مهدی امیدی

سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از 22 بهمن تا چهار اسفند در تالارهای نمایشی تهران برگزار شد. جشنواره‌ای که با حاشیه‌ها و اتفاقات جدید کمتری همراه بود. کاهش حواشی منفی آن هم در دورانی که تئاتر، شرایطی بحرانی را از نظر فکری و محتوایی پشت سر می‌گذارد، خود یک اتفاق قابل تأمل است. هر چند که اختتامیه این جشنواره دچار حاشیه‌هایی شد. ازجمله، عدم پذیرش جایزه توسط یکی از برگزیدگان به نشانه اعتراض و همچنین‌اشتباه خواندن اسم برگزیده یکی از بخش ها!
برای ارزیابی سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر با سه نفر از اهالی تئاتر گفت وگو کردیم که از نظر می‌گذرد.
سایه روشن‌های جشنواره سی و هفتم
محمد محمدی، کارشناس تئاتر درباره جشنواره تئاتر فجر سال 97 گفت: سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر را باید از دو منظر نگاه کنیم. اول اینکه جشنواره سی و ششم به قدری نازل و در تضاد با اهداف انقلاب و نظام بود که طبیعتا دوره سی و هفتم با هر کیفیتی چند گام جلوتر است. سال گذشته، علاوه‌بر ضعیف بودن، حتی نمایش‌هایی علیه اسلام در جشنواره تئاتر فجر روی صحنه رفت. این برتری نسبت به دوره قبلی را می‌توان محصول مدیریت معاونت هنری و مدیرکل هنرهای نمایشی وزارت ارشاد و ورود دلسوزانه نهادهای نظارتی دانست. انصافا مدیرکل هنرهای نمایشی خیلی تلاش کرد تا جشنواره امسال بهتر از سال قبل برگزار شود. همچنین نهادهای نظارتی که وظیفه شان حفاظت از دستاوردهای فرهنگی این انقلاب است، از باب دلسوزی و مراقبت وارد جشنواره شدند که باید به آنها خدا قو‌ت گفت که تمام تلاش خود را کردند.
وی ادامه داد: اما از منظر دیگر، واقعیت این است که سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر در حد 40 سالگی انقلاب نبود. نمی‌توان برخی از نکات مثبت را نادیده گرفت، ازجمله نشست‌های تاریخ شفاهی تئاتر پس از انقلاب و یا نمایشگاه اسناد تئاتر انقلاب. اما در مجموع شاهد جشنواره‌ای متوسط رو به پایین بودیم.
این کارشناس تئاتر، سیاستگذاری دبیر جشنواره و همکاران وی را یکی از عوامل مهم بازماندن جشنواره تئاتر فجر از رسیدن به سطح بالا دانست و اظهار داشت: امسال هم شاهد حضور آدم‌هایی در دبیرخانه و ستاد برگزاری جشنواره بودیم که چندان علاقه‌ای به نظام و انقلاب نداشتند. البته حضور این افراد نسبت به دوره قبل به مراتب کمتر شد، اما همچنان حضور داشتند. امیدوار بودیم که دبیر جشنواره به احترام 40 سالگی انقلاب از حضور چنین افرادی جلوگیری کند، اما نشد.
محمدی درباره یکی از دلایل پایین ماندن سطح این دوره از جشنواره تئاتر فجر گفت: در سالیان گذشته، یکی از بخش‌های جشنواره شامل مرور بود اما امسال کل جشنواره تئاتر فجر به مرور اختصاص یافت و قریب به اتفاق آثار اجرا شده در جشنواره، نمایش‌هایی بودند که طی یک سال گذشته روی صحنه رفتند و خیلی کم آثاری برای اولین بار به اجرا درآمد.
