فریده شریفی
دیر رسیدن به محل کار تجربه‌ای است که برای هر کسی در تهران و شهرهای بزرگ به دست آمده، ترافیک، خیابان‌های شلوغ ازدحام مسافران در خط‌های ویژه تاکسی، اتوبوس و ... ازجمله عواملی است که رسیدن سرموقع به محل کارها را به تاخیر می‌اندازد. اما به راستی چرا با وجود این همه خطوط مترو، بی‌آرتی، تاکسی و اتوبوس‌های شرکت واحد هنوز هم در تهران و شهرهای بزرگ با مشکل ترافیک روبه‌رو هستیم؟!
تهران و شهرهای بزرگ هر روز به سمتی می‌روند که امکان عبور و مرور در آن برای افراد مختلف جامعه از دانش‌آموزان و دانشجویان گرفته تا شاغلین و افراد عادی سخت و سخت‌تر می‌شود.
درست است که زیرساخت‌های شهری، خیابان‌ها، گذرگاه‌ها و ... متناسب با حجم وسایل نقلیه ساخته نشده و اکثر زیرساخت‌ها وخیابان‌ها جوابگوی بزرگ شدن جغرافیایی تهران و حجم وسایل نقلیه شخصی یا عمومی را نمی‌دهد اما آیا نمی‌توان فضای ناوگان حمل‌ونقل عمومی در تهران و شهرهای بزرگ را با توجه به زیرساخت‌های جغرافیایی شهرها تغییر داد و به مکانیسمی دست پیدا کرد که مردم ترغیب شوند به جای خودروهای شخصی از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند؟ در گزارش پیش رو به واکاوی این موضوع پرداخته‌ایم.
اهمیت حمل‌ونقل عمومی
حمل‌ونقل و جابه‌جایی مسافر و کالا در جوامع پیشرفته امروزی از اهمیت زیادی برخوردار است و جابه‌جایی آسان، ایمن، راحت و اقتصادی حرف اول را می‌زند.
تامین نیازهای اقتصادی و اجتماعی شهروندان، برطرف کردن مشکلات محیط زیست به ویژه آلودگی هوا، حل مشکل ترافیک و جابه‌جایی و انتقال آسان و راحت مردم ازجمله اهداف و خواسته‌های اصلی مسئولین و مردم است که با توسعه فضای ناوگان حمل‌ونقل عمومی امکان‌پذیر است.
«پویا نادری» کارمندی که در یکی از ادارات دولتی مشغول به کار است به گزارشگر کیهان می‌گوید: «هر روز صبح که به سرکار می‌روم نگرانی و استرس دارم که مبادا به موقع به سرکار نرسم و کارت خود را به موقع نزنم، چراکه در آخر ماه با کسری کار مواجه می‌شوم و مبلغ قابل توجهی از حقوقم کسر می‌گردد به همین دلیل از شب قبل سعی می‌کنم زودتر بخوابم تا صبح زود بیدار شوم و البته ناگفته نماند که در طول شب هم از خواب راحت و عمیق بی‌بهره‌ام زیرا نگرانی دیر بیدار شدن را دارم.»
وی اضافه کرد: «هرچند در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای توسعه حمل‌ونقل عمومی انجام شده و خطوط ریلی افزایش یافته و تعداد اتوبوس‌های شرکت واحد نیز افزایش یافته اما متقابلا به دلیل افزایش جمعیت تهران و مهاجرت بسیاری از شهروندان به پایتخت ازدحام مسافر هم زیاد شده، به طوری‌که بسیاری از مواقع شده که برای سوار شدن به مترو آن‌قدر جمعیت زیاد است و به یکدیگر فشار می‌آورند که درهای مترو بسته می‌شود و مجبورم که تا آمدن قطار دیگر صبر کنم که همین مسئله باعث اتلاف وقت و دیر رسیدن به محل کارم می‌شود.»
این کارمند همچنین می‌گوید: «یکی از مسایلی که همیشه برای من جای سوال دارد و هیچ‌کس هم پاسخگو نیست این است که چرا در خیابان‌ها با انبوه اتومبیل‌های تک‌نفره مواجه هستیم و با توجه به اینکه وسایل نقلیه شخصی فضای بیشتری را اشغال می‌کنند این افراد ترجیح نمی‌دهند که به جای استفاده از وسایل نقلیه شخصی از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند.»
