«ابر بشوید اما نبارید»
مدیریت خشم از منظر یک ضرب‌المثل ترکی
رضا حیدری قاسم‌آبادی
وقتي هوا ابري می‌شود تغييراتي در آسمان رخ می‌دهد. ابرها سياه می‌شوند، صداي مهيبي از آنها به گوش می‌رسد و آسمان دگرگون می‌شود. از روي اين نشانه‌ها می‌توان فهميد تغييراتي رخ داده و یا قرار است اتفاقاتي بيافتد. حال يا باران می‌بارد، يا تگرگ و یا قضيه با چند رعدوبرق به پايان می‌رسد. ما انسان‌ها وقتي خشمگين می‌شویم شبيه ابرهای باران‌زا هستيم. ظاهر ما تغییر می‌کند و چهره‌مان برافروخته می‌شود. ممكن است خشم خود را با فریاد زدن تخليه كنيم و یا آن را با یک رفتار پرخاشگرانه بروز دهيم. یک ضرب‌المثل ترکی هست که می‌گوید: «بولوت اولون آما ياغميون» اگر بخواهیم آن را معنی کنیم می‌شود: «ابربشيد ولي نباريد». این ضرب‌المثل بیانگر این نکته است که به هنگام عصبانیت نباید رفتار پرخاشگرانه‌ای از خود نشان دهیم مانند ابری که به شکل ابر باران‌زا درآمده اما بارانی را برای زمین نمی‌فرستد. درواقع در این ضرب‌المثل خشم به ابر و پرخاشگری به ماحصل ابر یا باران تشبیه شده که تشبیه زیبایی است. خشم یک نعمت خدادادی است و این نحوه استفاده ما از آن است که گاهی برایمان دردسرساز می‌شود.
همان‌طور که همه می‌دانیم مدیریت خشم کاری ساده نیست و نیاز به تمرین و ممارست دارد. در ادبیات ما این مسئله به‌خوبی بیان‌شده است:
وقت خشم و وقت شهوت مرد کو
طالب مردی چنینم کو به کو
کو در این دو حال مردی در جهان
تا فدای او کنم امروز جان
اين ابيات نشان می‌دهد کنترل و مدیریت خشم کار سختی بوده‌اما درعین‌حال نیز شدنی و دست‌یافتنی است چراكه اگر این‌گونه نبود خداوند در قران كريم ما را به آن دعوت نمی‌کرد (سوره آل‌عمران آیه 134). پس راهي سخت در پیش داريم و بايد براي رسيدن به آن تمام تلاش خود را بكنيم تابه لذت كنترل خشم دست‌یابیم.
خشم چیست؟
قبل از اینکه بخواهیم تکنیک‌هایی برای مدیریت خشم معرفی کنیم شاید بهتر باشد خشم را دقیق‌تر تعریف کنیم. شما می‌توانید از بنزین برای روشن کردن اتومبیل خود استفاده کنید، آنگاه با آن به محل کار خود بروید، خانواده را برای تفریح به گردش ببرید، به عیادت بیماران بروید و از این قبیل کارها؛ که همگی سبب می‌شود رفاه بیشتری را در زندگی تجربه کرده و لذت بیشتری از آن ببرید. همچنین می‌توانید این بنزین را برای به آتش کشیدن درختان مورداستفاده قرار داده و با این کار محیط‌زیست را تخریب کنید.
بنزین به‌خودی‌خود خوب و یا بد نیست و این شما هستید که با نحوه مصرف آن تعیین می‌کنید بنزین یک ماده مفید باشید یا غیرمفید. خشم نیز به همین صورت است. یک هیجان کاملاً طبیعی که در همه انسان‌ها وجود دارد. خشم نعمتی است که خداوند به ما هدیه کرده است تا به‌وسیله آن از خود و خانواده‌مان دفاع کنیم؛ اما زمانی که از این نعمت به‌خوبی استفاده نکنیم تبدیل به یک آسیب و تهدید جدی می‌شود و به ضررمان تمام می‌شود.
خداوند در قرآن کریم به‌خوبی این مسئله را به ما تذکر داده به این صورت که درجایی فرموده بر کافران سخت بگیرید (سوره فتح آیه 29) و درجایی نیز فرموده که خشم خود را فروببرید (سوره آل‌عمران آیه 134). پس خشم مانند ابزاری است که در اختیار ماست و این نحوه استفاده ما از آن است که تعیین می‌کند مفید و سازنده باشد یا غیرمفید و مخرب.
خشم و پرخاشگری
عده‌ای خشم را با پرخاشگری‌اشتباه می‌گیرند. پرخاشگری یک نوع رفتار است اما خشم یک هیجان طبیعی است. ممکن است یک نفر از دست ما خشمگین شود اما این خشم را بروز ندهد اما گاهی نیز آن را بروز داده و پرخاشگری کند؛ حال این پرخاشگری یا به‌صورت کلامی است یا غیرکلامی. برخی پرخاشگری را رفتاری می‌دانند که به دیگران آسیب می‌رساند یا می‌تواند به دیگران آسیب برساند.
