نقش توسعه حمل و نقل عمومی در رشد اقتصادی کشور - بخش پایانی
حمل و نقل عمومی راهکار مقابله با معضل ترافیک
فریده شریفی
قانون توسعه حمل و نقل عمومی مسئولیت‌های دولت را در سه بعد مورد توجه قرار داده است: بعد نخست، بهبود سطح خدمات حمل و نقل با افزایش ناوگان حمل و نقل عمومی، اصلاح و گسترش شبکه‌های راه‌آهن، ادغام مدیریت حمل و نقل، دسترسی و ایمنی، استفاده از سیستم‌های حمل و نقل هوشمند، بعد دیگر اصلاح پروسه‌های اداری، گسترش کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات، اصلاح بهره‌وری از زمین و معرفی قوانین ترافیکی جدید آموزش و پرورش است، در این قانون همچنین به مسئله مدیریت مصرف انرژی، تبدیل وسایل نقلیه از بنزین‌سوز به گازسوز، افزایش احداث جایگاه‌های گاز، حذف تدریجی یارانه سوخت طی یک دوره پنج ساله به عنوان بعد سوم توجه شده است.
یکی از مهم‌ترین اهداف این قانون همان‌گونه که از نام قانون مشخص است توسعه سیستم‌های حمل و نقل عمومی در معنای کمی آن است. به عبارت دیگر دولت با تصویب این قانون درصدد بود تا سهم حمل و نقل عمومی از کل سفرهای شهری را به 75 درصد و بیشتر برساند اما با گذشت 11 سال از تصویب این قانون آیا می‌توان چشم‌انداز مثبتی برای آن در نظر گرفت و آیا دولت به هدف خود رسیده و مسئولان و دست‌اندرکاران در اجرای این قانون تمامی تلاش خود را به کار گرفته‌اند؟!
به‌کارگیری الگوی استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی در میان مسئولان
مسائل مربوط به حمل و نقل و ترافیک شهر تهران به صورت کلاف پیچیده و سردرگمی درآمده است که ارائه راهکارهای سریع، قطعی و موثر برای رفع معضلات ناشی از آن ضروری و اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. یکی از مهم‌ترین راهکارهای موجود در این زمینه لزوم ترویج فرهنگ استفاده از وسایل نقلیه عمومی در میان مسئولان است. مردم از خود می‌پرسند چرا مسئولان خودشان از وسایل نقلیه عمومی استفاده نمی‌کنند تا مشکلات موجود در این بخش را از نزدیک شاهد باشند و در رفع این مشکلات بکوشند؟
یکی از شهروندان تهرانی که خود را «اسدی‌کیا» معرفی می‌کند در این زمینه گلایه دارد و میگوید: «برای رفتن به محل کار از اتوبوس استفاده می‌کنم و در تمام طول سال حتی یک بار هم مشاهده نکرده‌ام که یک مقام مسئول، یک وزیر، نماینده یا مسئول از این اتوبوس‌های دودزا و بی‌کیفیت استفاده کنند.»
وی که هر روزه در مسیر سیدخندان به میدان امام(ره) در حال تردد است میگوید: «بارها به مسئولین خط سیدخندان، میدان امام(ره) تذکر داده‌ام که چرا این اتوبوس‌های دودزا و فرسوده را از رده خارج نمی‌کنند و اتوبوس‌های سالم و جدید به ناوگان حمل و نقل عمومی اضافه نمی‌کنند اما همیشه با پاسخ منفی مواجه می‌شوم، این اتوبوسها در فصل گرم تابستان از کولر بی‌بهره‌اند و در فصل زمستان هم بخاری ندارند تازه اگر شانس بیاوریم و صندلی برای نشستن پیدا کنیم آن‌قدر بوی دود می‌آید که تبدیل به ماهی دودی شده از اتوبوس پیاده می‌شویم!»
«علی‌اصغر یوسف‌نژاد» نماینده مردم ساری در مجلس شورای اسلامی که برای تردد در شهر از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده می‌کند در این باره میگوید: «یکی از معضلات اصلی تهران ترافیک است که آثار سوئی دارد. از جمله مسائل زیست‌محیطی، هدر رفتن زمان و تاثیرات روانی بر شهروندان، لذا باید تلاش کرد تا حمل و نقل عمومی تقویت شود.»
