تاثیر کسوف خورشید تابان برجام بر دانشگاه‌ها!
شروع دولت اعتدالیون در روز‌هایی بود که عده‌ای هر پدیده ماورایی و غیرماورایی را به حضور او و تعامل با دنیا گره می‌زدند. اگرچه شعارش تدبیر و امید بود. هرچند با گذشت زمان مشخص شد تدبیرش بستن با کدخدا و امیدش برجام است. انگار تمامی این حرکت‌ها و جریان‌ها برای این بود که نشان دهند در همان روز‌های ابتدایی، تدبیر حضرات توانسته امید را به جامعه تزریق کند.
از صعود ایران به جام جهانی و پیروزی‌های تیم ملی والیبال گرفته تا برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام برای مردم اتفاقات خوبی به شمار می‌رفت که می‌توانست میزان آسایش و آرامش را در کشور بیشتر کند. برجام در راستای توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران و به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (شامل چین، فرانسه، روسیه، پادشاهی متحد بریتانیا، ایالات متحده آمریکا و آلمان) منعقد شد.
بر اساس این توافق، ایران متعهد شد که ذخایر اورانیم غنی شده متوسط خودش را پاکسازی می‌کند و ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای کم را تا ۹۸ درصد قطع می‌کند، تعداد سانتریفیوژ‌ها را حدود دوسوم و حداقل به مدت ۱۵ سال کاهش می‌دهد. برای ۱۵ سال بعد، ایران موافقت کرده‌است که اورانیوم را بیش از3/67 درصد غنی‌سازی نکند یا تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم جدید یا رآکتور آب‌سنگین جدیدی را نسازد. فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم به مدت ۱۰ سال به یک تک ساختمان که از سانتریفیوژ‌های نسل اول استفاده می‌کند محدود خواهد بود.
دیگر تاسیسات نیز طبق پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اجتناب از خطر‌های تکثیر سلاح‌های اتمی تبدیل خواهند شد. برای نظارت و تایید اجرای توافقنامه توسط ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) به تمام تاسیسات اتمی ایران دسترسی منظم خواهد داشت. در نتیجه این توافقنامه که تاییدیه پایدار متعهدین آن را به همراه دارد، ایران از تحریم‌های علیه ایران شورای امنیت ملل متحد، اتحادیه اروپا و ایالات متحده (تحریم‌های ثانویه) بیرون خواهد آمد.
هنوز زمان زیادی از انتشار خبر توافق هسته‌ای نگذشته بود که زمزمه‌هایی در رسانه‌ها پیچید. زمزمه‌هایی از ارزانی اجناس و باز شدن شعبه‌های مک دونالد و کی‌اف‌سی گرفته تا خبر‌هایی از نوع باز شدن دروازه‌های شهر‌های اروپایی به روی ایران. دانشگاه‌ها نیز که سال‌ها به‌خاطر تحریم‌های خصمانه، در مجامع بین‌المللی گوشه گیر شده بودند با امید به آنکه ارتباطات بین‌المللی در عرصه علمی افزایش پیدا می‌کند، شروع به دعوت هیئت‌های اروپایی به کشور و انعقاد تفاهم‌نامه کردند.
شاید این گشایش‌های اقتصادی، سیاسی و علمی، درست همان چیزی بود که تیم مذاکرات هسته‌ای ایران توقع داشت، اما با وجود گذشت چند سال از این توافق، تغییرات در دانشگاههای برتر در حوزه تعاملات بین‌المللی متفاوت بود. در این گزارش به بررسی تحولات دانشگاه‌ها در دوران توافق برجام و قبل از آن می‌پردازیم.
«برجام امیدی را در کشور ایجاد کرد و آن امید انگیزه‌ای برای فعالیت‌های گسترده‌تر شد، در برجام ارتباطات دانشگاه در زمینه تبادلات استاد و دانشجو، پذیرش دانشجو دردوره‌های مشترک افزایش پیدا کرد و هم اکنون به دنبال پروژه‌های مشترک هستیم در این زمینه اروپا سعی کرده مسیر‌های ویژه را برای دانشگاههای ایران هموار کند. در دانشگاه اتفاقات خوبی رخ داده و امید است با حفظ شرایط بتوانیم روابطی که سال‌ها برای آن زحمت کشیده‌ایم را به بهره‌وری برسانیم.» این ادعا را نیلی احمد آبادی رئیس‌دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگاران مطرح کرد!
