توجه به گردشگري امروزه در اقتصاد به عنوان يک مؤلفه بسيار مهم در روند توسعه محسوب می‌شود به گونه اي که در مقياس گوناگون سعي مي شود که با جذب گردشگر در چارچوب عرضه محصول گردشگري که پردازش شده هر محيط مي باشد روند مستمري را از جريان درآمد و ايجاد‌اشتغال به وجود آورد.
امروزه، افزايش روند شهرنشيني و هجوم جمعيت به شهرها تقريباً در همه نقاط جهان و در همه کشورها اعم از پيشرفته و درحال توسعه به يک واقعيت غيرقابل انکار تبديل شده، گرچه اين پديده در همه نقاط جهان نتايج يكساني به همراه نداشته است.
در این میان، بافت تاريخي، مناطقي واقع در بخش هاي قديمي شهرهاست که تا پيش از قرن حاضر، يعني شروع شهرنشيني جديد، سطح شهر را تشکيل مي دادند. اينگونه بافت‌ها که در زمان حاضر در مرکز شهرها واقع اند، جايگاه و موقعيت ويژه‌ای در شهر دارند. بازارهاي سنتي شهري به عنوان مراکز داد و ستد و بناهاي با اهميت ديگر مانند مراکز مذهبي در اين بافت‌ها واقع شده‌اند.
از ديدگاه ميراث فرهنگي هر بافت شهري که حدود صد سال يا بيشتر قدمت داشته باشد بافت تاريخي است، اما ارزش‌هاي تاريخي که مردم براي يک بافت شهري خاص در نظر گرفته‌اند نيز مهم است، براي مثال شايد بافتي بيش از 60 يا 70 سال قدمت نداشته باشد (منزل امام خميني(ره) بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی و یا خانه استاد شهريار)، اما داراي ارزش‌هايي باشد که آن را براي مردم شهر با اهميت مي سازد.
هويت و حيات بافت تاريخي با سازمان محیطی آن تعريف مي شود؛ يعني کليتي يکپارچه که به عنوان سيستم کار مي کند و تهديد اصلي عليه آن، مداخلات ناآگاهانه و نابخردانه انسان است. بافت قديم مجموعه به هم پيوسته اي از اجزاء و عناصر شهري، شامل واحدهاي مسكوني اعم از فرسوده، مرمتي و تخريبي، آثار با ارزش تاريخي، بازارها، تاسيسات، شبكه معابر، شيوه معماري و كالبد ويژه اي است كه محصول رشد تدريجي و ارگانيك شهر در ادوار تاريخي مبتني بر تكنولوژي حمل‌ونقل ماقبل صنعتي بوده و داراي ساخت فضاي متمايزي از لحاظ كاركرد و سيما نسبت به بخش هاي جديد شهري است، لذا سازگاري چنداني با شرايط اجتماعي اقتصادي عصر حاضر به ويژه تكنولوژي حمل‌ونقل نداشته و دسترسي سواره، شبكه تنگ معابر، كمبود فضاي سبز، آموزشي و فرسودگي از مشكلات عمده آن است.
در اوايل دهه 40 رشد شهرهاي ايران سريع‌تر از دهه هاي پيشين و در اطراف بافت قديمي آغاز شد و در ابتدا اين رشد معمول در اطراف خيابان هايي که عناصر جديد را به شهر متصل مي کرد صورت مي گرفت و اگر در اطراف شهرها عناصر جاذب طبيعي، تاريخي و مذهبي وجود مي داشت، شهر به طرف آنها نيز گسترش مي‌يافت. تقاضا برای سفر به شهرها از دهه‌های اخير تاکنون به طور روز افزونی در حال افزايش است.
شهرها مقاصد مهم گردشگری
نواحی شهری به علت آنکه جاذبه‌های تاريخی و فرهنگی بسياری دارند غالبا مقاصد گردشگری مهمی محسوب می‌شوند. شهرها معمولاً جاذبه‌های متنوع و بزرگی شامل موزه‌ها، بناهای يادبود، سالن‌های تئاتر، استاديوم‌های ورزشی، پارک‌ها، شهربازی، مراکز خريد، مناطقی با معماری تاريخی و مکان هايی مربوط به حوادث مهم يا افراد مشهور را دارا هستند که خود گردشگران بسياری را جذب می‌کند. علاوه‌بر اين حتی در صورتی که جاذبه‌های گردشگری در مناطق غيرشهری واقع باشند از آنجا که شهرها به پيرامون خود خدمات می‌دهند در رابطه با گردشگری قرار می‌گيرند، لذا حجم زيادی از امکانات گردشگری در شهرها متمرکز می‌شود. به عبارتی ديگر محل سکونت، سرو غذا، ارتباطات، حمل‌ونقل و ساير خدمات گردشگری در شهرها واقع‌اند که بازديدکنندگان از مناطق اطراف شهر و خود شهر از آنجا استفاده می‌کنند.
محيط‌های شهری از دو نظر در صنعت گردشگری اهميت دارند، از يک سو کانون‌های شهری به لحاظ تمرکز جمعيت در آنها و فشارها و خستگی‌های ناشی از کار و فعاليت به عنوان مبدأ مسافرت‌های گردشگری محسوب می‌شوند و از سوی ديگر بعضی از شهرها به علت وجود امکان فعاليت‌های اقتصادی، سياسی و ارتباطی، فراغتی و جاذبه‌های تاريخی و گردشگری به عنوان مقصد مسافرت‌های گردشگری نيز به شمار می‌آيند.
