تفاوت مودت و محبت
واژه عربی محبت به معنای دوست داشتن، در اشیاء و اشخاص به کار میرود. از این رو انسان میتواند هم به چیزی چون گیاه و حیوان و اسب و حتی جامدات محبت داشته باشد و هم بهاشخاص.
همچنین محبت میتواند یک سویه باشد. به این معنا که شخصی به چیزی و شخص دیگری محبت میورزد ولی آن چیز مانند شیر و اسب و سنگ یا اصولا نمیتواند محبت کند یا اگر میتواند محبت کند این کار را نکند یا حتی میتواند نسبت به آن کس نفرت داشته باشد. شما شاید خودتان تجربه کرده یا دیدهاید که کسی به دیگری محبت میکند، ولی آن شخص نه تنها هیچ احساس مثبت به این شخص ندارد، بلکه حتی از او نفرت داشته و بیزاری میجوید و به اشکال گوناگون دشمنی ورزیده و آن را نشان میدهد.
اما واژه مودت که از کلمه عربی «ودّ» گرفته شده است، نوعی احساس عاطفی شدید انسان 1. تنها به اشخاص و نهاشیاء ، 2. و در یک ارتباط دو سویه است. بنابراین نمیتوان از مودت انسان به گل و اسب و الماس سخن به میان آورد و یا از مودت یک طرفه سخن گفت.
خداوند در قرآن این واژه را در مواردی خاص به کار برده است.(نساء، آیه 73؛ مائده، آیه 82؛ عنکبوت، آیه 25؛ ممتحنه، آیات 1 و 7) در این موارد سخن از ارتباط عاطفی دو سویه است که در قالب دوستی و ارتباط کلامی و رفتاری بروز میکند.
در حقیقت در مودت پیوند و دلبستگی و وابستگی دو سویه اتفاق میافتد و هرگز یک سویه نخواهد بود. مودت حتی گاهی میان افراد از دو گروه دشمن نیز پدید میآید. به این معنا که دو گروه مومنان و کافران مثلا دشمن یکدیگر هستند، ولی افرادی از این دو گروه به یکدیگرمودت عاطفی پیدا کرده و به هم پیوند خورده و وابسته و دلبسته میشوند. قرآن اینگونه مودت میان افرادی از مومنان و کافران را نمیپسندد.(ممتحنه ، آیات 1 و 7)
در قرآن موارد مودت ابن گونه بیان شده:
1. مودت میان انسان و خدا: یکی از اسامی و نامهای خداوند ودود است. (هود، آیه 90؛ بروج، آیه 12) بر اساس این آیات خداوند نسبت به انسانهایی مودت میورزد و مومنان نیز این گونه هستند.
2. مودت میان مومنان با اهل بیت(ع): خداوند در آیاتی خواهان مودت میان مومنان با پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) شده است و آن را به عنوان یک حکم الهی واجب و فریضه دانسته است. خداوند میفرماید: قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَى ٌ؛بگو: «به ازاى آن رسالت، پاداشى از شما خواستار نیستم، مگر مودتی درباره خویشاوندان».(شوری ، آیه 23)
3. مودت میان همسران: بر اساس آموزههای قرآنی اساس زندگی خانوادگی بر مودت همسران استوار است. خداوند میفرماید: و از نشانههاى او اینکه از نوع خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدانها آرام گیرید، و میانتان مودتی و رحمتی قرار داد. آرى، در این نعمت براى مردمى که مىاندیشند قطعاً نشانههایى است.(روم، آیه 21)
ممکن استاشکال شود که در آیه 25 سوره عنکبوت از مودت میان انسان و بتان سخن به میان آمده که یک سوی آناشیاء است. در پاسخ باید گفت که در تفکر مشرکان نوعی هم ذات پنداری و همچنین جاندار سازی انجام میگیرد و ایناشیاء نه تنها از چیز بودن خارج میشوند، بلکه در سطح خدا قرار میگیرند و شریک خداوند میشوند. از همین رو، سخن از «بینکم» میشود تا نشان دهد که در تفکر مشرکان اینها از چیز و شی بودن خارج شدهاند.
البته یکی دیگر از معانی «مودت» که در آیات قرآن بارها به کارها رفته «آرزوی داشتن کسی یا چیزی» است. این معنا دیگر دو سویه نخواهد بود و همچنین تنها در اشخاص نیست بلکه شامل اشیاء نیز میشود. مثلا آرزوی داشتن بوستان یا مالی و مقامی و کسی را مودت میگویند. این نیز البته نوعی مفاد دوست داشتن را در خود دارد. از این رو در ترجمه مودت به معنای آرزو ، واژه دوست داشتن نیز مد نظر قرار میگیرد؛ زیرا شخص دوست دارد تا به آرزوی خویش درباره چیزی یا کسی دست یابد.(نگاه کنید: بقره، آیات 96 و 105 و 266 و 283؛ آل عمران،آیه 75؛ معارج ، آیه 11)