زمانی که تحولات سوریه در سال 2011 شروع شد عربستان از جمله کشورهایی بود که از دمشق در برابر مخالفان در ابتدا حمایت می‌کرد. علت این مسئله نیز به ماهیت و نوع نظام سیاسی عربستان برمی گردد. نظام پادشاهی مطلقه حاکم بر این کشور از هرگونه موج انقلابی در منطقه و به ویژه در کشورهای عربی هراس دارد و به همین دلیل تفاوت چندانی بین کشور دوست و دشمن برای عربستان در این مورد نیست. حمایت از کودتای نظامی در مصر، پناه دادن به رئیس‌جمهور فراری تونس و یمن، لشگرکشی به بحرین برای سرکوب انقلاب و حمله نظامی به یمن تنها چند نمونه از هراس عربستان از موج انقلاب در منطقه است. اما عربستان در سال 2011 خیلی سریع از مرحله حمایت از سوریه به مرحله تقابل با این کشور تغییر جهت داد. علت این مسئله نیز این بود که ریاض بحران سوریه را فرصتی برای ضربه زدن به محور مقاومت و رقیب همیشگی خود یعنی ایران می‌دانست و از سوی دیگر علمای وهابی با تحریک جوانان زمینه‌ساز شروع جنگ مقدس و یا جهاد در سوریه شدند. بنا براین عربستان با قدرت تمام در کنار مخالفان در سوریه ایستاد و حتی 2 هزار نیروی سعودی برای به اصطلاح جهاد وارد سوریه شدند. علاوه‌بر این تجهیز و تامین تروریست‌ها نیز سیاست ثابت 8 سال گذشته عربستان در مورد سوریه بوده است.
اما پس از 8 سال روند تغییر موضوع عربستان در مورد سوریه شروع شده است. در این راستا عربستان کنسول و دو کارمند را به سفارت خود در دمشق فرستاده است. اطلاعات نشان می‌دهند که هنوز سفارتخانه عربستان به روی مراجعه‌کنندگان باز نشده است اما فرستادن کنسول و کارمندان نشان دهنده یک تغییر است و احتمالا تحولی در موضوع اجازه دادن به سوری‌ها برای به جا آوردن مناسک حج امسال باشد. از سه ماه پیش اداره حج در وزارت کشور سوریه نامه‌ای را برای عربستان فرستاده و از ریاض درخواست کرده موعدی را برای نشست با مسئولان این اداره مشخص کند تا دو طرف موضوع دادن مجوز ورود به سوری‌ها برای به جا آوردن مناسک حج را بررسی کنند. در واقع این نخستین قدم برای عقب‌نشینی‌های بعدی عربستان به شمار می‌رود و باید در آینده منتظر باز شدن سفارت عربستان در سوریه بود. «عادل الجبیر» وزیر مشاور در امور خارجه عربستان نیز بازگشایی سفارت این کشور در سوریه را مشروط به پیشرفت روند سیاسی عنوان کرده است. این مسئله خود تاییدی بر این مدعاست که عربستان به دنبال بازنگری در موضع خود در مورد سوریه است. اما دلیل این تغییر جهت چیست؟
1. عادی سازی تدریجی روابط
موج عادی سازی روابط با سوریه در بین کشورهای عربی از آذرماه 97 شروع شده است. بحرین و امارات   سفارت‌های خود را در سوریه بازگشایی کرده‌اند و کشورهای دیگر عربی در مسیر تکرار این مسئله هستند. اردن نیز روابط خود را با سوریه بهبود بخشیده است و اخیرا دولت اردن پس از هفت سال با انتشار بیانیه‌ای از صدور مجوز عبور هواپیماهای این کشور از حریم آسمان سوریه خبر داد. حکومت اردن سال ۲۰۱۲ و همزمان با آغاز جنگ داخلی در سوریه تمام پرواز‌های خود به این کشور را لغو کرد و یک سال بعد نیز سفیر خود را از دمشق فرا خواند. روابط دمشق-امان سال ۲۰۱۴ و پس از اخراج سفیر سوریه از اردن به طور کامل قطع شد. اکتبر ۲۰۱۸ اردن یک گذرگاه مرزی مهم با سوریه را بازگشایی کرد که به مدت ۳ سال به علت جنگ داخلی سوریه بسته شده بود. همزمان یک هیئت پارلمانی اردن به دمشق سفر کردند و برای گفت‌وگو درباره راه‌های بهبود روابط بین دو کشور با بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه دیدار و گفت‌وگو کردند.
