حدود شش ماه قبل، یک فروند هواپیمای جدید Boeing 737 MAX متعلق به شرکت هواپیمایی اندونزی، لیون ایر، فقط 13 دقیقه پس از پرواز در دریای جاوا سقوط کرد که بر اثر این سانحه، تمامی 189 سرنشین هواپیما جان خود را از دست دادند. اخیرا در مورخ 10 مارس 2019، 157 نفر سرنشین هواپیمای متعلق به هواپیمایی اتیوپی، دقیقا با سقوط همان مدل هواپیما و تنها شش دقیقه پس از پرواز، جان خود را از دست دادند.
آیا این دو حادثه صرفا بدشانسی بوده‌اند، یا مسئله دیگری در میان است؟
تحقیقات رسمی درباره سانحه هواپیمایی Boeing 737 MAX  لیون ایر به این نتیجه رسیده است که هواپیمای شوم بوئینگ دچار نقص فنی سامانه خلبان خودکار (اتوپایلوت) و کنترل پرواز شده است، که موجب شیرجه ناگهانی هواپیما با سرعت سرسام‌آور به داخل دریای جاوا شده که موجب کشته شدن 189 سرنشین آن گردید. تحلیل جعبه‌های سیاه پیدا شده از لاشه هواپیما نشان داد که هر دوی خلبان و کمک خلبان با تمام توان فیزیکی خود تلاش کرده‌اند تا پس از بروز نقص فنی سامانه خلبان خودکار و کنترل پرواز، کنترل هواپیما را به دست بگیرند. اما، هواپیما به آنها اجازه نداد که جان خود و سرنشینان را نجات دهند و به شیرجه به سمت دریا ادامه داد. این موضوع را گوشه ذهنتان داشته باشید.
در حالیکه تحقیقات کامل درباره سانحه اخیر برای هواپیمای  Boeing 737 MAX هواپیمایی اتیوپی هنوز به پایان نرسیده، اما همه نشانه‌ها حاکی از آن است که، مانند هواپیمای لیون ایر پنج ماه قبل، نقص سامانه خلبان خودکار و کنترل پرواز عامل حادثه بوده است. چیزی که درباره این حادثه شرم‌آور است این است که شرکت بوئینگ نتوانسته توضیح یا دستور‌العمل عیب‌یابی مشخصی در دفترچه پرواز 737 MAX یا در برنامه آموزش پرواز هواپیمای فوق ارائه نماید تا خلبانان در مواجهه با نقص فنی یا خرابی سامانه خلبان خودکار و کنترل پرواز بتوانند کنترل هواپیما را به دست بگیرند. خلبانان در سراسر دنیا رسما شکایت خود درباره این مسئله مهم ایمنی را نزد مراجع هوانوردی کشورهای متبوع خود ثبت کرده‌اند. با این حال، متأسفانه، تاکنون هیچگونه اقدامی برای رفع این مخاطرات جدی ایمنی انجام نشده است.
حال پس از سقوط هواپیمای Boeing 737 MAX شرکت هواپیمایی اتیوپی در مورخ 10 مارس 2019، مراجع هوانوردی بیش از 40 کشور دنیا، از جمله انگلستان، استرالیا، چین و هند دستور زمین‌گیر کردن هواپیمای Boeing 737 MAX و جلوگیری از پرواز آن در آسمان خود را صادر کرده‌اند. با این حال، اداره هوانوردی فدرال ایالات متحده (FAA)، به همراه شرکت بوئینگ، اعلام کردند که هواپیمای Boeing 737 MAX برای پرواز کاملا ایمن است و می‌تواند به پرواز خود ادامه دهد. اما تنها 48 ساعت بعد، هر دوی شرکت بوئینگ و FAA احتمالا به دلیل ترس از بروز حادثه مشابه، برای رفع مخاطرات ایمنی هواپیمای 737 MAX، مجبور به پذیرش زمین‌گیر کردن کلیه هواپیماهای مذکور شدند.
پس از سانحه هواپیمای اتیوپی، بوئینگ و FAA به جای اینکه وانمود کنند که هیچ اتفاقی نیفتاده، و به جای بازی با جان و ایمنی مردم، باید بی‌درنگ کلیه هواپیماهای 737 MAX را زمین‌گیر می‌کردند.
چنانچه این هواپیماها در ایالات متحده آمریکا ساخته نشده بودند، آیا مراجع آمریکایی مانند رویکردی که برای 737 MAX پیش گرفتند، از آن هواپیماهای ناقص نیز دفاع می‌کردند، بعید است، در چنین مواقعی،  استانداردهای دوگانه و متکبرانه آمریکایی به ذهن متبادر می‌شوند.
