بررسی حضور بین‌المللی فیلم‌های انقلابی
سینمای دفاع مقدس مخاطب جهانی دارد اما منافع عده‌ای جای دیگری است!
آرش فهیم
موانع اکران جهانی
فیلم‌های دفاع مقدسی
دیدگاه‌ها درباره حضور بین‌المللی آثار دفاع مقدسی متفاوت است. برخی از کارشناسان، نمایش چنین فیلم‌هایی در اقصی نقاط جهان را دارای ملاحظات و محدودیت‌هایی می‌دانند. مرتضی شعبانی، تهیه‌کننده و مدیر مرکز مستند حقیقت ازجمله این کارشناسان است. وی که تجربه اکران فیلم سینمایی «ابوزینب» و مستند «زنانی با گشواره‌های باروتی» را دارد، در این باره می‌گوید: «وقتی فیلم «ابوزینب» را در ترکیه اکران کردیم، با استقبال بسیار خوبی از سوی مردم مواجه شد، به همین دلیل هم بخش خصوصی در آن کشور از این فیلم حمایت کرد. اما دولت جلوی ادامه اکران فیلم را گرفت. چون سیاست‌های دولت ترکیه در قبال رژیم صهیونیستی با سیاست‌های ما فرق دارد، هر‌چند که بسیاری از مردم آن کشور دیدگاهشان به ما نزدیک بود و به همین خاطر هم از این فیلم استقبال کردند. این اتفاق حتی برای فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» مجیدی هم افتاده بود. مردم ترکیه از این فیلم در یک هفته‌ای که اکران شد استقبال زیادی کردند اما با یک فتوا از اکران خارج شد. در این نوع کشورها که حکومت‌های آنها از نظر دینی و سیاسی با ما مشکل دارند اکران فیلم‌ها با مشکل روبرو می‌شود. حتی برنامه‌ریزی کرده بودیم که «ابوزینب» را در اردن و مصر نیز اکران کنیم اما دولت این دو کشور نیز اجازه نمایش این فیلم را ندادند.»
شعبانی ادامه می‌دهد: «باید فیلم‌هایی برای اکران جهانی انتخاب شود که به مسائل و دغدغه‌های مردم کشورهای مختلف پاسخ دهد. فیلم «به وقت شام» نمونه چنین آثاری است که مولفه‌های خیلی خوبی برای پخش بین‌المللی دارد، چون به موضوعاتی پرداخته که مسئله مردم برخی از کشورهای منطقه است. وقتی این فیلم در عراق اکران شد و استقبال عراقی‌ها را از نزدیک می‌دیدم، به عنوان یک ایرانی افتخار می‌کردم که این فیلم توسط کشور ما ساخته شده است. مردم عراق در طول فیلم دائم ابراز احساسات می‌کردند و واکنش مثبت نشان می‌دادند. این نشان می‌دهد که مردم سایر کشورها می‌توانند با چنین فیلمی ارتباط برقرار کند.»
وی تصریح می‌کند: «فیلم‌هایی که درباره جنگ ایران و عراق ساخته شده‌اند را نمی‌توان به این سادگی در کشورهای دیگر، به ویژه در عراق نمایش داد، مگر اینکه رویکردی متفاوت داشته باشند. متفاوت بودن این نیست که ارزش‌های خودمان را زیر پا بگذاریم یا تن به خواسته‌های آنها بدهیم، بلکه منظورم این است که طوری باشند که مخاطب خارجی هم موضوع فیلم را درک کند. مثل مستند «زنانی با گوشواره‌های باروتی» که به خاطر برخورداری از زبانی بین‌المللی، توجه جشنواره‌های درجه اول اروپا را هم جلب کرده است. با این حال، چنین فیلم‌هایی که زبان بین‌المللی داشته باشند در حوزه دفاع مقدس و مقاومت به ندرت ساخته می‌شوند.»
تحریم فرهنگی را شکست دهیم
با این حال، نظر دیگر فعالان سینمایی که تجربه نمایش آثار انقلابی و دفاع مقدسی را دارند، متفاوت است. بطور مثال، محمد خزاعی، دبیر جشنواره فیلم مقاومت که سال هاست تجربه اکران فیلم‌هایی با مضامین انقلابی و دفاع مقدسی در چند کشور خارجی را دارد می‌گوید: «فضای غالب در سینمای کشورمان معمولا تحت تأثیر حرف‌های کسانی است که مدعی هستند فیلم‌های انقلابی و دفاع مقدسی در سایر کشورها مخاطب ندارند. اما 10 سال برگزاری هفته‌های فیلم مقاومت در 11 کشور جهان، نشان داد که این گونه نظرها کاملا غیرواقعی است.»
