گفتوگو با وحید یامین‌پور درباره متن و حواشی برنامه «جهان‌آرا»
فشار علیه برنامه‌های چالشی سیما مدیریت شده است
آرش فهیم
کمتر پیش می‌آید که برنامه‌های گفت وگو محور سیما، در رده آثار پرجاذبه قرار گیرند و به طور پی‌در‌پی در سطح و عمق جامعه بازخوردهایی را در پی داشته باشند. اما برنامه «جهان‌آرا» با اجرای وحید یامین‌پور به خاطر طرح مباحث مبتلابه روز کشور و فراهم کردن فضای گفت‌وگوی چالشی درباره موضوعات سیاسی مهم و جدی، جلب توجه کرده و بازتاب‌های زیادی هم داشته است. این برنامه پس از یک سال و نیم پخش از شبکه افق، فعلا متوقف شده است. یامین‌پور که قبلا با برنامه «دیروز، امروز، فردا» به عنوان یک چهره رسانه‌ای چالشی پا به میدان گذاشت، این روزها بیش از هر زمان دیگری با گزاره‌های سیاسی مواجه است و کمتر روزی است که حاشیه‌ای علیه وی در فضای مجازی منتشر نشود. حتی چندی پیش یکی از همکارانش در صداوسیما، یک کمپین علیه وی در فضای مجازی راه انداخت!
همچنین برخی او را نیروی یک حزب سیاسی خاص می‌دانند. درباره همه
این مسائل و متن و حواشی برنامه «جهان‌آرا» با وی گفت وگو کردیم.
- برنامه «جهان‌آرا» برای سومین بار در طول پخش خود به مرخصی رفته است. یک بار اسفند سال قبل بود و یک بار بعد از ماه رمضان و این بار هم به بهانه جام جهانی. کمی قضیه مشکوک به نظر می‌رسد. آیا واقعا دلیل تعطیلی‌های مقطعی این برنامه «مرخصی» است یا ماجرا چیز دیگری است؟ مثلا همان «فشار»هایی که معمولا خارج از صداوسیما به این گونه برنامه‌ها می‌شود؟
البته همیشه و از ابتدا که برنامه را آغاز کردیم فشار بود؛ در آغاز پخش برنامه نیز فشارها خیلی بیشتر بود اما بعد که برنامه جایگاه خودش را پیدا کرد و مورد استقبال قرار گرفت یک مقداری مقاومتش در برابر فشارها بیشتر شد. با این حال توقف پخش برنامه در همه مقاطع، یک تصمیم‌گیری داخلی بوده و گروه هدایت‌کننده برنامه به طور دسته جمعی تصمیم به تعطیلی برنامه گرفتند. اسفند 96 برای ترمیم گروه پژوهش و برخی از امور محتوایی برای مدتی برنامه تعطیل شد و بنا هم نبود تا ماه مبارک رمضان برگردد، اما به خاطر پی‌گیری‌های مخاطبین و موضوعات متعددی که در کشور پیش آمد، ما به طور مقطعی برنامه را در ماه مبارک روی آنتن بردیم و 11 برنامه در آن مقطع پخش شد و مجددا پس از ماه رمضان نیز به همان دلیلی که قبلا برنامه تعطیل شده بود، ترمیم را ادامه دادیم. این بار هم خیلی ربطی به جام جهانی ندارد. فرصتی بود که با توجه به اینکه توجه مردم در این روزها به فوتبال هست، ما هم یک مقداری توقف برنامه را تمدید کنیم. ضمن اینکه اخیرا مدیر شبکه افق تغییر کرده و هنوز مدیر جدید منصوب نشده. طبعا ادامه برنامه «جهان‌آرا» به نظر و تصمیم مدیر بعدی وابسته خواهد بود.
