از نظر آموزه‌های اسلامی در شرایط تکلیف نیز عقل مطرح است؛ به این معنا که شخص باید چهار شرط بلوغ، اختیار، عقل و توان را دارا باشد تا کاری که تکلیف شده را انجام دهد و با فقدان هر یک دیگر آن تکلیف بر او نخواهد بود. پس کسی که بالغ نشده یا اختیاری ندارد و گرفتار اضطرار است یا گرفتار جنون و دیوانگی است یا استطاعت و توان انجام کاری را ندارد، تکلیفی بر عهده او نخواهد بود.
اما باید توجه داشت که در اسلام عقل با همه ارزش و جایگاه نمی‌تواند حکم شرعی داشته باشد؛ زیرا تنها خداوند است که حکم می‌کند و ما تنها باید بر اساس حکم الهی عمل کنیم.
البته برخی گمان کرده‌اند که نقل برتر از عقل است، در حالی که چنین نیست؛ زیرا نقل همانند عقل کاشف حکم است. به این معنا که ما با استفاده از چراغ عقل و نقل، راه را پیدا می‌کنیم، نه اینکه این عقل  و نقل راه را می‌سازند؛ آن کسی که راه را می‌سازد همان حاکم یعنی شارع و خداوند است و عقل و نقل دو چراغی است که ما با کمک آنها این راه یعنی حکم شرعی را پیدا کرده و بر اساس آن عمل می‌کنیم.
براین اساس نمی‌توان گفت: کل ما حکم به العقل حکم به الشرع و کل ما حکم به الشرع حکم به العقل؛ هر آنچه را عقل حکم کند شرع بدان حکم کرده و هر آنچه را شرع به آن حکم کند عقل حکم می‌کند؛ زیرا اصولا عقل و نقل حکم نمی‌کنند، بلکه فقط حکم را کشف می‌کنند و حاکم، تنها خداوند است.(شوری، آیه 21)