وی توضیح می‌دهد: «اغلب هفته‌های فیلم مقاومت را با کمک سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و یا برخی نهادهای مردم نهاد (ان‌جی‌او) برنامه‌ریزی و اجرا کردیم. در برنامه‌هایی که توسط ان‌جی‌او‌ها برگزار می‌شد جهت بازگشت سرمایه، برای نمایش فیلم‌ها بلیت فروشی هم صورت گرفت. جالب این بود که حتی با وجود بلیت فروشی، باز هم اکران فیلم‌های انقلابی و دفاع مقدسی ما مردم را به سینما کشاند. به یاد دارم، در اکران این فیلم‌ها در قزاقستان، ترکیه و هند، با وجود بلیت فروشی اما مردم سالن نمایش فیلم را پر کردند و حتی هنرمندان هم واکنش مثبتی به این آثار نشان دادند.»
خزاعی درباره تأثیر هفته‌های فیلم مقاومت هم اظهار می‌کند: «یکی از دستاوردها، ارتباط و تعامل فیلمسازان دفاع مقدسی ما با مخاطب و هنرمندان خارجی بود. برگزاری هفته‌های فیلم مقاومت این فرصت را برای فیلمسازهای این عرصه فراهم کرد که در تعامل با مردم دیگر کشورها و در گفت وگو با هنرمندان خارجی، به تحلیل‌های تازه‌ای دست پیدا کنند.اتفاق دیگر، درخواست نمایش فیلم‌های انقلابی و دفاع مقدسی در شبکه‌های تلویزیونی خارجی بود. واقعیت این است که چون مضمون فیلم‌های انقلاب و دفاع مقدس، عمدتا حول مفاهیم انسانی و اخلاقی همچون مظلومیت و رشادت و ازخودگذشتگی و ایستادگی در مقابل ظلم است مخاطب جهانی استقبال می‌کند. یکی دیگر از اتفاقات خوب، آشنایی ملت‌ها و فرهنگ‌های مختلف با جنگ ما بود. من می‌دیدم که نظر تماشاگران، قبل و بعد از دیدن این فیلم‌ها تغییر می‌کرد. بطور مثال در روسیه و ترکیه خبرنگارها به من گفتند که ما تازه متوجه شدیم که در این جنگی که شما راجع به آن صحبت می‌کنید چه اتفاقی افتاده بود. چون در آن سال‌ها اخباری که درباره جنگ تحمیلی در رسانه‌ها منتشر می‌شد، حقایق را وارونه جلوه می‌دادند. اما مخاطب‌های ما می‌گفتند که ما تازه با تماشای این فیلم‌ها فهمیدیم که انقلاب شما چه بود و مظلومیت و رشادت مردم شما را درک کردیم.»
شاید همین سخن خزاعی درباره اینکه فیلم‌های دفاع مقدسی ما فضاسازی رسانه‌ای علیه ایران را تغییر می‌دهند، مهم‌ترین دلیل ممانعت از اکران جهانی چنین آثاری در سطح جهانی است. او همچنین به واقعیتی به نام «تحریم فرهنگی» اشاره می‌کند و می‌گوید: «کشور ما را تحریم فرهنگی هم احاطه کرده است. ما چون تأثیر تحریم اقتصادی را در زندگی روزمره خودمان می‌بینیم از آن صحبت می‌کنیم اما هیچ گاه از تحریم فرهنگی که سالیان سال است درحال انجام است صحبت نمی‌کنیم. یعنی اجازه نمی‌دهند محصولات فرهنگی ما به مخاطب جهانی برسد. در سینما،پخش‌های معتبر بین‌المللی اجازه نمی‌یابند که فیلم‌های ایرانی را وارد چرخه اکران دیگر کشورها کنند، مگر در شرایط و موارد خاص.»
خزاعی درباره راه‌حل شکستن تحریم فرهنگی، بیان می‌کند: «ما به یک عزم ملی احتیاج داریم تا نهضتی برای نمایش فیلم‌های ایرانی در خارج از کشور ایجاد شود. قسمتی از این نهضت به بخش خصوصی معطوف است و قسمتی هم به دولت و سیاستگذاری و مدیریت فرهنگی مربوط است. یعنی باید یک آئین نامه تدوین شود و برنامه‌ریزی کنیم که حالا اگر دیگران ما را تحریم کرده‌اند ما بین آنها برویم و فیلم‌های خودمان را نمایش دهیم. این کار هم از طریق ان جی او‌ها، مراکز فرهنگی خصوصی، دانشگاه‌ها و حتی جشنواره‌ها امکان‌پذیر است. باید یادآور شد که همه جشنواره‌های سینمایی تحت تأثیر دولت‌ها نیستند و فیلم‌های انقلابی و دفاع مقدسی ما را می‌پذیرند. باید برای این گونه جشنواره‌ها هم برنامه‌ریزی صورت گیرد. اما ما فقط برای 10 جشنواره درجه الف برنامه‌ریزی می‌کنیم. این درحالی است که در سطح جهان سالانه حدود 10هزار جشنواره برگزار می‌شود و 400 – 500 بازار فیلم وجود دارد. باید نقاطی را هدف بگیریم که به ما نزدیک‌تر هستند. بعد در دراز مدت به اهداف دیگر هم می‌رسیم. اما متأسفانه این مکانیزم هنوز شکل نگرفته است.»