- یعنی ادامه پخش «جهان‌آرا» نامشخص است؟
بله، ما هنوز جلسه‌ای در این باره نداشته‌ایم، چون مدیر جدید هنوز سر کار نیامده و ما هم اطلاع نداریم که چه کسی بناست منصوب شود و نظرش راجع به این برنامه چیست. مولفه‌های دیگری هم درباره تصمیم‌گیری برای آینده این برنامه دخالت دارد. البته شبکه‌های دیگر هم از گروه سازنده برنامه «جهان‌آرا» دعوت کرده‌اند تا نمونه‌ای از این برنامه را در شبکه دیگری هم داشته باشیم. به هر حال تصمیم‌گیری را به زمانی موکول کردیم که تکلیف مدیریت شبکه مشخص شود.
- خود شما به ادامه پخش برنامه در همین شبکه افق تمایل دارید؟
به هر حال برنامه مخاطب گسترده‌ای پیدا کرده و همیشه نیز آن را پی‌گیری می‌کند. به طور طبیعی ما نمی‌توانیم نسبت به این تقاضا بی‌تفاوت باشیم. اما اینکه به چه شیوه‌ای کار را ادامه دهیم نیاز به تأمل دارد و به همان متغیرهایی که عرض کردم بستگی دارد.
- چگونه به استقبال مخاطب پی بردید؟ آیا نظرسنجی انجام شده یا از طریق بازتاب‌ها؟
هر دو هست. اولا روابط عمومی شبکه گزارش داده که تعداد خیلی زیادی تماس با شبکه گرفته شده که همچنان هم ادامه دارد و سؤال دارند که چرا پخش برنامه متوقف شده. با خود بنده نیز صدها نفر چه در فضای مجازی و چه در فضای واقعی ارتباط گرفته‌اند و درباره برنامه پرس و جو کرده‌اند. نظرسنجی‌هایی هم که خود سازمان پیش از این انجام داده بود نشان می‌داد که برنامه مورد توجه مخاطب قرار گرفته.
- قبلا بیان کرده بودید که فشارهای زیادی علیه «جهان‌آرا» هست و حتی از برنامه و برخی مهمانان آن هم شکایت شده است. چه کسانی شکایت کردند؟
عمدتا اشخاص حقوقی و نهادهای دولتی شکایت کرده‌اند که شاید درست نباشد اسم آنها را ببرم. برخی از این شکایت‌ها را خود من دیده‌ام و برخی را نیز به بنده اطلاع داده‌اند. منتها در تمام این موارد، سازمان صداوسیما حمایت خوبی از ما انجام داده. در برنامه‌های قبلی من هم این فشارها برای متوقف کردن برنامه بود و اتفاق جدیدی نیست. دو سه بار نیز مطمئن شدیم که دیگر برنامه اجازه پخش نخواهد یافت، اما با پشتیبانی رسانه ملی، پخش برنامه ادامه پیدا کرد.
- دلایل و اتهامات شاکیان چیست؟
اغلب درباره انتقاداتی بود که در برنامه به صراحت نسبت به برخی‌اشخاص و نهادها از زبان مهمان برنامه بیان می‌شد.