این کارشناس فرهنگی، ضعف بخش بین‌الملل را از دیگر عوامل نازل ماندن این جشنواره دانست و توضیح داد: بخش بین‌الملل سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر واقعا ضعیف عمل کرد و می‌توان گفت روح جشنواره سی و ششم، همچنان بر این بخش از جشنواره سی و هفتم حاکم بود. برای این بخش تبلیغات و سر و صدای زیادی به پا شد، اما در عمل، خروجی خاصی نداشت. یکی از موارد مهمی که درباره این بخش تبلیغ شد، تعاملات فرهنگی بود. اما نه تنهاهیچ تعامل فرهنگی قابل توجهی در این بخش دیده نشد بلکه نگرانی‌هایی را هم برانگیخت. چرا که مدیر بخش بین‌الملل سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر اعلام کرد که افرادی فراملیتی مهمان این بخش هستند. اما مشخص نشد که این افراد چه کسانی هستند، از کجا و چگونه آمده‌اند و هدفشان از حضور در این جشنواره چه بود! همچنانکه قبلا نیز افرادی به عنوان مهمانان بین‌الملل در عرصه تئاتر ورود کرده بودند که هدفشان نفوذ فرهنگی بود و خدا را شکر در لحظات آخر توسط دستگاه‌های نظارتی جلویشان گرفته شد. با این سابقه، نسبت به افراد مدعو در بخش بین‌الملل تئاتر فجر، حساس هستیم.
درخشش بخش انقلاب
جواد تمدنی، کارشناس و فعال عرصه تئاتر گفت: سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر در بخش‌های معمول خودش وضعیتی شبیه به دوره‌های قبل داشت اما به مناسبت چهل سالگی پیروزی انقلاب اسلامی بخشی برای نمایش آثاری متناسب با این موضوع ایجاد شد که جلوه‌ای متفاوت به ان بخشید و نمایش‌های خوبی در این بخش اجرا شدند.
وی افزود: این جشنواره وزن آثاری با موضوعات انقلاب و دفاع مقدس را بالا برد که جای تقدیر دارد و امید است که در سال‌های آینده نیز ادامه پیدا کند و فقط معطوف به این دوره نباشد. چون جشنواره‌های فجر به مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی پایه گذاری شده‌اند، به همین دلیل هم خیلی جای کار هست که جشنواره تئاتر فجر، ویترین آثار ارزشی و با مضامین مرتبط با انقلاب و دفاع مقدس باشد.
تمدنی به برخی از نمایش‌های انقلابی سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر‌اشاره کرد و گفت: ازجمله این نمایش‌ها می‌توان «زمان در حبس قصر» را نام برد که به شیوه‌ای جدید و متفاوت روی صحنه رفته است، نمایش‌هایی چون «یک شاخه گل سرخ»، «خنکای ختم خاطره» (البته نسبت به آن انتقاداتی هم داشتم)، «خواجه عطا»، «نامیرا»، «دلارام ناآرام» و چند نمایش رادیویی با کیفیت ازجمله این آثار بود.
وی همچنین از بخش پژوهشی این دوره از جشنواره تئاتر فجر تقدیر کرد و اظهار داشت: این بخش هم با استقبال خوبی مواجه شد. همچنین جمع‌آوری اسناد تئاتر انقلاب کار بزرگ و قابل تحسین این دوره از جشنواره بود.
این فعال عرصه تئاتر تأکید کرد: اگر جشنواره تئاتر فجر، همین روند امسال را در دوره‌های بعد هم ادامه دهد می‌تواند به شرایط بهتری دست پیدا کند.
حضور پررنگ نمایش‌های ضعیف
اما یکی دیگر از اهالی تئاتر، نظری متفاوت دارد و معتقد است که سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر نسبت به چهل سالگی انقلاب، کوتاهی کرد.
سید علی تدین صدوقی، نویسنده و منتقد تئاتر گفت: با توجه به 40 سالگی پیروزی انقلاب اسلامی فکر می‌کردم که آثار بیشتری با مضامین مرتبط با انقلاب اسلامی و نظرات امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب، ببینیم. چون به هر صورت جشنواره تئاتر فجر هم بخشی از جشن‌های سالگرد انقلاب است. کارهایی که امسال به جشنواره راه داده شدند، دچار ضعف بودند. نکته مهم این است که بسیاری دچار این تصور هستند که آثار جشنواره تئاتر فجر توسط شورای نظارت انتخاب می‌شود، درحالی که این شورا فقط آثاری که قبلا توسط هیئت انتخاب و بازبین‌ها انتخاب شده را هدف ارزیابی قرار می‌دهد.
