فریده شریفی
بدون تردید فصل امتحانات یادآور دغدغه‌ها و نگرانی‌هاست، نه تنها برای دانش‌آموزان بلکه برای والدین و خانواده‌ها، بسیاری از والدین معتقدند که آنها هم به هنگام شروع فصل امتحانات مانند فرزندان خود امتحان می‌دهند و آنها نیز اضطراب و نگرانی‌های خاص خود را دارند و بسیاری دیگر از خود می‌پرسند در هنگام شروع امتحانات چه وظیفه‌ای دارند و چگونه به فرزندشان کمک کنند آیا پا به پای آنها در تمام مراحل درسی و دوران امتحانات پیش بروند و لحظه‌ای آنان را تنها نگذارند یا اینکه آنها را به‌حال خود رها کنند و بی‌تفاوت باشند؟!
قطعاً اصلی‌ترین وظیفه والدین در هنگام امتحانات ایجاد فضایی صمیمی، دلگرم‌کننده، اطمینان‌بخش، شورآفرین و آرامش‌بخش است چرا که چنین فضایی می‌تواند دغدغه‌ها و اضطراب دانش‌آموزان را کاهش دهد و آنان را برای برگزاری موفقیت‌آمیز امتحانات آماده سازد.
تشویق و دلگرمی به‌جای انتقاد و مقایسه
امتحان‌دادن و آمادگی برای شروع سال تحصیلی جدید، از وظایف و مسئولیت‌های اصلی دانش‌آموزان است، برگزاری امتحانات آخر سال نشان می‌دهد که دانش‌آموز در طول سال تحصیلی چقدر تلاش کرده وچگونه دروس خود را فرا گرفته است، آیا بادقت به دروس خود توجه نموده و حالا با آمادگی کامل امتحانات را سپری می‌کند یا اینکه در طول سال، به بازیگوشی، شیطنت و فعالیت‌های غیردرسی از جمله بازی‌های رایانه‌ای و... پرداخته و هم‌زمان با شروع امتحانات دچار استرس، اضطراب، افسردگی، پرخاشگری و دلهره شده و همه را مقصر می‌داند جز خودش!
اما والدین هم مسئولیت‌ها و وظایفی چه در طول سال تحصیلی و چه هنگام امتحانات دارند که انجام این وظایف می‌تواند تأثیر فراوانی در موفقیت فرزندان‌شان داشته باشد.
«معصومه طاهریانپور» کارشناس مسائل اجتماعی در این‌باره به گزارشگر کیهان می‌گوید: «سوال بسیاری از والدین این است که وظایف آنها در شروع فصل امتحانات چیست؟ در پاسخ باید گفت که اصلی‌ترین وظیفه والدین ایجاد محیط امن، آرام، صمیمی و دلگرم‌کننده برای فرزندان است تا آنها با اعتمادبه‌نفس و اطمینان خاطر بیشتری به فراگیری دروس مشغول شوند. پرهیز از اختلافات خانوادگی در حضور فرزندان، عدم انتقال مشکلات و مسائل مالی و اقتصادی به فرزندان، محدودکردن رفت‌وآمدهای خانوادگی، خواب مناسب، تغذیه مناسب، تأیید و تشویق فرزندان از جمله وظایفی است که والدین در این روزها می‌توانند برای کودکان و نوجوانان خود فراهم سازند.»
وی اضافه می‌کند: «ناخوشایندترین رفتاری که والدین در این برهه زمانی و شروع فصل امتحانات می‌توانند داشته باشند، تحقیر و سرکوب‌کردن فرزندان و مقایسه آنان با دیگران است، بدون تردید تحقیر و مقایسه فرزندان با فرزندان فامیل، دوستان و آشنایان می‌تواند بزرگترین ضربه روحی را به فرزندان وارد نماید و آنان را از گذراندن موفقیت‌آمیز امتحانات باز دارد.»
به گفته این کارشناس، مطابق این ضرب‌المثل اصیل فارسی که، «آنچه را که برای خود نمی‌پسندی برای دیگران هم مپسند» آیا والدین حاضرند کسی آنها را تحقیر کند و کلمات و جملات طعنه‌آمیز و تحقیرکننده بشنوند؟ بنابراین آنان نیز نباید فرزندان خود را تحقیر کنند و با طعنه و متلک موفقیت‌های فرزندان فامیل را به رخ آنان بکشند. چرا تا زمانی که جملات تشویقی، دلگرم‌کننده و انرژی‌بخش وجود دارد از کلمات تحقیرآمیز استفاده شود؟!
