نقش امام علی (ع) در فتوحات مسلمانان(پرسش و پاسخ)
پرسش:
فتوحات مسلمانان در دوران خلفا به ویژه خلیفه دوم تا چه حدی مورد تایید اهل بیت(ع) بوده و آیا علی (ع) در این فتوحات مستقیما شرکت داشته است؟
پاسخ:
اهل بیت(ع) و پیشوایان حق به طور‌کلی فتوحات مسلمانان و کشورگشایی آنان را در زمان خلفا به مصلحت اسلام و مسلمانان نمی‌دیدند. روایاتی در این زمینه داریم که ائمه(ع) نه تنها شیعیان خود را برای شرکت در این جنگ‌ها ترغیب نمی‌کردند، بلکه بر عکس آنان را از چنین اقدامی منع می‌کردند و حتی اجازه مرزداری را به آنان نمی‌دادند و کمک مالی آنان را در این مورد ولو اینکه نذر کرده باشند قبول نمی‌کردند. (وسائل‌الشیعه، ج11، ص22)
اما فتوحات مسلمانان در ايران در عصر عمر‌بن‌خطاب صورت گرفته است و اين فتوحات در دوران خلفاي بعدي در اطراف جهان اسلام ادامه داشته است؛ امّا هيچ منبعی از شركت علي(ع) در اين جنگ‌ها گزارشی ارائه نکرده است.
حضرت علي (ع) با خلفاي عصر خويش در مواقع حساس و آنجا كه به اساس اسلام مربوط مي‌شد همكاري داشته‌اند، ولي اين چنين نبود كه همواره امام (ع) مسئوليت‌هاي محوّله خلفاء را بپذيرند.
عمر در جريان سفر به شام، از امام (ع) خواست كه اورا همراهی کند امّا امام (ع) نپذيرفت ؛ در جريان جنگ قادسيه كه مبارزين مسلمان از عمر طلب كمك خواستند. خليفه از امام (ع) خواست كه به عنوان فرمانده جنگ به سوي جبهه جنگ با ايرانيان حركت كند، ولي امام(ع) نپذيرفت و از اين رو خليفه، سعد‌بن‌ابي وقاص را به فرماندهي برگزيد. (فتوح البلدان، بلاذري، ترجمه آذرنوش، ص 18)
امّا با توجه به دلاوري‌ها و سابقه تجربيات جنگي علي (ع) خليفه از راهنمايي‌ها و همكاري‌هاي ايشان بهره مي‌گرفت، ولي به طور مستقيم حضرت حاضر به همكاري و شركت در فتوحات نبوده ولي از آنجا كه حضرت، نسبت به سرنوشت مسلمانان و اسلام نمي‌توانست بي‌تفاوت باشد، تنها در قالب مشورت و ارايه نظرات خويش، لشكر اسلام را ياري مي‌داد. (الارشاد، شیخ مفید، ص198)
اين راهنمايي‌های امام به خاطر تکليف و وظيفه شرعی بود از اين جهت که وظيفه امام درمرحله اول حفظ دين است و امامت وظيفه الهی بود که ازطرف خدا به عهده او بود؛ از اين روی در هيچ‌يك از منابع ديده نشده كه خليفه از حضرت نظري مشاورانه خواسته باشد و ايشان ارائه نكرده باشد.
مورّخين اهل سنّت هم به مشورت عمر با علي(ع) معترفند و گفته‌اند: عمر كاري را بدون مشورت با علي(ع) انجام نمي‌داد، زيرا به علم و خردمندي و دقت نظر و دينداري او معتقد بود و مشهور است كه بيش از هفتاد مرتبه عمر گفته است «لولا علي لهلك عمر». (همان، ص 192)
لذا اصحاب و ياران امام علي (ع) هم به پيروي از حضرت، در مواردي كه به نفع اسلام و مسلمين بود با خلفاء همكاري مي‌نمودند، و درحقيقت به وظيفه شرعی خود درقبال اسلام عمل می‌کردند. و به عنوان استاندار يا نيروي نظامي و يا حتي فرمانده سپاه اسلام با دستگاه خلافت همراهي مي‌كردند. چنانچه سلمان و عمار به ترتيب استانداري مدائن و كوفه را در عصر عمر پذيرفتند. و براء بن عازب به عنوان فرمانده نيروي اسلام در عهد خليفه ثاني قزوين را فتح كرد. (فتوح‌البلدان، بلاذری، ص80)
بديهي است كه اگر علي (ع) نمي‌خواست يارانش در هيچ زمينه‌اي با خلافت همكاري داشته باشند، آنان هيچ اقدامي انجام نمي‌دادند و امام مي‌توانست آنان را از شركت در امور نهي كند ولي اين كار را هرگز نكرد.