وی افزود: مسئله مهم این است که بسیاری از آثار انتخاب شده برای جشنواره، اصلا در حد این جشنواره نبودند. جشنواره‌ای با 37 سال سابقه برگزاری باید در جهان برای خودش جایگاهی داشته باشد و اعتبار پیدا کند، بنابراین آثاری باید در آن پذیرفته شود که هم از نظر محتوایی، هم ساختاری در شأن و اندازه اعتبار این جشنواره باشند. جای سؤال است که چرا بسیاری ازآثاری که هم از نظر تکنیکی قابل قبول بودند و هم از نظر محتوایی با چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی تناسب داشتند، برای نمایش در این دوره از جشنواره، انتخاب نشدند؟ از این نظر، باز این سؤال پیش می‌آید که دیدگاه، ملاک و معیار انتخاب کنندگان آثار جشنواره چه هست؟ بطور مثال، معلوم نیست نمایشی مثل «کندن موی خرس» از هملت و «مکبث» از شکسپیر که تماشاگران هیچ ارتباطی با آن‌ها برقرار نکردند چرا پذیرفته شد؟ نمایش «مده آ» سال‌های قبل هم بود و معلوم نیست امسال هم چرا اجرا شد؟ یک نمایش هم داستان رومئو و ژولیت را با ماجراهای امروز مخلوط کرده بود که این موضوعات با آن داستان هیچ نسبتی نداشتند و مخاطب سرگردان شده بود. نمایش «عروسی خون» لورکا بارها اجرا شده و باز در این جشنواره هست! چنین آثاری به سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر راه یافتند اما خیلی از نمایش‌های خوب با مضامین انقلابی راه داده نشدند! امید است که دوستان پاسخ دهند چرا نمایش‌هایی درباره انقلاب را کمتر به جشنواره راه دادند و در مقابل، تعداد زیادی از نمایشنامه‌های خارجی و تکراری پذیرفته شدند؟ در مجموع، سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر از نظر تکنیکی ضعیف‌تر از دوره‌های قبل بود.
این کارگردان تئاتر ادامه داد: این وضعیت در بخش بین‌الملل هم وجود داشت. آثاری به این بخش از جشنواره تئاتر فجر امسال راه یافتند که معلوم نبود چرا انتخاب شده‌اند. این درحالی است که در جشنواره‌های جهانی تئاتر، آثار با دقت و وسواس انتخاب می‌شوند. به همین دلیل هم بسیاری از هنرمندان مشتاق حضور در آن جشنواره‌ها هستند چون معیارهای سفت و سختی دارند. حتی از نظر محتوایی هم سختگیر هستند. بطور مثال یک نمایش با مضمون ضدصهیونیستی اگر تقاضای حضور در جشنواره آوینیون فرانسه را داشته باشد، حتی اگر از نظر تکنیکی هم قدرت بالایی داشته باشد اما باز هم امکان ورود به این جشنواره را نخواهد یافت.
تدین صدوقی همچنین عملکرد دبیرخانه و روابط عمومی سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر را ضعیف ارزیابی کرد و گفت: تا روزهای پایانی، کاتالوگ جشنواره تهیه نشد تا آثار برای تماشاگران معرفی شود. همچنین در زمینه صدور کارت، اطلاع‌رسانی نشد و در نتیجه خیلی‌ها نتوانستند کارت دریافت کنند.
این کارشناس تئاتر در پایان درباره نقطه قوت سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر تأکید کرد: با همت مدیران اداره کل هنرهای نمایشی و بخش‌های نظارتی، سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر، جشنواره‌ای آرام و بی‌حاشیه بود. با توجه به اینکه برخی در پی آن بودند تا به مناسبت 40 سالگی پیروزی انقلاب اسلامی شیطنت‌هایی کنند، اقدام این مدیران برای ممانعت از آنها بسیار مهم و قابل تقدیر است.