وی معتقد است «ایران قصد خارج شدن از برجام را ندارد و اگر آنان به تعهدات عمل کنند خارج نخواهیم شد». نیلی در ادامه در پاسخ به اینکه اگر عمل نکردند آیا از برجام خارج می‌شویم یا خیر افزود: در مورد این مسئله در زمان خود تصمیم خواهیم گرفت. ما به عنوان دانشگاه همواره سعی می‌کنیم در شرایط ویژه هم فعالیت داشته باشیم، اما اینکه به روابط بین‌الملل خسارت‌هایی وارد می‌شود طبیعی است، اما این طور که دانشگاه فلج شود نیست. برجام به عنوان یک ارزش در روابط بین‌الملل است و باید سعی کنیم روابط با دنیا حفظ شود.
احمد معتمدی رئیس دانشگاه امیرکبیر نیز درخصوص تفاوت امکانات و شرایط دانشگاه، قبل و بعد از برجام می‌گوید: بدون در نظر گرفتن شعار سیاسی بعد از برجام ارتباطات دانشگاه بسیار بهتر شده و هیچ محدودیتی در زمینه آموزش، تحقیقات و مباحث علمی برای همکاری وجود ندارد.
رئیس‌دانشگاه امیرکبیر ادعا می‌کند در سه سال اخیر با بهترین دانشگاههای اروپا از جمله آلمان، فرانسه، ایتالیا و هند، جز کشور آمریکا بنابر سیاست‌های جمهوری اسلامی ارتباطات بسیار خوبی برقرار شده و بنابر این ارتباطات نزدیک، امتیازات بین‌المللی دانشگاه در رده‌بندی بیش از گذشته دو برابر افزایش داشته است، البته اساتید با دانشگاههای آمریکا ارتباط دارند و در این زمینه منعی وجود نداشته است.
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه شرایط فعلی که آمریکا خواهان خروج از برجام است چه تغییراتی در دانشگاه حاصل می‌شود گفت: ما در دانشگاه مشکلی نداریم، اما ممکن است در تهیه برخی از قطعات و تجهیزاتی که به آنها نیاز داریم مشکلاتی به وجود آید، به نظر من اگر دولت نرخ ارز را ارائه دهد و بازار رونق گیرد پروژه‌های تحقیقاتی دچار مشکل نخواهند شد. هم‌اکنون بازار دچار رکود شده که تا حدودی بر پروژه‌های تحقیقاتی دانشگاه تاثیر گذاشته است، اما اگر دولت نرخ ارز را مشخص کند بسیار خوب است، زیرا ما توان بالایی برای خرید در دانشگاه نداریم و مشکل خواهیم داشت، قبل از برجام در تحریم‌ها مشکلات را رفع می‌کردیم در شرایط فعلی هم مشکل اساسی نداریم.
دانشگاه صنعتی شریف، اما انگار شرایط متفاوتی را تجربه می‌کند. سعید سهراب‌پور استاد برجسته دانشگاه شریف، درخصوص امکانات و شرایط دانشگاه قبل و بعد برجام می‌گوید: اخیرا با مصوبات ترامپ شرایط بسیار بد شده به طور مثال یکی از استادان ما بدون هیچ گناهی در زندان‌های آمریکا به سر می‌برد و سبب این عامل تصمیمات رئیس‌جمهور جدید آمریکا است.
سهراب‌پور درخصوص برنامه‌های دانشگاه در سطح بین‌المللی با کشور‌ها معتقد است: قبل و بعد از برجام و چه در زمان حال تعامل خوبی با کشور‌هایی به خصوص اروپا داریم و با تعدادی از دانشگاه‌ها ارتباط برقرار کرده‌ایم و برای بازدید و کنفرانس‌ها در رفت و آمد هستیم. عواملی که مربوط به دانشگاه است زیاد تغییر نکرده، اما اخیرا افرادی که می‌خواستند برای کنفرانس به ایران بیایند به آنها اجازه ورود ندادند.
نامبرده همچنین اضافه می‌کند که استادان و افراد شاخص آمریکایی که در یک کنفرانس معمولی به ایران می‌آمدند دیگر اجازه ورود را ندارند، ولی جز آمریکا، ارتباطات با دیگر کشور‌ها مانند گذشته است البته مقدار بودجه‌ها کاهش یافته که ممکن است بر تعاملات با دیگر کشور‌ها تاثیر بگذارد و هم‌اکنون تعاملاتی که با دیگر کشور‌ها جز آمریکا بوده ادامه دارد.