این کارشناس همچنین یادآور می‌شود:«در بسیاری از موارد جوانانی به من مراجعه می‌کنند که از رفتار والدین خود گله‌مندند و می‌گویند که پدر یا مادرشان دائماً آنها را با فرزندان فامیل مقایسه می‌کنند و می‌گویند، تو هم باید مانند دختر خاله‌ات در رشته پزشکی و دانشگاه... موفق شوی و جالب اینجاست که این والدین حتی رشته و دانشگاه و شهر استان فرزندان خود را هم تعیین می‌کنند و نهایتاً هشدار می‌دهند که به طور مثال اگر در فلان دانشگاه و فلان شهر قبول نشوی اجازه نمی‌دهم ادامه تحصیل بدهی...! این مسئله جای بسی ‌تاسف دارد و معمولاً این والدین کسانی هستند که از کودکی پابه‌پای فرزندان خود تحصیل کرده‌اند و حالا هم خودشان را صاحب امتیاز و انتخاب می‌دانند که برای فرزند خود تصمیم‌گیری کنند، بدون اینکه به فرزند خود کوچک‌ترین نقش را بدهند و متوجه باشند که دخالت در امور تحصیلی فرزندان شرایط خاص خود را دارد و نباید خودشان تنها تصمیم‌گیرنده باشند.» یک دانش‌آموز دبیرستانی در این مورد می‌گوید: «والدین به حرف‌های ما اصلاً توجه نمی‌کنند و دائماً می‌گویند، درس بخوان، باید نمره خوبی بگیری، معدلت باید بالا باشد، ما خیر و صلاح تو را می‌خواهیم و... در حالی که نمی‌دانند ما بیشتر از آنها به فکر آینده خود هستیم و نمی‌خواهیم تلاش و کوششی که برای فراگیری دروس در طول سال تحصیلی داشته‌ایم هدر برود، اما برخی از والدین با گفتن این حرف‌ها نه تنها به ما کمکی نمی‌کنند بلکه ما را مایوس و دلسرد می‌کنند و نگرانی و اضطراب ما را زیاد‌تر می‌کنند.»
وی اضافه کرد: «راهنمایی و مشاوره والدین خوب و مناسب است اما اگر منجر به دخالت زیاد در دروس شود نوعی سردرگمی و پریشانی به بار خواهد آورد و ما را از انجام وظیفه اصلی‌مان که گذراندن موفقیت‌آمیز دروس است باز می‌دارد.»
همراه بودن نه دخالت کردن
وظیفه والدین است که با آرامش و برنامه‌ریزی به فرزندان خود در فصل امتحانات کمک کنند، آنها باید محیطی آرام و به دور از تنش ایجاد کرده و به آرامش فکری فرزندشان کمک کنند.
«فاطمه نعمتیان» کارشناس آموزشی و مشاور مدارس در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان درباره وظایف والدین هنگام فصل امتحانات می‌گوید: «بهترین و موثرترین شیوه برای موفقیت فرزندان چه در هنگام شروع فصل امتحانات و چه در تمام مراحل زندگی یار و یاور بودن و همراه بودن با آنان در برنامه‌ریزی‌ها و مسئولیت‌های آنان است. این روزها، روزهای سخت و دلهره‌آوری برای نوجوانان و جوانان است چه آنان که امتحانات آخر سال را پیش‌رو دارند و چه آنان که مشغول درس‌خواندن برای امتحان کنکور هستند  بنابراین با راهنمایی، مشاوره و توصیه‌های مناسب به فرزندان می‌توان آنان را به سمت موفقیت سوق داد، در حالی که دخالت کردن‌های بی‌مورد، سرزنش، تحقیر و انتقادهای غیر سازنده می‌تواند آنها را از مسیر اصلی باز دارد.»
