فرهنگ دینی زیر تیغ بودجه و انگ(نگاه)
عبدالله محمدی
روزنامه ایران در مورخ 1397/9/17 مقاله‌ای را تحت عنوان «وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت‌وگو با (ایران) تشریح کرد»: «شفافیت در بودجه جدول 17» چاپ نمود که به دلیل مغالطه صورت گرفته در این مقاله و اتهامات ناروا به برخی از موسسات فرهنگی و مدیران فرهنگی کشور، ضرورت یافت برای تنویر افکار عمومی نکاتی مطرح شود تا شاید اندکی از غربت و مظلومیت فرهنگ دراین کشور انقلابی که خصیصه اصلی آن فرهنگی بودن است کاسته شود.
نویسنده این مقاله در ابتدا شادمانی خود را بابت حذف اعتبارات موسسه‌های فرهنگی خاص (موسساتی که تا سال 1396 کمک‌هایی را از بودجه عمومی در قالب جدول 17 دریافت می‌کردند) که مدعی است از رانت سیاسی برخوردارند و بابت هزینه کردن این مبالغ به هیچ سازمان پاسخگو نبودند، ابراز نموده وسپس نکاتی را در رابطه با محدودیت‌هایی که در سال‌جاری برای دریافت این بودجه توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایجاد شده توضیح داده و در ادامه مقاله تاکید نموده که در سال‌جاری از 200 میلیارد تومان اعتبار پیش‌بینی شده برای کمک به موسسات فرهنگی حداکثر مبلغ 30 میلیارد تومان به موسسات پرداخت شود و این را نشانه ایجاد شفافیت دانسته است.
نویسنده مقاله اشاره می‌کند که در سال‌های گذشته هم از مبلغ 250 میلیارد تومان اعتبار جدول 17 تنها 50 تا 60 میلیارد تومان آن تخصیص یافته است. در این رابطه نکات ذیل قابل ذکر است:
1- چنانچه فهرست موسسات کمک‌بگیر جدول 17 را در لایحه و قانون بودجه سال 1396 درنظر بگیریم با موسساتی مواجه می‌شویم که اغلب دارای سابقه طولانی در تولید علم و انجام فعالیت‌های تحقیقاتی، پژوهشی و آموزشی دارند که همین تولیدات علمی موجب ارتقای جایگاه علمی کشور شده است. برخی از این موسسات کمک‌بگیر از بودجه عمومی که به زعم نویسنده مقاله از رانت سیاسی استفاده می‌کنند، عبارتند از:
- دانشگاه باقرالعلوم - فعالیت علمی، آموزشی و پژوهشی
- پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی - فعالیت‌های علمی و پژوهشی
- دانشگاه امام صادق(ع) - فعالیت‌های علمی، آموزشی و پژوهشی
- موسسه تحقیقاتی اسراء - فعالیت‌های علمی، پژوهشی ترویج معارف قرآنی
- دانشگاه شهید مطهری - فعالیت‌های علمی، آموزشی و پژوهشی
- موسسه علمی، فرهنگی دارالحدیث - فعالیت‌های علمی، آموزشی و پژوهشی
کمک به فعالیت‌های فرهنگی مسجد جمکران - فعالیت‌های فرهنگی
- مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی - فعالیت‌های علمی و پژوهشی
- مرکز دایرهًْ‌المعارف بزرگ اسلامی - فعالیت‌های علمی و پژوهشی
- کمک به بنیاد فرهنگی مهدی موعود، فعالیت‌های پژوهشی و فرهنگی
- بنیاد بین‌المللی غدیر - فعالیت‌های علمی و پژوهشی
- رویداد مشهد پایتخت اسلام در سال 2017 - فعالیت‌های فرهنگی
- و ...