وی خاطرنشان می‌کند: «باید این فرهنگ در همه شهروندان به ویژه تهران و شهرهای بزرگ نهادینه شود که استفاده از ناوگان حمل‌ونقل عمومی یک فرهنگ و نیاز جوامع شهری محسوب می‌شود و توسعه وسایل عمومی درون‌شهری می‌تواند بسیاری از مشکلات شهری ازجمله ترافیک، آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ... را برطرف کند.»
کارشناسان اقتصادی معتقدند هر وسیله نقلیه شخصی نیازمند 7 مترمربع فضای خالی برای هر سفرکننده است اما اتوبوس تنها 1/2 مترمربع فضا به ازای هر نفر نیاز دارد، به همین دلیل تجهیز یک شهر به سیستم حمل‌ونقل عمومی پرظرفیت، ایمن، راحت و کارا باعث متحد شدن اجزای یک جامعه برای حل مشکلات ترافیکی و محیط زیستی می‌گردد.
یک کارشناس مسائل اجتماعی در این باره می‌گوید: «امروزه نقش و جایگاه وسایل نقلیه عمومی در رفع چالش‌های درون‌شهری کاملا مشخص و قابل تامل است و تمامی کارشناسان اقتصادی و اجتماعی بر این واقعیت تاکید دارند که توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی در سلامت جسمی و روانی جامعه تاثیر فراوانی دارد، با کاهش وسایل نقلیه شخصی، ترافیک و آلودگی هوا کاهش می‌یابد و مسافران باامنیت، راحتی و فراغ بال بیشتری به تردد می‌پردازند و کیفیت زندگی در شهرها تغییر خواهد کرد، البته این مسئله مستلزم فرهنگ‌سازی، برنامه‌ریزی در حوزه مدیریت فرهنگی و اجتماعی و همکاری مردم با مسئولان و نهادهای اجرایی است. به طور مثال اگر هر شخصی به خود یادآوری کند که سلامت شهر، سلامت جامعه، سلامت خودش و افراد خانواده‌اش است باید از آوردن وسیله نقلیه شخصی به خیابان آن هم برای تردد فقط یک نفر خودداری کند.»
وی یادآوری می‌کند: «البته در برخی از مواقع برای جابه‌جایی افراد خانواده استفاده از وسایل نقلیه شخصی ضرورت دارد آن هم برای مسافت‌های طولانی ولی این مسئله نباید همیشگی باشد و در مواقع نیاز باید این اقدام انجام شود.»
فواید استفاده از حمل و نقل عمومی
به گفته این کارشناس، استفاده از وسایل نقلیه عمومی باعث کاهش هزینه نگهداری و تعمیر اتومبیل، حفظ محیط زیست و جلوگیری از ترافیک و اتلاف وقت خواهد شد.
استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومی فواید متعددی برای شهر خواهد داشت، البته سیستم حمل و نقل عمومی توانایی جایگزینی صددرصد سفرهای درون شهری را ندارد اما می‌تواند نقش مؤثری در حل مشکلات و چالش‌های سفرهای درون شهری، ترافیک، آلودگی هوا و افزایش بیماری‌های جسمی و روحی داشته باشد.
به عقیده کارشناسان به ازای هر 1500 میلیارد تومانی که در حمل و نقل عمومی سرمایه‌گذاری شود، 36000 فرصت شغلی ایجاد می‌شود. به ازای هر 1000 تومانی که در حمل و نقل عمومی سرمایه‌گذاری می‌شود 4000 تومان سود خواهد داشت و به ازای هر 100 میلیون سرمایه‌گذاری دولتی در حمل و نقل عمومی، 300 میلیون فروش تجاری در برخواهد داشت.
فرهنگ‌سازی برای استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی
یکی از اساسی‌ترین راه‌ها برای تقویت حمل‌ونقل عمومی و استفاده از این سیستم برای تردد و جابه‌جایی در سطح کلان شهرها فرهنگ‌سازی و تشویق مردم به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی است، مردم باید به سمت استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی تشویق شوند تا از فواید حمل و نقل عمومی، حمایت از محیط زیست، ایمنی بهبود حرکت و رفع نیازهای اجتماعی و اقتصادی شهروندان آگاه شوند.