معضل پخش کنندگان بین‌المللی
یکی از مراکزی که تحریم‌های فرهنگی را دور زده و با تکیه بر گروه‌های مردمی و افراد مستقل اما صاحب نفوذ، امکان نمایش فیلم‌های انقلابی در سایر کشورها را فراهم کرده، بخش بین‌الملل جشنواره عمار است.
بهنام حیدری از سال 94 تا 96 دبیر اجرایی بخش بین‌الملل جشنواره عمار بود و طی این مدت، هفته‌های فیلم عمار را در آرژانتین و غزه برگزار کرد. وی درباره چگونگی برگزاری هفته‌های فیلم عمار در این مناطق می‌گوید: «ما ابتدا با افراد قابل اعتماد و علاقه مند ارتباط برقرار می‌کردیم و از طریق آنها، این برنامه‌ها عملیاتی می‌شد. بطور مثال در آرژانتین، فیلمسازی به نام فبیو سوریتا هست که هم از ارتباطات خوبی در آن کشور برخوردار است و هم نسبت به ایران و انقلاب اسلامی علقه خاصی دارد. ما برگزاری هفته فیلم جشنواره عمار را به وی پیشنهاد دادیم و او هم پذیرفت و به ما کمک کرد.»
وی درباره انتخاب فیلم‌ها برای نمایش در آرژانتین توضیح می‌دهد: «ما سعی کردیم تا فیلم‌هایی متفاوت با آنچه معمولا از سینمای ایران در آن کشور اکران می‌شد را ارائه دهیم. چون قبلا فیلم‌های «جدایی نادر از سیمین» و «قصه ها» نیز در آرژانتین نمایش داده شده بودند. اما بنای ما حرکت جدیدی بود. ضمن اینکه دغدغه مردم آن کشور را هم در نظر گرفتیم. در آرژانتین با اینکه اغلب رسانه‌ها در اختیار جریان راستگرا و متمایل به غرب است اما مردم آن کشور رویکردی ضداستعماری و ضدانگلیسی دارند. برهمین اساس، فیلم‌های «قلاده‌های طلا»، «یتیم خانه ایرانیان»، «تنهای تنهای تنها» و چند فیلم کوتاه جشنواره عمار را انتخاب کردیم. این‌ها موضوعات جدیدی داشتند و به مردم آرژانتین نشان دادند که ایران هم از استعمار و انگلیس زخم خورده است.»
حیدری درباره واکنش مردم و رسانه‌های آرژانتین به این آثار هم اظهار می‌کند: «در چند روزی که هفته فیلم برگزار شد، سالن‌های نمایش فیلم از مردم پرشد. علاوه‌بر این، چند روزنامه معروف آرژانیتن هم مطالب و گزارش‌هایی را درباره هفته فیلم عمار منتشر کردند. ازجمله روزنامه کلارین که در سه صفحه از بخش فرهنگی خود به این رویداد پرداخت. حتی مجری مطرح تلویزیون آرژانتین یعنی ویکتور هوگو مورالس، که عبارت «دست خدا» را درباره گل مارادونا به انگلیس در جام جهانی به کار برد و محبوبیت بالایی هم بین مردم آرژانتین دارد، یکی از برنامه‌های خود را به هفته فیلم عمار و آثاری که به نمایش درآمد اختصاص داد.»
دبیر سابق بخش بین‌الملل جشنواره عمار، درباره برگزاری این رویداد در غزه نیز می‌گوید: «نمایش فیلم‌های ایرانی درباره فلسطین به حدی جذابیت داشت که حتی شبکه تلویزیونی الجزیره که رویکرد مثبتی هم به ایران ندارد، یک ساعت برنامه به پوشش این جشنواره اختصاص داد.»
حیدری درباره مشکلات اکران جهانی فیلم‌های انقلابی و دفاع مقدسی می‌گوید: «یکی اینکه نیروهای انقلابی دچار این تصور هستند که فیلم‌های ما باید سبک و سیاق خاصی داشته باشند که در خارج از کشور دیده شوند. به همین دلیل هم برخی به حذف هویت و مولفه‌های انقلابی در آثار خود می‌پردازند و صرفا مضامین انسانی را دستمایه قرار می‌دهند. اما در هفته فیلم عمار در آرژانتین دیدیم که فیلم‌هایی چون یتیم خانه ایران و قلاده‌های طلا با استقبال روبرو شدند. مشکل دیگر این است که پخش‌کنندگان و توزیع کنندگان بین‌المللی دغدغه مندی نداریم. فضای بین‌الملل طوری است که هم باید حضور مستمر داشته باشیم و هم باید نهادهای دولتی حمایت کنند. به خاطر هزینه‌های اولیه باید صبور بود و با سعه صدر، ارتباطات را تقویت کرد و زمینه را برای گسترش عرضه و تقاضای این آثار در بازارهای بین‌المللی فراهم کرد.»