پرسش:
در تجزیه و تحلیل مسائل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و عملکرد افراد و جریان‌های مختلف چگونه باید عمل کنیم تا خدای ناکرده به وادی غیبت و فعل حرام گرفتار نشویم؟
پاسخ:
مفهوم نقد
نقد در لغت به معنی پول حاضر و آماده، خلاف نسیه، ظاهر ساختن عیوب یا محاسن کلام، جدا کردن پول خوب از بد و... (لغت‌نامه دهخدا، معین و عمید) اما در اصطلاح نقد روشی مهم برای ارزیابی مفاهیم، پدیده‌ها، و داده‌های مختلف در تولید و ارائه اندیشه‌ها است. نقد روش بررسی در فرآیند تحلیل ذهن است که در یک ارتباط دو سویه، نگرش نقادانه و اندیشه‌ورز رفتار شکل می‌گیرد. به بیان دیگر نقد دیدن نیمه خالی و پرلیوان است و مبتنی بر معیارهای جمعی و عقلانی است. نقد دیدن نقاط قوت و ضعف به طور همزمان است و یک سویه نیست و در مقام حل مشکل و تبدیل نقاط ضعف به قوت می‌باشد. البته در نقد باید به نظرات و دیدگاه‌های دیگران احترام گذاشت و اصول و موازین اخلاقی را رعایت کرد و با دیدی کارشناسانه و تخصصی انجام شود.
مفهوم انتقاد
فرهنگ معین انتقاد را این گونه معنا کرده است: 1- خالص کردن 2- جدا کردن خوب از بد 3- خرده گرفتن 4- برشمردن درستی‌ها و نادرستی‌های یک اثر ادبی یا هنری.
انتقاد نزدیک مفهوم نقد است اما بیشتر به (قضاوت منفی اما عینی) در رابطه با گزاره‌‌ها گفته می‌شود. با این حال عموما نقشی مثبت برای این امر قائل شد‌ه‌اند.
در انتقاد ممکن است اغراض شخصی وارد شود و با برجسته‌سازی ضعف‌ها و عیب‌ها و نادیده‌گرفتن محسنات و نقاط‌ قوت جنبه‌ تخریبی و ناسالم به خود بگیرد. بدین لحاظ غالبا انتقاد پیامی است معطوف به ارائه جنبه‌های منفی و معایب پدیده‌ها، رویدادها، موضوعات، اندیشه‌ها، دستاوردها، و مجموعه‌ عملکردها. در واقع مطلب انتقادی خصیصه اصلی آن جهت‌گیری منفی و واضح نسبت به یک عمل، اندیشه و رویداد است که اگر این فرایند همراه با دیدن قسمت پرلیوان و محسنات و نقاط قوت باشد، بسیار سازنده، روشنگر و تکامل آفرین است. به ویژه اینکه اگر راهکار‌هایی نیز برای تبدیل نقاط ضعف و معایب به نقاط قوت هم ارائه شود. بنابراین مفهوم انتقاد که از نقد گرفته شده است یعنی با دقت دیدن، گفتن حسن‌ها و قوت‌ها و عیب‌های فرد یا جریان‌ها و نهادها به خودشان نه به دیگران، تا در درجه اول جنبه سازنده و اصلاح‌گر بودن آن رعایت گردد  و از طرف دیگر به وادی غیبت و فعل حرام گرفتار نشویم.
فرق میان غیبت با انتقاد
انتقاد، بررسی معایب و نقاط ضعف اثر و بیان شخص در روبه‌روی وی می‌باشد که اگر با شرایط و مقدمات خاصش صورت گیرد نه تنها حرام نیست بلکه بسیار ممدوح و پسندیده نیز هست چرا که رشد و شکوفایی بیشتر مخاطب را به همراه دارد. اما غیبت، بیان کردن معایب و نقاط ضعف شخص در نبود وی است به گونه‌ای که آن نقاط ضعف و معایب حقیقتا در وی موجود باشد. مسلما نقل چنین معایب و نقایصی در نبود شخص برای دیگران حرام و ناپسند می‌باشد. در صورتی که برای آنان آشکار نبوده باشددر اینجا اهم تفاوت‌های میان غیبت و انتقاد را بیان می‌کنیم.
1- هدف از غیبت بیان عیب و نقص افراد است و هدف از انتقاد اصلاح و بهبود شرایط اوضاع است و میان این دو تفاوت بسیار است. غیبت مربوط به شخصیت حقیقی افراد است و انتقاد مربوط به شخصیت حقوقی ایشان می‌باشد.
ادامه دارد