وی اضافه می‌کند: «ما شاهد تردد خودروهای دولتی در سطح شهر تهران هستیم که عمدتا تک‌سرنشین هستند و متاسفانه این تصور وجود دارد که قشر متوسط به پایین از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنند و کسانی که از نظر اقتصادی توانمند هستند از مترو و اتوبوس استفاده نمی‌کنند.»
این نماینده مجلس که پیش از نمایندگی مجلس و در دوره تصدی معاونت وزیر اقتصاد نیز از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده می‌کرد میگوید: «تصور کنید اگر 200 نفر از میان مسئولان یا نمایندگان مجلس از خودرو شخصی استفاده نکنند و به جای آن سوار تاکسی، مترو یا اتوبوس شوند چقدر حجم خودروها کمتر می‌شود. ضمن اینکه علاوه بر داشتن امنیت، این کار آثار خوبی هم در جامعه برجای خواهد گذاشت و موجب ترغیب مردم به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی می‌شود.»
نماینده مردم ساری با بیان اینکه استفاده مسئولان از وسائل حمل ونقل عمومی موجب تقویت اعتماد عمومی و نشان‌دهنده امنیت اجتماعی است. از مسئولان سوال می‌کند، چطور می‌خواهیم مردم را به استفاده از حمل و نقل عمومی تشویق کنیم درحالی که خودمان این کار را نمی‌کنیم؟ کارشناسان اقتصادی پیش‌بینی کرده‌اند که تا دو سال دیگر 75 درصد از جمعیت جهان شهرنشین شوند این مسئله یعنی افزایش مشکلات درشهرها به خصوص در مسئله جابه‌جایی کالا و مسافر، مسئله آلودگی هوا و سایر بخش‌های زیست‌محیطی، مشکلات مربوط به افزایش بیماری‌های روحی و روانی و صدها مشکل دیگر. بنابراین اگر مسئولان هر چه سریع‌تر چاره‌ای برای رفع این معضلات و مشکلات جدی نیندیشند و راه چاره پیدا نکنند نفس انسا‌ن‌ها در چنین شهرهایی به شماره خواهد افتاد و دیگر راهی برای تنفس و زندگی نیست!»
همکاری متقابل مردم و مسئولان
زندگی در شهرهای بزرگ مشکلات و معایب فراوانی دارد اما این به معنای عدم حل این مشکلات برای همیشه و دست روی دست گذاشتن مسئولان نیست. مشکلات زندگی شهری باید با همکاری مسئولین و مردم حل و فصل شود، با مدیریت مناسب و برنامه‌ریزی‌های صحیح از سوی مسئولان و مشارکت و همکاری مردم می‌توان بر این مشکلات پیروز شد. «محسن پورسیدآقایی» معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران از طرح مقابله با اتوبوس‌های دودزا خبر داده و اعلام کرده که بر طبق بخشنامه این سازمان، کلیه اتوبوس‌های عمومی و خصوصی وابسته به شرکت واحد باید به صورت ضربتی مورد بازدید و معاینه فنی قرار بگیرند و از ابتدای مهرماه 1397 از تردد همه اتوبوس‌های فاقد معاینه فنی معتبر جلوگیری شود.
« محمدعلی کرونی» دبیر کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران نیز از تدوین برنامه چهار ساله این کمیسیون خبر داده که براساس آن مشاوران خبره در حوزه‌های مختلف، کارگروه‌هایی تشکیل داده‌اند که رویکردهای اصلی شهر تهران از جمله توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی، مدیریت جامع و هوشمند ترافیک، جذب و تخصیص بهینه منابع در پروژه‌های عمرانی و ترافیک، توسعه حمل و نقل پاک و کنترل کیفیت هوا را بررسی و در این زمینه راهکارهای اساسی ارائه دهند.
این خبرها میتواند جرقه‌ای برای رفع چالش‌هایی باشد که در حوزه حمل و نقل عمومی وجود دارد، اگر هر کدام از مسئولان گوشه‌ای از کار را دست بگیرند و به جای دامن زدن به مشکلات تمام تلاش خود را برای رفع مشکلات شهرها به کار گیرند می‌توان انتظار داشت که به زودی مشکل ترافیک، آلودگی هوا و.... از میان برداشته شود و فقط این حرف‌ها و وعده‌ها را به گوش نشنویم!