علاوه‌ بر این سفر عمر البشیر رئیس‌جمهور سودان به سوریه عنوان اولین سفر یک حاکم عربی پس از 8 سال نشان دهنده این بود که نوعی تمایل در عربستان نیز برای عادی سازی روابط با سوریه وجود دارد. بیست و نهمین کنفرانس اتحادیه پارلمان‌های عربی که در اردن برگزار شد و هیئت پارلمانی سوریه پس از 8 سال در این نشست شرکت کردند نیز به عنوان گام بلند و مهمی در پایان انزوای سیاسی سوریه به شمار می‌رود. بنابراین در این شرایط عربستان با وجود تلاش‌های زیاد در جهت ممانعت از تجدید روابط کشورهای عربی با سوریه نتوانست موفق شود و اکنون رفتار عربستان به نوعی تابعی از رفتار جامعه عربی تعبیر می‌شود. در واقع عربستان به این نتیجه رسیده است که نمی‌تواند همچنان با تاکید بر موضع 8 سال گذشته اش در مورد سوریه در راستای تحقق اهداف منطقه‌ای خود قدم بردارد. به همین دلیل اولین گام در مسیر تجدید روابط با دمشق و ریاض با بازگشایی کنسولگری عربستان در سوریه برداشته شد.
2.پایان فاز نظامی
یکی از مهم‌ترین دلایل عقب‌نشینی عربستان از طرح‌های خود علیه سوریه شکست در مرحله نظامی است. در واقع با اعلام پایان داعش در سوریه عملا پروژه نظامی علیه دمشق شکست خورده است و اکنون تنها ادلب به عنوان مهم‌ترین منطقه‌اشغال شده در دست گروه‌های تروریستی باقی مانده است و شروع عملیات آزادسازی این شهر نیز به زودی خواهد بود. عربستان در این راستا تلاش دارد تا طرح‌های خود علیه سوریه را به‌روز‌رسانی کرده و از راه‌های دیگری به دنبال ضربه زدن به محور مقاومتی باشد که سوریه به عنوان کمر آن معروف است. بنابراین دلیل مهم عقب‌نشینی عربستان در برابر سوریه شکست طرح‌های 8 ساله این کشور علیه دمشق است.
3. بازسازی؛ پروژه جدید عربستان
عربستان پس از شکست در طرح‌های مختلف منطقه‌ای خود اکنون به دنبال آن است تا به نوعی از راه‌های دیگر به مسائل مهم منطقه ورود پیدا کند و از این طریق بتواند با دشمنان و رقبای خود مقابله کند. بازسازی سوریه یکی از مهم‌ترین فرصت‌ها برای اجرای نقشه‌های دیگر عربستان است. از یک طرف نیاز شدید سوریه به سرمایه‌گذاری خارجی برای بازسازی می‌تواند به عنوان فرصتی برای اقتصاد عربستان باشد که با کسری بودجه بالای 70 میلیارد دلاری مواجه است و از سوی دیگر همیشه راه‌های اقتصادی فرصت مناسبی برای نفوذ سیاسی به شمار می‌رود. عربستان این نقشه را از سال 96 اجرا کرده است. در همین ارتباط پس از اعلام آزادسازی کامل شهر رقه، «برت مک‌گورک» نماینده آمریکا در ائتلاف به اصطلاح ضدداعش، به همراه «ثامرالسبهان» وزیر مشاور در امور خاورمیانه عربستان وارد شهر رقه شدند. حضور ثامرالسبهان، وزیر جنجالی سعودی در شهرک عین‌العرب سوریه در حومه الرقه، اولین ظهور علنی یک مقام سعودی در منطقه تحت سیطره گروه‌های مسلح کُردی در سوریه قلمداد می‌شد. در شرایط کنونی نیز عربستان سعی دارد با توجه به نیاز بیش از 300 میلیارد دلاری سوریه به سرمایه‌گذاری در این کشور سرمایه‌گذاری کند. البته هدف عربستان در درجه اول سرمایه‌گذاری اقتصادی نبوده بلکه این می‌تواند تبدیل به ابزار و شیوه جدیدی برای فشار بر دمشق در جهت برخی اهداف سعودی باشد. عربستان پیش از این نیز برای نفوذ در عراق، وعده هزینه مبلغی بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری در این کشور و بازسازی شهرهای سنی نشین آن مانند فلوجه، رمادی، تکریت را داده بود. در واقع به نظر می‌رسد با انتخاب ابراهیم العساف به عنوان وزیر خارجه عربستان که متخصص در امور اقتصادی است رویکرد اقتصادی بر رویکرد سیاسی در رفتار منطقه‌ای عربستان غالب شود و به همین دلیل توطئه‌های جدید عربستان علیه محور مقاومت را باید بیشتر در زمینه اقتصادی جست‌وجو کرد. سفر اخیر بن سلمان ولیعهد سعودی به هند، پاکستان و چین به عنوان شرکای اقتصادی ایران و وعده سرمایه‌گذاری کلان عربستان در این کشور‌ها را نیز باید گامی در جهت توطئه اقتصادی علیه محور مقاومت دانست.