- معمولا برنامه‌های گفت وگومحور که مباحث چالشی و انتقادی را مطرح می‌کنند، با چنین فشارهایی مواجه می‌شوند و حتی برخی از آنها مثل برنامه‌هایی که شما اجرا کردید یا «ثریا» برای مدتی از پخش باز می‌ماندند. مشکل از کجاست؟ آیا این برنامه‌ها خیلی تند می‌روند یا مسئولان تحمل انتقاد ندارند؟
اتفاقا به نظرم برنامه‌های تلویزیون خیلی جانب احتیاط را رعایت می‌کنند و ملاحظاتی را در نظر می‌گیرند. بینندگان ما نیز مخاطب خیلی خوبی هستند و با درک بالای خود از برنامه انتظار دارند که رسانه شفاف و صریح باشد. اما متأسفانه غالبا از طرف مسئولان این سعه صدر وجود ندارد. به خصوص اینکه خیلی زود مسائل را شخصی می‌کنند و خیلی از آنها اصلا تحمل انتقاد را ندارند. این مشکل همیشه هم بوده اما گاهی کم و گاهی هم زیاد می‌شود. اما بعضی هم گزارش‌های خلاف واقع در رسانه‌های حزبی یعنی رسانه‌هایی که ارگان احزاب هستند را منتشر می‌کنند. مثلا افراد را به جریان‌های سیاسی مختلف نسبت می‌دهند یا ذهن‌خوانی‌های عجیب و غریبی می‌کنند و باعث می‌شوند تا فشارها تشدید شود. تلقی ما این است که برخی از این گزارش‌ها که ناگهان به طور فله‌ای در برخی رسانه‌ها منتشر می‌شود مدیریت شده است، یعنی یک نهاد یا شخص خاص دستور می‌دهد که به یک برنامه یا شبکه حمله کنند تا زمینه برای فشارها بیشتر و تعطیلی برنامه فراهم شود.
- از معدود مجریان تلویزیون هستید که در فضای مجازی حملات زیادی علیه شما جریان دارد، حتی برخی از همکارانتان در تلویزیون نیز به شما توهین می‌کنند. پس از اظهارات شما در برنامه راجع به مجازات پادشاه سابق یمن یکی از آنها پیشنهاد راه‌اندازی کمپین «يامين-برو-يمن» را مطرح کرده بود.
یک بخشی از این مسئله به فعالیت رسانه‌ای من در ایام فتنه بر می‌گردد. یعنی برخی از این شخصیت‌ها به لحاظ سیاسی گرایش‌های بسیار تند و افراطی و تعصبات شدیدی دارند و از طرفی هم خاطرات بدی از من به خاطر برنامه «دیروز امروز فردا» که در همان ایام اجرا می‌شد در ذهن شان ایجاد شده و این مسئله 9 سال است که ادامه یافته. واقعیت این است که جریان شبه روشنفکری و اپوزیسیون در فضای رسانه نماینده‌هایی دارد که علاقه‌مندی‌اش این است که کل رسانه در اختیار این نماینده‌ها باشد. وقتی حتی یک نفر را در رسانه می‌بینند که جلوی آنها ایستاده یا انتقادات را صریح مطرح می‌کند یا فضایی را برای گفت‌وگوهایی فراهم کرده که مشت بعضی از آنها را باز کند، موضع‌گیری می‌کنند. وگرنه در صداوسیما اشخاص سرشناسی هستند که فعالیت سیاسی می‌کنند و در کمپین‌های سیاسی حاضر شدند و مجری برنامه‌های تبلیغاتی نامزدهای انتخاباتی بوده‌اند و حتی سابقه حمایت‌های افراطی از برخی جریان‌ها را داشته‌اند. منتها هیچ وقت مورد انتقاد قرار نمی‌گیرند که چرا در رسانه هستند. بنابراین چنین رفتارهایی خیلی هم غیرطبیعی نیست و می‌توان انتظار داشت که علیرغم ژست احترام به مخالف و تحمل نظر دیگران، کمپین‌های زرد راه بیندازند. گاهی رفتارهایی که از برخی افراد سر می‌زند خیلی مبتذل است و فکر می‌کنم در شأن آنها نباشد. اما خب، واقعیت همین است که در رسانه‌ها می‌بینیم.