براساس نتایج یک نظرسنجی که توسط کارشناسان صورت گرفته، زمان انتظار زیاد، عدم نظارت و کنترل مناسب بر فعالیت اتوبوس‌ها، عدم توزیع مناسب خطوط، عدم ایجاد امکانات مناسب در بعضی از ایستگاه‌ها، عدم وجود ایستگاه‌های اتوبوس یا خطوط مترو در نزدیکی محل زندگی افراد و فاصله زیاد با این ایستگاه‌ها از جمله عوامل عدم استفاده مردم از وسایل حمل و نقل عمومی است.
خانمی که خود را «بشیری» معرفی می‌کند در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به علت عدم استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی اشاره می‌کند و می‌گوید:‌ «محل کار من در نقطه‌ای از تهران واقع شده که با مترو به راحتی می‌توانم تردد کنم و به محل کارم برسم اما متأسفانه ایستگاه مترو از محل زندگی من فاصله زیادی دارد و مجبور هستم که برای رسیدن به اولین ایستگاه مترو، تاکسی بگیرم و هزینه‌ای صرف کنم و تازه اگر به موقع هم به ایستگاه مترو برسم مدت زمانی را هم باید در آنجا صرف کنم تا واگن خالی بیاید و سوار شوم، چرا که واگن‌هایی که به خانم‌ها اختصاص داده‌اند یک واگن در ابتدای مترو و یک واگن در انتهای مترو است و با توجه به ازدحام جمعیت غالبا موفق نمی‌شوم به موقع سوار شوم و به محل کارم برسم، به همین دلیل ترجیح می‌دهم که طرح ترافیک خریداری کنم و از وسیله نقلیه خودم برای رسیدن به کار استفاده نمایم!»
هدف سریع رسیدن به مقصد است
«سیما ملتجی» کارشناس مسائل اجتماعی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره عدم استفاده برخی از شهروندان از وسایل حمل و نقل عمومی می‌گوید: «براساس نظرسنجی‌ها و تحقیقاتی که از اکثر شهروندان در مناطق مختلف تهران به عمل آمده مشخص شده که هدف اکثر شهروندان یعنی چیزی حدود 80 درصد سریع رسیدن به مقصد است. به عبارت دیگر، بسیاری از شهروندان ترجیح می‌دهند که با وجود گرانی بنزین و مواد سوختی، هزینه بالای تعمیرات اتومبیل و هزینه بالای خرید طرح ترافیک از خودروهای شخصی خود استفاده کنند تا به موقع به مقصد برسند. به طور مثال شخص کاسبی را در نظر بگیرید که مغازه‌اش از محل زندگی‌اش فاصله زیادی دارد و صبح زود باید مغازه را باز کند تا سفارش‌هایی را که داده تحویل بگیرد و به کامیون‌ها، و وانت‌ها و خودروهایی که در انتظارند تا کالاهای سفارشی او را تحویل دهند جوابگو باشد، حالا اگر این مغازه‌دار دیر به محل کارش برسد تصور کنید در آن خیابان چه ترافیکی ایجاد خواهد شد و چه نگرانی و استرسی به وجود خواهد آمد! یا مثلا شخصی می‌خواهد سریع به بانک برسد و چک خود را وصول کند یا سپرده خود را افزایش دهد چرا که چک دارد و باید حساب خود را تأمین نماید تا چکش اصطلاحا برگشت نخورد بنابراین باید هرچه سریع‌تر خود را به بانک مورد نظرش برساند در چنین شرایطی هدف سریع رسیدن به مقصد است و وسایل نقلیه عمومی شاید نتواند پاسخگوی نیاز این شهروند باشد.»
وی اضافه می‌کند: «علاوه بر مسئله سرعت رسیدن به مقصد عوامل دیگری نیز وجود دارد که شهروندان را از استفاده و به کارگیری وسایل حمل و نقل عمومی باز می‌دارد از جمله اینکه برخی از تاکسی‌های درون شهری هنوز پراید هستند که امکان نشستن سه نفر در پشت این خودرو مخصوصا برای بانوان وجود ندارد و با مشکلاتی مواجه می‌شوند همچنین طراحی برخی از اتوبوس‌های بی‌آر‌تی به گونه‌ای است که در بخش بانوان صندلی‌های کمی وجود دارد و اکثر بانوان باید تمام طول مسیر را ایستاده طی کنند که این مسئله برای افراد سالمند و بیمار یا معلول با مشکلات زیادی مواجه است. این نوع عدم تجانس فرهنگی خودرو با شهروندان باعث می‌شود که استقبال عمومی از ناوگان وسایل حمل و نقل عمومی کاهش یابد.»