نقش«وقف» در اقتصاد مقاومتی

علی پوریا

وقف ؛ باقیات صالحات
خداوند در آیات قرآن از جمله آیه 57 سوره آل عمران بیان می‌کند که با ایمان و عمل صالح می‌توان مستحق فضل الهی شد و در آیه 46 سوره کهف از مردمان می‌خواهد تا به جای اندوختن مال و فرزندان که زینت‌های زندگی دنیوی است به فکر آخرت خودشان باشند و باقیات صالحات به جا گذارند که همان اعمال صالح ماندگار است که از جمله آن‌ها نماز و روزه، ساخت مساجد، مدارس و موقوفات و خيرات دیگری است که انسان در راه خدا انجام می‌دهد.
پس کسی که مالی را وقف می‌کند در حقیقت برای خودش باقیات صالحات به جا می‌گذارد. این گونه هم خودش از زندگی مناسب دنیوی و سپس از آثار و برکات اخروی آن در قیامت بهره مند می‌شود و هم دیگران از موقوفه بهره می‌برند.  شیخ حر عاملی در صفحه 292 از مجلد 13 وسایل شیعه آورده امام صادق(ع) می‌فرماید: هر کس از اين جهان درگذرد، پس از مرگ، چيزي به او نمي رسد جز آنکه پيشتر سه چيز از خود باقي گذاشته باشد:1. کار نيکي که اثرش پس از او باقي باشد؛ 2. سنت حسنه اي که در ميان مردم رواج داده باشد و بعد از او مردم به آن روش عمل کنند؛ 3. فرزند صالحي که براي او دعا کند.
آن حضرت در جایی دیگر می‌فرماید: شش چيز است که شخص مومن پس از مرگش از آن بهره مند خواهد شد: 1. فرزند صالحي که براي او طلب آمرزش کند؛ 2. قرآني که از او باشد و مورد استفاده قرار گيرد؛ 3. درختي که مي نشاند؛ 4. چاه آبي که احداث مي نمايد؛ 5. چشمه آبي که در راه خدا جاري مي کند؛ 6. سنت و روش نيکي که پس از او مردم به آن عمل مي کنند.(همان، حدیث 5)
خداوند هم چنین در آیه 2 سوره مائده از مردم می‌خواهد تا در کارهای نیک و خیر مشارکت و تعاون داشته باشند و شکی نیست که صدقات در قالب موقوفات به سبب استمرارش از مصادیق بارز معاونت در کارهای خیر و نیک است.
اما اینکه چگونه وقف در اقتصاد مقاومتی می‌تواند نقش ایفا کند باید گفت که وقتی اموالی در قالب موقوفات در اختیار جامعه مسلمین قرار می‌گیرد، این فرصت به عموم مردم داده می‌شود تا از آن بهره مند شوند و به شکلی هزینه‌های عمومی مردم کاهش می‌یابد. همین کاهش هزینه ها، موجب افزایش ثروت و سرمایه گذاری مردم ودولت در بخش‌های دیگر می‌شود و فرصت تولید و کارهای دیگر را فراهم می‌آورد.
 در نظر بگیرید که جامعه، نیازمند یک مکان آموزشی باشد. در اینجا شخصی قسمتی از ثروت خود از ملک یا مال را در اختیار این بخش قرار می‌دهد و این گونه هزینه‌های عمومی نهادهای دولتی کاهش می‌یابد و در جایی دیگر سرمایه گذاری می‌شود. این موجب می‌شود که کار دیگری با همین بودجه ایجاد شود و شغل و تولیدی صورت گیرد. در اینجا همه مردم به شکلی از این سرمایه گذاری دولت در بخش دیگر نیز سود می‌برند. به سخن دیگر، با یک کار خیرخواهانه وقفی، هم بخشی از نیازهای جامعه برآورده می‌شود و هم بودجه و اعتبار،در کار دیگری هزینه شده و زمینه برای کارهای عظیم‌تر و بزرگ‌تر فراهم می‌گردد.
موقوفات عام المنفعه به سبب اینکه عین مال همواره در اختیار جامعه است، باعث کاهش شدید هزینه‌های عمومی و افزایش رفاه و ثروت جامعه می‌شود. برآوردهای علمی نشان می‌دهد که در برخی از کشورهای اروپایی به ویژه آلمان بخش عمده هزینه‌های آموزشی و تحقیقاتی و فرهنگی از طریق موقوفات تامین می‌شود و دولت آلمان از ظرفیت وقف برای افزایش رفاه و تولید ملی و رفاه ملت خود سود می‌برد.  
کسانی که اموالی را وقف می‌کنند به جامعه این امکان را می‌دهند که بر ثروت و قدرت خود تکیه کند و نیازمند بیرون نباشد؛ زیرا هر جامعه‌ای وقتی نیازهایش را خود برطرف کند و نیازمند بیرون نباشد، دیگر نیازی نیست که ثروت و قدرت را از بیرون وارد کند و دچار وابستگی شود. هر جامعه‌ای، با قناعت و صرفه جویی و بهره مندی از امکانات ملی خود می‌تواند قوام پیدا کند و برروی پای خود بماند. وقتی ثروتمندان بخشی از ثروت خود را وقف کارهای عام المنفعه می‌کنند با چنین عملی در کارهای خیر معاونت کرده و دولت را از بار سنگینی ر‌ها بخشیده و هزینه‌های آن را کاهش می‌دهند. در چنین حالتی دولت می‌تواند درآمدهای ملی را در جایی دیگر هزینه کرده و در مقابل تحریم ‌ها و فشارهای اقتصادی تاب بیاورد و از فشار سنگین آن خود را برهاند.