فعالیت موسسات مذکور عمومی بوده و تولیدات و محصولات آنها مورد استفاده عامه مردم ایران و در برخی از موارد در سطح بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این موسسات برخلاف ادعای نویسنده مقاله از رانت سیاسی استفاده نمی‌کنند، بلکه برعکس بوده و این موسسات عمدتا زیرنظر فرهیختگان و شایستگان علمی کشور اداره می‌شوند. به عنوان مثال موسسه اسراء که یکی از موسسات فاخر علمی کشور است، زیرنظر فیلسوف عالی‌قدر حضرت آیت‌الله جوادی‌آملی اداره می‌شود. کار این موسسه نشر معارف اسلامی و قرآن کریم در سطح جهان اسلام است و همتایی هم ندارد.
کدام وزارت‌خانه یا موسسه فرهنگی دولتی و غیردولتی در کشور سراغ داریم که ظرفیت تولیدات فاخری همانند تولیدات علمی و پژوهشی این موسسه را داشته باشد؟
خدمات موسسات دیگر نامبرده شده از قبیل دانشگاه امام صادق(ع)، موسسه علمی، فرهنگی دارالحدیث، دانشگاه باقرالعلوم و ... نیز همین مشخصات را دارند. به نظر نویسنده مقاله آیا کمک‌های دولت به این موسسات به حساب شخصی مدیران این موسسات و دانشگاه‌ها واریز می‌شود؟ تا جایی‌که اطلاع داریم برخی مدیران اصلی این موسسات بابت فعالیت‌های خود از این موسسات وجهی دریافت نمی‌کنند. سالانه ده‌ها و صدها مقاله، کتاب، نشریه علمی، تربیت دانشجو و طلبه و... حاصل فعالیت این موسسات است که می‌توان آمار محصولات و تولیدات آنها را از طریق سایت موسسات مذکور به دست آورد.
به رغم اندک بودن کمک به این موسسات فرهنگی در مقایسه با تولیدات و محصولات آنها، همین مبلغ اندک هم به برکت دولت و مجلس از بودجه سال 1397 حذف و موجب شادی دشمنان اسلام و نظام گردید! خوب است مدیران و تصمیم‌گیران نظام جمهوری اسلامی ایران مروری به فرمایشات مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) راجع به مظلومیت فرهنگ بکنند از جمله؛ «از بخش فرهنگ رفع مظلومیت کنید. بخش فرهنگ انصافا بخش مظلومی است.» همچنین در جای دیگر فرموده‌اند؛ «توجه بکنید که امروز، عمده قوای دشمنان ما در جبهه فرهنگی دارد کار می‌کند. این جنگ‌های روانی، این فعالیت‌های فرهنگی، این بودجه‌های پنهان و آشکاری که برای منحرف کردن ذهن‌ها می‌گذارند، همه‌اش مربوط به مسئله فرهنگ است. فرهنگ مثل هواست که انسان وقتی که این هوا را استنشاق کرد، با هوایی که استنشاق کرده و با آن جانی که گرفته، می‌تواند دو قدم بردارد و جلو برود؛ بقیه کارها همه برخاسته از آن چیزی است که شما استنشاق کرده‌اید. اگر چنانچه یک جایی، هوای مسمومی تزریق بشود، نتیجه‌ای که در اندام‌ها دیده خواهد شد تابع آن مسمومیتی است که در این هواست.» (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با هیئت دولت 1386/6/4)
نسبت بودجه فرهنگ به بودجه کشور انصافا به قدری ناچیز است که قابل ذکر نیست و این یعنی توسعه غیر متوازن که آثار و هزینه‌های اجتماعی خود را دارد و جای بحث در این زمینه فراوان است.
2- ویژگی مشترک تمامی موسسات ذکر شده فرهنگی بودن آنها، آن هم فرهنگ دینی است. (تعدادی از ردیف‌های بودجه جدول 17 به موسسات و موضوعات خاص اختصاص دارند که این مقاله معطوف به آنها نبوده و لازم است متولیان مربوطه راجع به آنها توضیح دهند.)