- از برخوردهای منفی که بگذریم، چه واکنش‌های مثبتی دیدید که برایتان جالب و شگفت انگیز بود؟
در فضای عمومی یعنی کوچه و خیابان برخلاف فضای مجازی همیشه واکنش‌ها مثبت بوده و انتظار دارند که در بیان مطالبات آنها و به چالش کشیدن مسئولان، صراحت بیشتری داشته باشیم. این نشان می‌دهد که مردم به ما و رسانه ملی اعتماد دارند. البته گاهی نیز انتقاداتی را مطرح می‌کنند، اما قطعا می‌توانم بگویم حتی یک مورد بی‌احترامی از سوی مردم ندیدم و اگر هم انتقادی داشته‌اند با احترام و صمیمیت بیان کرده‌اند. قبلا تصور می‌کردیم که فقط مخاطب مذهبی و انقلابی، طرفدار «جهان‌آرا» باشد. اما بررسی‌ها نشان داد که طیف بسیار متنوعی از مردم مخاطب برنامه ما هستند و آن را جدی می‌گیرند. اما روشن است که چون ما بدون تعارف، مطالبات انقلابی را مطرح می‌کنیم، افراد و چهره‌هایی که تعلق خاطر بیشتری به این حوزه دارند ابراز محبت بیشتری داشته‌اند. به خصوص خانواده‌های شهدا که دو نمونه اخیر، تشکر خانواده‌های شهید احمدی روشن و حدادیان بود. چند روز قبل به منزل پدر و مادر شهید احمدی روشن رفتم و مادر شهید بیان کرد که نه تنها خود برنامه، بلکه تکرار آن را هم همراه خانواده می‌بینند. همچنین خانواده شهید حدادیان که توسط دراویش داعشی به شهادت رسید با بنده تماس گرفتند و پیغام دادند که آن شهید به بنده علاقه داشته. خانواده شهدا خیلی به ما روحیه دادند و ما این را برای خودمان یک ذخیره و سرمایه می‌دانیم.
- سخت‌ترین گفت‌وگویی که در «جهان‌آرا» داشتید کدام بود؟
گفتوگو با آقای عراقچی. به این دلیل که تصمیم گرفته بودیم که این گفتوگو به مناظره تبدیل نشود و من فقط سؤالات را با دقت و صراحت بپرسم. بنابراین در برابر نکاتی که می‌گفت من نباید موضع می‌گرفتم. از این جهت به خود من خیلی فشار آمد؛ خیلی از حرف‌هایی که اگر قرار بود برنامه در قالب مناظره باشد را می‌توانستم بزنم را در آن فضا نگفتم. اما گفت‌وگوی موفقی بود و مردم هم استقبال کردند و تقریبا با همه گفت‌وگوهایی که ایشان و آقای ظریف در تلویزیون داشتند تفاوت معناداری داشت. البته برنامه‌های دیگری هم بود که خیلی بازخورد داشت. مثل گفت وگوهایی که با ضرغامی، محسن هاشمی و قالیباف انجام دادم یا برنامه‌ای که راجع به حمله تروریستی به مجلس داشتیم و فیلم‌های منتشر نشده را پخش کردیم، ارتباط با علیزاده (کارشناس سابق بی‌بی‌سی) که برای بسیاری تعجب‌برانگیز بود و همچنین خیلی از برنامه‌هایی که با اجرای آقای بدری روی آنتن رفت. ما حدود 170 برنامه طی یک سال و نیم از آذر 95 تا خرداد 97 تقدیم کردیم که با زحمات همه اعضای گروه جهان‌آرا به ثمر رسید.
- با توجه به اینکه علیزاده قبلا بی‌بی سی بوده و ساکن لندن است چطور با ایشان ارتباط برقرار کردید و با شما گفت وگو کرد؟
ما از آغاز برنامه «جهان آرا» این نیت را داشتیم که فضایی باز برای گفت وگو فراهم کنیم. از خیلی جریان‌ها چه داخل و چه خارج کشور هم دعوت کردیم تا در این برنامه حضور یابند که بیشتر آنها نپذیرفتند. آقای علیزاده یک شخص صریح و با دانش در حوزه سیاست است. با اینکه تفاوت‌های جدی در زمینه مسائل سیاسی داشتیم اما من خیلی ساده به ایشان پیام دادم که می‌خواهم با شما گفتوگو کنم؛ ابتدا از درخواست من تعجب کرد بعد که فهمید برنامه زنده است بیشتر تعجب کرد. حدس می‌زنم که شک هم داشت که گفت وگویی جدی باشد اما به هر حال مصاحبه انجام شد. خیلی هم با صراحت به ایشان گفتم که محدودیتی در بیان مطالب نداریم و سازمان به ما اعتماد کرده و ما هم این آزادی عمل را داریم که از شما دعوت کنیم. البته چند بار دیگر هم در برنامه ما حاضر شد و طی این مدت حضور پررنگی در رسانه‌های داخلی داشته.