گردشگری شهری از جمله پديده‌های جديد شهری است که زمينه ساز يک سری از رفتارهای اجتماعی با توجه به ويژگی‌های شهری می‌باشد، الگوی رفتاری گردشگران در شهر تابعی از الگوهای فضای شهری است که به عنوان جاذبه‌ها و خدمات شهری تعريف می‌شود. يکی از موارد مورد توجه گردشگران، فضاهای تاريخی در شهرها است، فضايی که با توجه به بافت آن به عنوان يک چالش بزرگ در جهت توسعه شهری از آن نام برده می‌شود و اغلب برنامه ريزان شهری در حفظ، بازسازی و احياء و يا توسعه آن با مشکل مواجه بوده‌اند.
گردشگری شهری بخش جدايی ناپذير از خدمات شهری مورد نياز شهروندان دائم و غيردائم آن را تشکيل می‌دهد و بر همين اساس در حيطه وظايف برنامه ريزی و مديريت شهری واقع می‌شود از سوی ديگر گردشگری شهری با ارزش‌های محيط طبيعی و ميراث فرهنگی و تاريخی هر شهر ارتباط تنگاتنگی دارد، که از اين منظر، توجه به استقلال اين امر در طرح‌های توسعه و عمران شهری ضروری می‌نمايد.
گردشگری يکی از شاخص‌های مهم توسعه و عمران شهری
گردشگری شهری علاوه‌بر کيفيت و کميت آن يکی از شاخص‌های مهم توسعه و عمران شهری به شمار می‌آيد. برای تحقق گردشگری شهری می‌بايست هم زمان با رشد مکان‌ها و جاذبه‌های گردشگری درون و برون شهری و حومه ای، تسهيلات و تجهيزات گردشگری نيز به تناسب گردشگران فراهم شود.
 اساسی ترين وجه از ويژگی‌های يک شهر برای توسعه گردشگری شهری، تأمين امنيت و نظم حاکم بر آن جامعه است و سپس جلوه‌های ديگر گردشگری. کاهش هويت اجتماعی و محیطی در شهرها و آلودگی شديد زيست محيطی، تأمين نيازهای اجتماعی و فرهنگی و روانی، شهروندان را با سختی روبرو می‌سازد. اين امر خود گسترش روحيه خرسندی، احساس تنهايی، تنش‌های روانی شهرگريزی، شهرستيزی و آسيب‌های اجتماعی را سبب می‌شود. در اين ميان موضوع چگونگی گذران اوقات فراغت، تأمين امکانات و تسهيلات گردش و تفريح و ساماندهی فضای آن به محور اصلی برنامه ريزی شهری، طراحی محيط و مديريت شهر تبديل شده است.
امروزه از گردشگری شهری به عنوان يکی از عوامل توسعه اقتصادی، اجتماعی و رفاهی شهر و شهرنشينان ياد می‌کنند. نخستين شرط موفقيت شهر در توسعه گردشگری شهری، وجود زيرساخت‌های مناسب شهری و مديريت عاقلانه و مدبرانه در عرصه‌های سياسی اجتماعی و فرهنگی و مانند اين‎هاست.
کوشش‌های بسيار چشمگيری از سالیان پيش، از سوی مديران شهری به منظور جذاب‌تر کردن مراکز شهری صورت می‌پذيرد و به همين جهت به تجديد زندگی مراکز شهری و ارائه نمای زيبايی از اين مراکز اقدام می‌شود. اين کوشش‌ها در درجه نخست برای جلب توجه و تأمين خواست‌های ساکنان شهرها صورت می‌گيرد، که البته جهانگردان نيز از اين سلسله اقدامات رفاهی و زيباسازی بهره مند می‌شوند. تصاوير سه گانه مراکز شهری؛ گنجينه‌ها، نمايش‌های زنده و خريد و فروش از جمله جالب ترين جاذبه‌های شهری هستند که جهانگردان را به سوی خود می‌کشند.
اما یکی از نقاط ضعف در این خصوص آن است که همواره در روال موجود برنامه ريزی و مديريت گردشگری در سطح کشور نوعی تعارض با اهداف برنامه ريزی و مديريت شهری مشاهده می‌شود، از يک سو، با توسعه روزافزون شهرها در کشور و افزايش جمعيت شهرنشين نيازهای تفريحی و گردشگری شهروندان به شدت رو به گسترش دارد ولی از طرف ديگر اختيارات قانونی و علمی شهرداری‌ها در عرصه بهره گيری از فضاهای فراغتی و توريستی بسيار محدود است از جمله اين محدوديت‌ها می‌توان به موارد ذيل‌اشاره کرد: عدم اختيارات مديريت شهری در خارج از محدوده قانونی و حريم شهر، تعداد متوليان و نهادهای مسئول، جدايی ميان وظايف سازمان ميراث فرهنگی و گردشگری و وظايف مديريت شهری، عدم وجود قوانين عام، مشترک و ميان بخشی در زمينه گردشگری و...! اين درحالیست که در اغلب کشورها شهرداری‌ها بزرگترين نقش را در توسعه گردشگری شهری دارند، چراکه شهرداری در سازماندهی و شکل‌دهی به شهر، مهم ترين دستگاه است و در اکثر کشورهای موفق در بحث گردشگری در واقع اين مديريت منسجم و هماهنگ شهری است که باعث فعاليت‌های هم جهت می‌شود، شهرداری‌ها در پرتو اختيارات و مديريت قوی و هماهنگی که دارند، اقدامات جدی برای جذب گردشگران به عمل می‌آوردند.
در عین حال می‌توان امیدوار بود تا با توسعه روزافزون زیرساخت‌های فرهنگی و امکانات زیربنایی، در بهبود هرچه بیشتر توسعه گردشگری و صنایع مرتبط کوشش شود تا از این حوزه نیز به عنوان دریچه‌ای مهم به سوی توسعه بهره‌برداری کرد.