محمد‌علی برخورداری رئیس پیشین دانشگاه علم و صنعت درخصوص شرایط و امکانات دانشگاه قبل و بعد از برجام می‌گوید: برجام اتفاق مهمی نبود که به طور محسوس در جامعه نمود پیدا کند از گذشته ارتباطات علمی با اروپا محدود بود که در برجام این عوامل کمی تسهیل شد و ارتباط برقرار شد ارتباطات سریع نتیجه نداد و بعد از مذاکرات در رفت و آمد تغییراتی ایجاد شد.
وی ادامه داد: در گذشته که ایران تحریم بود کشور‌ها تمایل به برقراری ارتباط با ایران در زمینه‌های علمی نداشتند و تعدادی از مقالات که از ایران به کشور آنها ارسال می‌شد را نمی‌پذیرفتند به هر حال مسائل دشوار بود.
برخورداری افزود: در گذشته مشکلاتی از قبیل ارسال مقاله و حواله کردن پول وجود داشت که بعد از برجام تسهیل شد و اروپایی‌ها برای برقراری ارتباط علمی به ایران آمدند هم‌اکنون این ارتباط شکل گرفته و ممکن است برخی از امکانات تغییر نکند، زیرا مسائل علمی زیاد مورد بحث اقتصاد نیست، اما به هر حال اگر تحریم باشد روابط دشوار می‌شود.
اما در این میان، گفته‌های دانشجویان درباره تحولات این چند سال شنیدنی است اعضای فعال انجمن‌های علمی در دانشگاههای برتر هم از زوایای دیگری موضوع برجام را مورد نقد قرار دادند.
امیر سعادتجو دبیر انجمن علمی دانشگاه علم و صنعت معتقد است هیچ تفاوتی در دانشگاه بعد از برجام ایجاد نشده. او به خبرنگار ما گفته: جز اینکه تعدادی از آزمایشگاه‌ها که شاید قطعاتی را در نظر داشتند و امکان دسترسی وجود نداشت بعد از برجام این امکان برای آنان فراهم شد، اما هیچ مورد مشهودی وجود ندارد که بتوان گفت دانشگاه پیشرفت داشته است. تبادل استاد در دانشگاه وجود نداشته فقط در انتخابات سال ۹۲ تعدادی از استادان ریزش داشتند و گا‌ه اضافه شدند.
یکی از اعضای انجمن علمی دانشگاه دانشگاه علوم و تحقیقات درخصوص امکانات و شرایط دانشگاه قبل و بعد برجام می‌گوید: هیچ تغییر برجسته‌ای در امکانات دانشگاه مشاهده نشده در حالی که کانال خبری دانشکده در دست من و دوستان است، اما ما هیچ تغییراتی را قبل و بعد از برجام در دانشگاه علوم و تحقیقات متوجه نشده‌ایم.
امیرحسین خورشیدی دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی نیز با تاکید بر اینکه بعد برجام فعالیت چشمگیری مشاهده نشده حتی تحریم مقالات علمی دانشگاه از بین نرفته است و به طور کلی هیچ محدودیتی نه به وجود آمد و نه از بین رفت به خبرنگار ما می‌گوید: ما تفاوتی را احساس نکرده‌ایم باتوجه به محدودیت‌هایی که در دانشکده هسته‌ای ایجاد شد این دانشکده رو به تعطیلی بود. بعد برجام فعالیت چشمگیری مشاهده نشده حتی تحریم مقالات علمی دانشگاه از بین نرفته است، به طور کلی هیچ محدودیتی نه به وجود آمد و نه از بین رفت.
خورشیدی درخصوص امکانات علمی و فرهنگی گفته: امکانات علمی و فرهنگی با تغییر مدیریت در دانشگاه صورت گرفت و به عنوان برجام از آنها نمی‌توان نام برد. نظرات درباره تاثیرات مثبت و منفی برجام زیاد است، اما آنچه واضح است نشان دهنده این موضوع است تغییراتی که در برجام منتظرش بودیم را در متن جامعه شاهد نبودیم.
به نقل از خبرگزاری دانشجو؛ سالگرد برجام، اما با طعم پاره کردن آن خورشید تابان به وسیله ترامپ آمریکایی رسیده است. همه چشم‌ها منتظر اتفاقات جدیدی است که با خروج آمریکا از برجام و پایان ضرب‌الاجل ایران برای کشور‌های اروپایی رقم می‌خورد. این روزها، اما خبر بازرسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از دانشگاه علم و صنعت نگرانی جامعه علمی کشور را دوچندان کرده. پس از برجام چه بر سر دانشگاههای ما خواهد آمد؟!