آفات عمل بدون علم(پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی عملی که بدون علم و آگاهی انجام گیرد، چه آفات و آسیب‌هایی را به دنبال دارد؟
پاسخ:
مرحوم مجلسی در جلد اول بحارالانوار، صفحه 206 تا 209، دوازده روایت در باب عمل بغیر علم آورده است. در اینجا به آفاتی چند که از آن روایات برای عمل بدون علم استفاده می‌شود اشاره می‌کنیم:
1- گمراهی از جاده مستقیم حق و دوری از آن: در روایتی از امام صادق(ع) رسیده که فرمودند: «العامل علی غیره بصیره کالسائر علی غیرالطریق و لایزیده سرعه السیر من الطریق الا بعدا»، عمل‌کننده غیربصیر و ناآگاه و جاهل مثل سیرکننده در غیر راه است(و بیراهه می‌رود) و عمل بدون علم و سرعت حرکت او جز دوری از مسیر و هدف را نمی‌افزاید.(بحارالانوار، ج1، ص 208)
در روایتی دیگر از آن حضرت آمده است: «العامل علی غیر بصیره کالسائر علی السراب بقیعه لا یزید سرعه سیره الا بعدا»، عمل‌کننده از روی نادانی و نا‌آگاهی مثل راه رونده بر سرابی در زمین صافی است که سریع رفتن او به جز دوری از حقیقت و راه حق چیزی به همراه ندارد.(همان، ص 209)
در مقابل کسی که عمل از روی علم کند امیرالمومنین(ع) می‌فرماید: مثل راه رونده بر روی راه روشن است پس باید ناظر ببیند سیر می‌کند یا عقب‌گرد می‌کند» العامل بالعلم کالسائر علی الطریق الواضح فلینظر ناظر اسائر هو ام راجع. (همان، ص 206)
2- عدم قبول عمل بدون علم و معرفت: راوی گوید شنیدم امام صادق(ع) می‌فرمود: «لایقبل‌الله عزوجل عملا الا بمعرفه و لامعرفه الا بعمل فمن عرف دلته المعرفه علی العمل و من لم یعمل فلا معرفه له، ان الایمان بعضه من بعض» خداوند عزوجل عمل را بدون علم و شناخت نمی‌پذیرد و شناخت و معرفتی بدون عمل نیست(یعنی اگر علم بدون عمل باشد، اصلا علم نیست) و کسی که عمل نمی‌کند معرفتی برای او نیست، همانا ایمان بعضش از بعض دیگر و مربوط به هم است.(همان، ص208)
3- لازمه عمل بدون علم فساد است: در روایتی از صادق اهل بیت(ع) رسیده که ایشان از پدران خود نقل کردند که، رسول گرامی فرمودند: «من عمل علی غیر علم کان ما یفسده اکثر مما یصلح، کسی که عمل بدون علم انجام دهد فسادش بیشتر از اصلاحش است و آنچه را افساد می‌کند، بیشتر از چیزی است که اصلاح می‌کند.(عملی را که فکر می‌کند خیر و صلاح است از روی عدم علم فاسد می‌کند)(همان، ص 209)
4- درجا زدن در مسیر تکامل: امیرالمومنین(ع) می‌فرماید: «المتعبد علی غیرفقه کحمار الطاحونه یدور و لایبرح، و رکعتان من عالم خیر من سبعین رکعه من جاهل لان العالم تاتیه الفتنه فیخرج منها بعلمه و تاتی الجاهل فتنسفه نسفا و قلیل العمل مع کثیر العلم خیر من کثیرالعمل مع قلیل العلم و الشک و الشبهه» عبادت‌کننده و عمل‌کننده بدون علم مثل الاغ آسیاب است که دور خود می‌چرخد و از جای خود حرکت نمی‌کند(درجا می‌زند، اگر هفتاد سال هم دور بزند وقتی چشمش را باز می‌کند، می‌بیند، در همان نقطه اول ایستاده است. (همان، ص 209) ای کاش ما هم در دنیا می‌فهمیدیم! بعضی از ما در دنیا هم نمی‌فهمیم که سر جای اول خود هستیم، یعنی گاهی از حیوان چهارپا هم پست‌تر و غافلتریم) و دو رکعت نماز از عالم بهتر از هفتاد رکعت از جاهل است، زیرا فتنه به عالم روی می‌آورد و از آن به وسیله علمش خارج می‌شود و به جاهل روی می‌آورد و او را از جای خود کنده و خرد می‌کند و کسی که کم‌عمل و پرعلم است بهتر از کسی است که پرعمل و کم‌علم می‌باشد و دارای شک و شبهه است!
این بود اشاره‌ای به آفات علم بدون عمل، و عمل بدون علم، در پایان از خداوند منان و عالم به همه امور می‌خواهیم که همه ما را جزو عالمان عامل و عاملان عالم قرار دهد و علم و عمل را در درون ما هم‌آهنگ گرداند که هیچ‌گاه یکی بدون دیگری نمود نکند.