بنابراین اگر موسسه‌ای فعالیت فرهنگی دینی داشته باشد رانت‌خوار، غیرپاسخگو، نهاد خاص، غیرشفاف و... ولی چنانچه فعالیت داعیه فرهنگ دینی نداشته باشد مانند فعالیت‌ها در حوزه سینما، تئاتر، هنر و... این فعالیت می‌شود شفاف!
در قانون بودجه سال‌های قبل و سال جاری ده‌ها ردیف در قانون بودجه با احجام بیشتر وجود دارد که به صورت کمک تعریف شده و در اختیار بخش‌های دولتی و غیردولتی قرار می‌گیرد ولی هیچ‌گاه مورد تعرض قرار نمی‌گیرند اما کمک به موسسات فرهنگی (فرهنگ دینی) رانت سیاسی محسوب شده و بایستی حذف یا محدود شوند.
3- موسسات مذکور به رغم اینکه اعتبارات آنها در قالب کمک است، براساس بند ز ماده 224 برنامه پنجم تحت نظارت سازمان برنامه و بودجه کشور قرار داشته و در سال‌های اخیر نظارت سازمان برنامه و بودجه کشور بر این موسسات افزایش یافته است. این نظارت‌ها از هنگام پیش‌بینی اعتبار در لایحه بودجه با اخذ آمار و اطلاعات و مدارک آغاز و در طول سال این نظارت‌ها ادامه می‌یابد. علاوه بر این کارشناسان و سازمان برنامه و بودجه کشور از فعالیت‌های این موسسات بازدید و عملا در جریان انجام این فعالیت‌های فرهنگی ارزشمند قرار می‌گیرند و بعضا اقدام به تمجید و تحسین این فعالیت‌های فاخر می‌نمایند. به رغم وجود چنین فرآیند منظمی برای نظارت بر فعالیت این موسسات هیچ‌گاه نهاد برنامه‌ریز کشور اقدام به روشنگری ننموده و این مقالات و مقالات مشابه را تکذیب نکرده و شاید در موقعیتی قرار ندارد که روزانه به تکذیب مقالات و اخبار شبکه‌های اجتماعی بپردازد، بگذریم.
4- تخصیص اعتبارات جدول 17 در سال جاری از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فاقد هرگونه استدلال منطقی است چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نه توان بررسی تولیدات و محصولات این موسسات را دارد و نه صلاحیت این کار را. اقدامی که در سال جاری وزارت مذکور انجام داده پیش‌بینی یک فرآیند سخت و پیچیده برای بررسی تقاضای موسسات فرهنگی است تا موسسات مزبور از دستیابی به این اعتبارات محروم و فعالیت آنها به تدریج متوقف شود. متاسفانه کمیته‌ای که برای تخصیص این اعتبارات پیش‌بینی شده نیز به دلیل عدم امکان عبور موسسات از فرآیند‌های پیچیده وزارت ارشاد در انتظار وصول درخواست دستگاه‌ها می‌باشد. طبق اعلام نویسنده مقاله از ابتدای سال تاکنون از 200 میلیارد تومان فقط 16 میلیارد تومان! اعتبار جدول تخصیص یافته و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال حداکثر 12 میلیارد تومان دیگر اختصاص یابد که جمع کل اعتبارات تخصیص یافته به 28 میلیارد تومان خواهد رسید که حدود 14 درصد کل اعتبارات این ردیف است.
با روند فعلی و شیوه تخصیص بودجه‌های فرهنگی (با ایجاد محدودیت در تخصیص اعتبارات فرهنگی تحت عنوان جلوگیری از رانت‌سیاسی و شفاف‌سازی)، نه فقط فرهنگ از مظلومیت خارج نمی‌شود بلکه به تدریج فرهنگ اسلامی و حتی فرهنگ ایرانی تضعیف و زمینه برای ترویج فرهنگ منحط غربی در کشور فراهم خواهد شد.