وی اضافه می‌کند: «مطالعه به تمرکز نیاز دارد بنابراین والدین علاوه بر توصیه‌‌های سازنده  باید وسایل و امکانات لازم را نیز برای فرزندان خود فراهم آوردند چرا که شرایط مناسب روحی و روانی و فیزیکی در افزایش قدرت تمرکز و یادگیری بسیار موثر است، آرام کردن محیط خانه، حذف مسافرت یا میهمانی‌های خانوادگی، تغذیه مناسب، خواب مناسب، ورزش، استفاده از هوای پاک و تمیز از جمله راهکارهایی است که به والدین توصیه می‌شود در هنگام فصل امتحانات به کار گیرند تا از موفقیت فرزندشان مطمئن شوند، در غیر این صورت نمی‌توان انتظار داشت که فرزندان پله‌های ترقی را یکی‌یکی طی کنند.» این کارشناس آموزشی همچنین تصریح می‌کند: «چندی پیش پرسشنامه‌ای در میان دانش‌آموزان پخش کردیم که فقط یک سوال در آن عنوان شده بود و آن اینکه بیشترین اضطراب شما در طول زمان تحصیلی چه موقع است؟ و اکثریت قریب به اتفاق آنان پاسخ داده بودند که در هنگام امتحانات، بسیاری از آنان نیز دخالت‌های نابجای والدین، سرزنش‌ها، توصیه‌های مکرر و مقایسه کردن با دیگران را از عوامل اصلی ایجاد این اضطراب بیان کرده و گفته بودند که گوشمان پر شده از حرف‌هایی که همیشه به ما می‌گویند، درس بخوان، نمره خوب بیاور، از بچه‌های فامیل عقب نمانی، از دخترخاله یا پسرعمه‌ات چه چیزی کمتر داری که درس نمی‌خوانی و... این سرزنش‌ها قطعاً نقش منفی را در پی ‌دارد و به جای موفقیت فرزندان شکست آنها را رقم خواهد زد.»
علاقه‌مند کردن دانش‌آموزان به فراگیری دروس
 انسان تا زمانی که نیاز به هدف و مقصودی نداشته باشد برای رسیدن به آن تلاش نمی‌کند، اگر فرد نداند چه چیزی برایش اهمیت دارد و چه کاری باید انجام دهد به هدف‌های خود نخواهد رسید.
دانش‌آموزان نیز اگر احساس کنند محیط درسی، کلاس، معلم، محتوای درسی، مطالعه و ... را دوست دارند به درس و مدرسه علاقه‌مند می‌شوند و در فراگیری دروس جدیت و اهتمام از خود نشان می‌دهند. یک دانش‌آموز که در سال هفتم دبیرستان مشغول به تحصیل است و خود را «ندا» معرفی می‌کند در این باره به گزارشگر کیهان می‌گوید: «در دبیرستان معلم‌های متعددی داریم که دروس مختلف را آموزش می‌دهند اما من به جرات می‌گویم درس‌هایی را خوب فرا می‌گیرم که با معلم مربوطه روابط صمیمانه‌ای دارم و آموزگارانی بسیار صمیمی و مهربان هستند.»
وی اضافه می‌کند: «خانم معلم درس ریاضی من آن‌قدر مهربان و صمیمی است که باعث شده درس سخت ریاضی برای ما شیرین‌ شود و لحظه شماری می‌کنیم که چه وقت کلاس ایشان برگزار می‌شود تا علاوه بر درس از توصیه‌های مادرانه و صحبت‌های پندآموز ایشان بهره‌مند شویم، به همین دلیل من همیشه سعی می‌کنم با هدیه‌ای کوچک مانند یک شاخه گل، یک نوشته، یک کتاب و ... از زحمات ایشان قدردانی کنم.»
واقعیت این است که دانش‌آموزان بخشی از زندگی خود را در محیط مدرسه و کلاس می‌گذرانند و با معلمان و مدرسان خود به فراگیری درس مشغول هستند و به همین دلیل معلمین و مدیران مدرسه، مشاورین تحصیلی و مسئولین مدرسه باید تعامل بیشتری با دانش‌آموزان داشته باشند و با رفتارهای مناسب، الگوهای مناسبی برای دانش‌آموزان باشند و آنها را در فراگیری دروس متعدد چه در زمینه تحصیلی و چه در زمینه مراحل زندگی تشویق و همراهی نمایند.
نباید فراموش کرد که در کنار آموزش، پرورش هم لازم است و پرورش در شکوفا سازی استعداد دانش‌آموزان و سلامت روحی و روانی دانش‌آموزانی که آینده‌ساز مملکت هستند بسیار موثر است.