پیش از این، بوئینگ اینگونه نسبت به طراحی و ساخت هواپیما اقدام نمی‌کرد. طی نسل‌ها، بوئینگ به عنوان پیشتاز طراحی و ساخت هواپیماهای باکیفیت و ایمن در جهان شناخته شده بود. اما، طی سالیان گذشته، به عنوان بخشی از تلاش بوئینگ برای حفظ میدان رقابت با هواپیمای کوتاه برد Airbus A320 NEO ساخته رقیب اصلی خود (ایرباس)، به توسعه هواپیمای 737 MAX شتاب داد و آنرا اینگونه به خطوط هوایی معرفی کرد که هواپیمای جدید جایگزین مدل قبلی آن یعنی ‌737 NG می‌باشد. این تلاش برای این بود که مشتریان را مجاب کند که هواپیمای جدید کمترین میزان بازآموزی (و در نتیجه، کمترین میزان هزینه و زحمت) را برای یادگیری و مهاجرت ایمن خلبانان
737 NG به 737 MAX به همراه دارد. هدف از این کار این بود که نهایتا مشتریان را راضی کند که می‌توانند با صرفه‌جویی در هزینه بازآموزی خلبانان، میلیون‌ها دلار صرفه‌جویی به عمل آورند. یکی از روش‌هایی که بوئینگ به واسطه آن زمان مورد نیاز برای آموزش 737 MAX را برای خلبانان
 737 NG کاهش می‌داد این بود که به سادگی توضیح کامل درباره نحوه عیب‌یابی سامانه‌های خودکار هواپیما و کنترل پرواز را نادیده می‌گرفت. بوئینگ به شیوه‌ای متکبرانه تصور می‌کرد که سامانه‌های خودکار و کنترل پرواز شکست‌ناپذیر بوده و به مراتب توانمندتر از آنچه از دست خلبان برمی‌آید عمل می‌کند. لذا، این زحمت را به خود نداد تا به خلبانان آموزش دهد تا در مواقع بروز نقص فنی چه کنند. همان طور که طی سالیان گذشته دیده‌ایم، این خط‌مشی عواقب مرگباری را به همراه داشته است.
با نگاهی به گذشته، جای تأسف است که مدیران خطوط هواپیمایی ایرانی در زمانی که دولت آمریکا به تعهدات خود ذیل برجام پایبند بود، عجولانه توافقنامه‌هایی برای خرید هواپیمای 737 MAX  را به امضا رساندند. هواپیمایی Boeing 737 MAX به طرز قابل توجهی گرانتر از 737 NG است، در حالی که تقریبا همان تعداد مسافر را در خود جای می‌دهد و در محیط عملیاتی و آب و هوای ایران، تنها 5 تا 10درصد بهبود مصرف سوخت را به همراه دارد. با این حال، تفاوت قیمت یک فروند 737 MAX با 737 NG بسیار بیشتر از 10درصد است. هواپیمای 737 NG Boeing  طی 20 سال گذشته جایگاه خود را در بین شرکت‌های هواپیمایی دنیا به عنوان هواپیمایی ایمن، قابل اطمینان، و کارا مستحکم کرده است. بسته به میزان تخفیف توافق شده با شرکت بوئینگ، هواپیمای 737 NG را می‌توان با قیمتی حدود نصف قیمت 737 MAX خریداری نمود. حال، علی‌رغم جنبه‌های مثبت و سودمند هواپیمایNG ‌737، برخی مدیران دولتی در خطوط هوایی ایران و وزارت راه و شهرسازی در طی دوران تصدی مقام وزارت سابق راه و شهرسازی توسط آقای عباس آخوندی، تصمیم گرفتند که هواپیمای گرانترMAX ‌737 ‌، گزینه مناسبتر برای ایران است!
لازم به ذکر است، بنا به دلایل بالا و در مقایسه با 737 MAX، بوئینگ ‌737 NG گزینه بهتر برای خطوط هوایی ایران بوده است. در زمان مذاکرات میان بوئینگ و شرکت‌های هوایی ایران،  737 MAX فرسنگ‌ها با کسب امتیاز ایمنی نزدیک به ‌737 NG فاصله داشته است. طی سال‌ها، بهبودها و به روزرسانی‌های بی‌شماری برای ‌737 NG ارائه شده تا این هواپیما را به روز و منطبق با جدیدترین پیشرفت‌ها و فناوری ایمنی نگه دارند.
متأسفانه، برخی افراد تمامی قول‌ها و ادعاهای بوئینگ را باور کردند و به بهای نادیده گرفتن ‌737 NG، مجاب به خرید 737 MAX شدند.
در حال حاضر، هواپیمای 737 MAX در هیچ جای دنیا مورد استقبال قرار نمی‌گیرد، و این ممنوعیت احتمالا تا زمانی که نقص سامانه خلبان خودکار و کنترل پرواز برطرف شده و بهبودها و تغییراتی برای ایمنی پرواز آن انجام نشود، ادامه خواهد یافت.
در حالی که جای تأسف است که توافقنامه‌های خرید هواپیماهای جدید بین خطوط هوایی ایران و تولیدکنندگان هواپیما، بوئینگ و ایرباس، به دلیل بدعهدی و خروج ایالات متحده آمریکا از برجام به ثمر ننشست، به جهتی می‌توان گفت: «عدو گردد سبب خیر»، چرا که شرکت‌های هواپیمایی ایرانی، و بودجه عمومی کشور تا این لحظه از گزند خرید هواپیمای خطرناک و گرانقیمت Boeing 737 MAX در امان مانده‌اند.
دین رضوان قبادی