- با توجه به شرایط امروز جامعه ما و چالش‌های سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و به خصوص مشکلات اقتصادی، فکر می‌کنید فعالان رسانه‌ای انقلاب چه باید کنند و چه مسائلی را در نظر بگیرند؟
من یک ایده‌ای داشتم و آن را مطرح کردم و البته از سوی برخی از دوستان مورد انتقاد قرار گرفت. اینکه ما نباید مشکلات اقتصادی را فرصتی برای معرکه‌گیری سیاسی بدانیم و مثلا انتقاداتی که متوجه دولت هست را با صدای بلندتری بیان کنیم یا بخواهیم دولت استیضاح یا برکنار شود. من شفاف عنوان کردم که مقصر این فضا هر کس هست شرایط به گونه‌ای است که باید مسائل را حل کنیم، نه اینکه مسائل را بر سر یکدیگر بکوبیم. نگاه برنامه «جهان‌آرا» هم در تمام این مدت همین بوده. مثلا پس از اعلام ترامپ برای خروج از برجام خیلی‌ها منتظر بودند پیروزمندانه بگوییم که پیش‌بینی‌های ما به واقعیت تبدیل شد و از این طریق دولت را به چالش بکشیم. اما گفت وگویی که در آن زمان با جواد لاریجانی داشتم و سایر گفت‌وگوهایی که انجام دادیم کاملا برای افق گشایی و پیدا کردن راه بود. مسئله ما وضعیت کشورمان است نه مسائلی که یک حزب یا جریان سیاسی خاص با آن مواجه است. تلقی من این است که در این شرایط باید ضمن اینکه مطالبات مردم را با صدای بلند فریاد بزنیم و بخواهیم که مسئولان اقدام کنند اما از دامن‌زدن به هیجانات و رفتارهای عاطفی پرهیز کنیم.
- نظرتان درباره شبکه افق چیست و عملکرد این شبکه در این مدت فعالیت را چطور ارزیابی می‌کنید؟
«افق» شبکه محترم و فاخری است و نخواسته به بهانه جذب مخاطب، دست به هر کاری بزند. طبعا در شرایطی که مأموریت بسیاری از شبکه‌ها ایجاد تفریح و سرگرمی است، شبکه‌ای که می‌خواهد به مسائل محتوایی بپردازد و حرف‌های انقلاب را بزند کار دشواری در پیش دارد. به نظرم شبکه افق در دست یابی به اهدافش موفق بوده و البته درحال اوج‌گیری است. دست کم در این زمان که من رابطه مستقیمی با این شبکه داشتم، شاهد افزایش مخاطب آن بودم. خیلی‌ها به خودم گفتند که برای «جهان‌آرا» به جای «افق» شبکه دیگری را انتخاب کنیم اما خودم تجربه کردم و دیدم که همین برنامه در همین شبکه مخاطب بسیاری پیدا کرد. افق در حال تجربه مسیرهای جدیدی هم هست. به طور کلی شبکه آموزنده‌ای است و کسی که می‌خواهد چیزی از رسانه فرا بگیرد و حرف‌هایی که سایر شبکه‌ها فرصت زدن آنها را ندارد به نظرم افق انتخاب خوبی است.
- خیلی ممنون از فرصتی که برای این گفت وگو در اختیار ما قرار دادید.