راهکارهایی برای حل معضل ترافیک
شهرها، ترکیبی از فضاهای خصوصی و عمومی هستند که به گونه‌ای پیچیده در یکدیگر تداخل پیدا کرده‌اند ولی آن چه که در فضای عمومی مهم بوده فرهنگسازی در زمینه استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی و احترام به حقوق شهروندی است. این فرهنگ و رفتار مثبت اجتماعی میتواند به سلامتی محیط زیست و کاهش ترافیک کمک کند.
براساس شاخص‌های نموداری، به طور تقریبی 40 درصد از شهروندان همیشه از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنند، بنابراین با تقویت زیرساخت‌های ریلی، توسعه مترو، خطوط اتوبوس تندرو، تاکسی‌ها و اتوبوس‌های درون شهری کولر‌دار باید شرایط مناسبی برای استفاده‌کنندگان از وسایل حمل ونقل عمومی فراهم آورد.
«محمد علیخانی» رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل و ترافیک شورای شهر تهران در این زمینه می‌‌گویند: «با وجود اینکه در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای کاهش مشکلات حمل و نقل شده است. مانند اصلاح هندسی معابر، ساخت اتوبان، تعریض خیابان‌ها، احداث پل‌ها و تونل‌ها ولی واقعیت این است که مشکل ترافیک تهران هنوز حل نشده و بحرانی ترهم شده است.»
وی اضافه می‌کند:« برای حل هر مشکلی باید در نخستین اقدام، آن مشکل را بشناسیم چرا که شناخت دقیق مشکل موجب حل آن خواهد شد و در گام دیگر باید از تجارب جهانی استفاده کنیم، نباید اشتباهات سایر کشورها برای رسیدن به راه درست را تکرار کنیم. برای این منظور راهکارهای متعددی وجود دارد که باید به کار گرفته شود از جمله اینکه، با توسعه خدمات الکترونیک از سفرهای غیرضروری جلوگیری شود، و نوع وسیله نقلیه از شخصی به عمومی تغییر پیدا کند در مسیرهای طولانی از مترو و اتوبوس و در مسیرهای نزدیک از دوچرخه استفاده شود.»
وی همچنین میگوید: «تغییر زمان سفر درساعات پیک، تغییر کاربری‌ها، تدابیر حمایتی مانند حمایت از روزهای خاص و همکاری و هماهنگی سه ضلع مثلث دولت، مجلس و مدیریت شهری از جمله راهکارهای اساسی برای پایان دادان به چالش‌های ترافیکی تهران هستند.
نباید فراموش کنیم که مشکلات در مدت زمان کوتاه به صورت معجزه‌وار حل و فصل نمی‌گردد چرا که تهران شهری معمولی نیست که مشکلاتش به راحتی برطرف شود.»
کارشناسان حمل و نقل راهکارهای دیگری نیز برای حل مشکل حمل ونقل ارائه می‌کنند از جمله، استفاده از خطوط ویژه، ارائه برنامه زمان‌بندی در هر ایستگاه برای جلوگیری از اتلاف وقت، افزایش کارآیی اتوبوسها و لزوم استفاده بهینه از تمام ناوگان‌‌ها و افزایش سرعت اتوبوسها، نظارت دقیق برعملکرد ناوگان بخش دولتی و لزوم تقویت ناوگان بخش خصوصی و افزایش ساعت کار آنها. این کارشناسان معتقدند که بین کارآیی در بخش حمل و نقل و کارآیی عمومی اقتصاد و رشد اقتصادی، رابطه‌ای مستقیم وجود دارد و حمل و نقل را واسطه میان فعالیت‌های کشاورزی، صنعتی، بازرگانی و خدماتی در سطح ملی و بین‌المللی می‌دانند. به همین دلیل تاکید می‌کنند که با توسعه حمل‌ونقل عمومی و حل مشکلات این حوزه می توان قلب اقتصادی کشور را به دست گرفت و گام‌های موثری برای رشد و تعالی کشور برداشت.
با این حال ترافیک تهران دچار معضلی است که برطرف نمودن و یا حداقل کاهش آن همکاری ارگان‌های مختلف و خود مردم را نیاز دارد.