیاریه» که اصلاً معلوم نیست چه هدف‌هایی را دنبال می‌کند و فقدان جامعه‌شناس و پژوهشگر کنار تهیه‌کننده به‌جدّ احساس می‌شد. به نظر می‌رسد رئیس‌جدید شبکه پنج بداند طراحی برنامه و تهیه‌کنندگی برنامه را به کسانی واگذار کند که بدانند نیازهای امروز چیست و تلویزیون جای آدم‌های تازه وارد نیست که آنتن زنده را به دست بگیرند و آزمون و خطا بدهند.
معضل جدید امروز تلویزیون که در آنتن رمضانی بسیار شنیده و دیده شد بحث‌های شائبه برانگیز بود. آدم‌هایی که ناآشنا به مسائل بودند مهمان و میزبان بودند و این جزو اشتباهات راهبردی است.
سریال تلویزیونی هم که معلوم نشد چرا اولاً سریال کره‌ای برای این ایام روی آنتن رفت که اگر نظر به پخش سریال تولیدی و تأمینی بود حتماً مدیران مربوطه می‌توانستند از سریال‌های طنزِ رمضانی سال‌های قبل هم استفاده کنند. و ثانیاً چرا سریالی به‌نام «جیونگ میونگ» که حتی با نگاهی به سِیر داستانی‌اش متوجه می‌شویم هیچ سنخیتی با مسائل اجتماعی، فرهنگی و فضای ایام رمضان ندارد برای این ایام انتخاب شد؟
فقدان برنامه‌ریزی و نگاه جامع به ساخت برنامه‌ها و سریال‌های متناسب با ایام رمضان نشان می‌دهد که تلویزیون برای تأثیرگذارترین بخش تصویری خود یعنی سریال هیچ برنامه‌ای نداشته و حتی با عجله سریال شبکه یک را به‌تدوین رسانده است. جای سؤال است که چرا با وجود داستان‌های موجه قرآنی یا حداقل روایت‌های متناسبِ دینی و سبک زندگی امسال هیچ خبری از آنها نبود. البته سالِ قبل هم سریال‌های تلویزیون چنگی به دل نمی‌زدند و آنتن تلویزیون به دست کاردان‌ها سپرده نمی‌شد.
چند برنامه خوب
البته در این بین برنامه‌هایی هم کمتر دیده شدند یا اصلا یا به لحاظ شبکه، نوع تبلیغات و حتی کنداکتور این اتفاق نیفتاد. در نتیجه مطلوب‌های برنامه‌سازی چون «ماه بهشت» آن‌طور که باید و شاید دیده نشدند.
شبکه قرآن و معارف سیما امسال با ویژه برنامه‌های متعددی در قالب‌های متفاوت و برای رده‌های سنی مختلف به استقبال ماه رمضان رفت.
«خلوت انس» عنوان ویژه برنامه سحرگاهی این شبکه بود که همه روزه در ایام ماه مبارک رمضان به صورت زنده با اجرای سید کمال هاشم‌زاده همراه بیداردلان و سحرخیزان بود.
کلام بزرگان، فرازهایی از دعا‌های ابوحمزه و سحر، کارشناسی‌های کوتاه توسط واعظین مطرح، ارتباط با مشهد مقدس و همچنین مناجات خوانی و شعرخوانی توسط ذاکرین و شاعران اهل بیت(ع) از بخش‌های ویژه برنامه «خلوت انس» به شمار می‌رفت.
ویژه برنامه افطار شبکه قرآن و معارف سیما«ماه بهشت» نام داشت که این برنامه با ساختاری گفت‌وگو محور و رویکردی ارشادی، اطلاعاتی و سرگرمی، در آستانه اذان مغرب با اجرای سید وحید مرتضوی به صورت زنده تقدیم مخاطبان قرآنی و معارفی تلویزیون می‌شد.
معرفی و پرداختن به چهره‌های قرآنی مانند حافظان قرآن، قاریان و عاملان به قرآن، گفت‌وگو با مهمانان موفق در عرصه اجتماعی، فرهنگ، هنر، سیاست و اقتصاد و همچنین پخش آثاری از خواننده‌های آیینی، گروه‌های تواشیح، شاعران و مداحان و نیز پخش بسته اذان‌گاهی شامل تلاوت، تواشیح، دعا و اذان از بخش‌هایی بود که برای «ماه بهشت» درنظر گرفته شد.
جنگ شبانگاهی «عطر رمضان» از دیگر تدارکات این شبکه در ماه مبارک رمضان است که هر شب با اجرای مهدی آقا‌بیگی به صورت زنده از امامزاده ابوالحسن(ع) شهرری به روی آنتن می‌رفت.
در پایان این سؤال از مدیران رسانه ملی وجود دارد که رمضان مثل سیل نیست که به یک باره از راه برسد چرا برنامه‌ریزی برای این ایام وجود ندارد و خبری از یک تمهید و اندیشه‌ای نیست؟