4.فعال کردن دیپلماسی
سوریه اکنون در مرحله پسا داعش است و فرایند سیاسی این کشور برای عبور از بحران شروع شده است. در این فرایند کشورهای ایران، ترکیه و روسیه بیشترین نقش را دارند، چرا که در مبارزه با داعش همکاری   داشته‌اند. در فرایند سیاسی سوریه مذاکرات «آستانه» قزاقستان از بهمن ماه سال 1395 و با ابتکار جمهوری اسلامی ایران و روسیه و همراهی ترکیه برای گذار سوریه از بحران آغاز شد و تا کنون 11 دور از آن نیز برگزار شده است. عربستان از جمله کشورهایی است که در این مذاکرات مشارکت داده نشده و همین مسئله برای عربستان یک شکست است. به همین دلیل عربستان سعی دارد با بازگشایی سفارت خود در سوریه به نوعی دیپلماسی خود را برای تاثیرگذاری در روند سیاسی سوریه بازگشایی کند. چرا که به خوبی می‌داند نقش و وزن بازیگران در سوریه جدید، حاصل نوع تاثیرگذاری در روند سیاسی بحران سوریه است.
5. تلاش برای رهایی از انزوا
یکی از مهم‌ترین نیازهای کنونی عربستان در عرصه بین‌المللی گذار از انزوای حاصل از قتل جمال خاشقجی است. عربستان با قتل خاشقجی جامعه بین‌الملل را در برابر خود قرار داد. محمد بن سلمان ولیعهد سعودی به عنوان عامل اصلی این قتل مطرح شده است. این مسئله برای عربستان تبعات زیادی به دنبال داشته است و برخی از کشورهای اروپایی مانند آلمان صدور سلاح به عربستان را تحریم کرده‌اند و در کنگره آمریکا پایان فروش سلاح به عربستان در دست بررسی است. علاوه ‌بر این بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی از عربستان خارج شده‌اند و اکنون بن سلمان سعی دارد تا به نوعی از این انزوا رهایی یابد. سفر به کشورهای آفریقایی، نشست در اجلاس جی 20 در آرژانتین، تور آسیاسی و سفر به پاکستان، هند و چین و در نهایت انتخاب ریما بنت بندر به عنوان سفیر عربستان در آمریکا(به عنوان اولین سفیر زن در تاریخ عربستان) به عنوان مهم‌ترین اقدامات عربستان با هدف رهایی از انزوای پسا خاشقجی و ترمیم چهره این کشور است. در شرایط کنونی عربستان سعی دارد تا مواضع بین‌المللی خود را برای گذار از این مرحله به نوعی تعدیل کند و به همین دلیل عربستان بر خلاف تمامی مواضع قبلی خود در مورد تحریم هرگونه رابطه با سوریه اکنون کنسولگری خود را در سوریه باز کرده و نشانه‌هایی از تمایل ریاض برای بازگشایی سفارت در ماه‌های آینده دیده می‌شود. در واقع این تلاش بن سلمان برای عبور از تنگنای بین‌المللی کنونی تعبیر می‌شود. چرا که یکی از مهم‌ترین   تاکتیک‌های آل‌سعود برای رهایی از مشکلات، تمرکز بر موضوعات جنجالی است.
نتیجه
کشورهای عربی و به ویژه عربستان برای پیروزی در میدان صلح و مقابله با ایران در سوریه، راهبرد جدیدی  طرح ریزی کرده‌اند. آغاز احیای روابط کشورهای عربی هم پیمان به عربستان با دولت سوریه و اعلام آمادگی  آنها برای مشارکت در بازسازی سوریه را باید در همین راستا در نظر گرفت. یورونیوز در این رابطه نوشته است، عربستان در حال ایجاد جبهه جدیدی برای مقابله با ایران در سوریه از طریق ورود به مسئله بازسازی سوریه و احیای روابط دیپلماتیک با دمشق است. در این رابطه، دونالد ترامپ اعلام کرد، عربستان سعودی در حال حاضر موافقت کرده است تا پول لازم برای بازسازی سوریه را پرداخت کند. نکته مهمی که در این مورد وجود دارد لزوم هوشیاری دولت سوریه است. در واقع هرچند نیاز شدید سوریه به سرمایه‌گذاری برای بازسازی باعث خواهد شد تا دمشق از همه کشورها در این مورد کمک بخواهد اما نباید از توطئه‌های جدید جبهه غربی- عربی و عبری در مورد خود غافل باشد. در واقع از این جبهه که در 8 سال گذشته تمام توان خود را برای تجزیه و ساقط کردن نظام سوریه به کار گرفته‌اند و حتی اخیرا توطئه ایجاد منطقه امن را در دست بررسی دارند نباید انتظار کمک صادقانه داشت. عربستان همانطور که از طریق خرید زمین‌های جنوب عراق و کمک به عشایر این کشور به دنبال نفوذ و تاثیرگذاری منفی در این کشور بوده در سوریه نیز دقیقا به دنبال اهداف مشابهی خواهد بود. در واقع دمشق باید در امر بازسازی بین کشورهای دوست و دشمن تفاوت قائل شده و محوریت در امر بازسازی را به متحدین خود دهد. چرا که در غیر این صورت سوریه به عرصه‌ای برای اجرای توطئه‌های جدید علیه دمشق در قالب و پوشش بازسازی و سرمایه‌گذاری خواهد بود.
منبع: راهبرد معاصر