پرخاشگری ممکن است رفتاري باشد مانند کتک زدن، شکستن، پرت کردن‌اشیاء و یا کلامی باشد مانند فریاد زدن، غرغر کردن، دشنام دادن و.... عده‌ای پرخاشگری را ذاتی می‌دانند به این معنا که یک نفر استعداد پرخاشگری دارد اما عده‌ای آن را نتیجه تربیت می‌دانند یعنی فرد آن را از خانواده و یا محیطی که در آن زندگی می‌کند می‌آموزد. تحقیقات نشان داده کودکانی که والدین پرخاشگر داشته باشند بیشتر از سایر کودکان پرخاشگری می‌کنند زیرا پرخاشگری را به‌عنوان یک رفتار از والدين خود آموخته‌اند.
مدیریت خشم
با توجه به تعریفی که از خشم ارائه دادیم چند نکته‌ای را هم برای پیشگیری و مدیریت خشم بیان می‌کنیم. توجه به این نکات می‌تواند به ما در مدیریت خشم کمک کند.
یکی از مواردی که در پیشگیری از خشم و پرخاشگری بسیار مؤثر است مدل صحبت کردن ماست. برخی افراد در لابه‌لای صبحت‌های خود از واژه‌هایی استفاده می‌کنند که موجب توهین به دیگران و عصبانی کردن آنان می‌شود. بسیاری از این افراد واقعاً قصد توهین به دیگران را ندارند اما از روی عادت در صحبت کردن خود از واژه‌هایی استفاده می‌کنند که برای دیگران خوشایند نیست و به‌نوعی توهین به آنان محسوب می‌شود. بسیاری از درگیری‌های خیابانی به همین علت و صرفاً به خاطر یک حرف یا یک کلمه رخ داده است.
نکته بعدی اینکه سعی کنید به هنگام عصبانیت هیچ‌گونه تصمیم نگرفته و هیچ کاری انجام ندهید. زمانی که ما خشمگین می‌شویم به دلیل غلبه هیجانات معمولاً منطقی فکر نکرده و تصمیمات درستی نمی‌گیریم. پس بهتر است به هنگام عصبانیت حداقل برای چند ثانیه یا چند دقیقه هم که شده حرفی نزنیم، تصمیمی نگیریم و کاری انجام ندهیم. چقدر خوب می‌شود اگر تمرین کنیم تا به هنگام عصبانیت تا عدد 10 بشماریم زیرا این کار سبب می‌شود زمان‌سپری شده و از شدت هیجان ما کاسته شود.
اقدام بعدی که به هنگام بروز عصبانیت باید انجام دهید این است که سعی کنید از محلی که در آن عصبانی شده‌اید خارج شوید. این کار از هیجانات شما کاسته و در آرام شدنتان به شما کمک می‌کند. دور شدن از محیطی که سبب عصبانیت شما شده در کاستن از میزان خشم مؤثر است. این محیط می‌توان محل کار شما، اتومبیل شما و حتی منزل شما باشد. خارج شدن از محیطی که سبب عصبانیت شده در پیشگیری از بروز رفتارهای پرخاشگرانه بسیار تأثیرگذار است.
نکته دیگر اینکه با پرخاشگری شاید برای لحظه‌ای احساس سبکی به شما دست دهد اما قطعاً در آینده از کار خود پشیمان خواهید شد. پس چه‌بهتر که سعی کنید پرخاشگری را در نطفه خفه کنید و از بروز آن پیشگیری کنید. با خودتان تعهد کنید که تحت هیچ شرایطی از کوره درنروید و پرخاشگری نکنید. عده ا‌ی معتقداند که جواب مشت را باید با مشت داد اما این یک تصمیم هیجانی است که معمولاً سبب پشیمانی افراد می‌شود.
از اقدامات دیگر در پیشگیری از خشم و پرخاشگری که از توصیه‌های دینی هم می‌باشد اینکه عفو و بخشش را در برنامه خود قرار دهیم. رفتاری که از یک نفر سرزده و برای ما قابل‌قبول نیست ممکن است واقعاً عمدی نبوده و کاملاً سهوی رخ داده باشد. بخشیدن دیگران به شما در رسیدن به آرامش کمک بسیاری می‌کند. البته این بخشش باید از روی قدرت باشد نه از روی ضعف و ناتوانی.
نکته آخر هم اینکه هیچ‌گاه رفتارهای دیگران را قضاوت نکنید. قضاوت کردن یکی دیگر از کارهایی است که موجب عصبانی شدن ما می‌شود زیرا رفتار دیگران را مورد قضاوت قرار داده و آنها را محکوم می‌کنیم. درصورتی‌که واقعاً علت اصلی رفتار دیگران که سبب عصبانیت ما شده برایمان مشخص نیست. بسیاری از درگیری‌ها و پرخاشگری‌ها از یک سوءتفاهم ساده که از قضاوت کردن ناشی شده است آغاز می‌شود.