پرسش:
عبارت «یا علی مدد» از چه زمانی در میان شیعیان رواج پیدا کرد و نخستین بار چه کسی یا گروهی آن را استعمال کردند؟ آیا این عبارت در متون حدیث یا تاریخ سابقه و سندی هم دارد؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سوال که در تاریخ 97/4/14 منتشر شد به نظام علل و اسباب در جهان هستی و نقش واسطه‌ها و تاثیر آنها باذن‌الله پرداخته شد. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی‌ می‌گیریم.
بنابراين استمداد از انبياء و ائمه هدي (ع) هم يک امر فطري است و هم مورد امضاء عقل و عقلاء است. چون انسان براي نيل به هدف و رفع مشکل و گرفتاريش سعي مي کند از بهترين و قويترين سبب بهره بگيرد. علاوه‌ بر اين خداوند آنان را به عنوان اسباب و وسائل در جهت تقرب و نزديکي به درگاه خويش قرار داده و ما را به توسل به آنان امر فرموده است:
«اي مومنان از خداوند پروا داشته و براي تقرب به خدا وسيله تحصيل کنيد». (مائده / 35)
کلمه وسيله در اين آيه شريفه بدون قيد ذکر شده و شامل هر چيزي که صلاحيت نزديک کردن انسان به «پيشگاه» خدا را داشته باشد، مي شود. يعني همان‌طوري که صبر، نماز، روزه، احسان به ايتام، دستگيري مستمندان، خدمت به خلق و... اسباب و وسائل تقرب به خداوند هستند، استمداد از انبياء و اولياء الهي نيز وسيله تقرب به خدا و عامل نجات انسان است و بلکه با توجه به ولايت تکويني و تشريعي آنان بايد گفت بهترين عامل تقرّب به خداست و ما مي‌توانيم براي نيل به اهداف مادي و معنوي خود از آنان کمک بگيريم و آنان را بين خود و خداي خود که علت حقيقي و مسبب‌الاسباب است، واسطه قرار دهيم. راه کمک خواستن از خدا به‌طور مستقيم بر روي همه باز است لکن کسي که به دست خود آن را سدّ کرده است معصومين‌(ع) بهترين وسيله و شفيع براي اوست. چنانکه برادران حضرت يوسف (ع) خدمت يعقوب رفته و از پدر خواستند که براي آنان استغفار کند و حضرت يعقوب (ع) هم وعده داد که به زودي براي آنان از درگاه خدا طلب مغفرت خواهد کرد.(يوسف / 97)
و نيز خداوند به انسان‌هاي مؤمن ولي گنهکار دستور مي‌دهد که براي جلب مغفرت خدا، حضور پيامبر گرامي(ص) بروند و از او بخواهند که درباره آنان طلب آمرزش کند و اگر پيامبر اکرم (ص) درباره آنها طلب آمرزش کند خدا گناهان آنان را مي بخشد. (نساء / 64)
اين قبيل آيات مقام معصومين (ع) را در اذهان مسلمان ترسيم مي‌کند و مي‌رساند همان‌طوري‌که فيض‌هاي مادي از طريق اسباب خاصي به بندگان الهي مي‌رسد هم چنين فيض‌هاي معنوي از قبيل آمرزش و... از طريق اسباب معيني مانند دعاء پيامبر و اولياء خدا فرود مي‌آيد و هم چنان‌که خورشيد سبب گرماي عالم طبيعت است و به آن انرژي مي‌بخشد. خورشيد آسمان رسالت و امامت هم علت بقاء عالم طبيعت است و به دل هاي سرد و مرده گرما مي بخشد يعني سبب بقاء و دوام حيات و زندگي مادي و معنوي مي باشد؛ يعني در هر دو زمينه الطاف مادي و معنوي خداوند همراه سبب است و براي بهره‌مند شدن از آن و نيز رفع مشکل در هر دو قسمت مي‌توانيم ازمقربان درگاه الهي مدد بجوئيم.
باتوجه به مطالب فوق روشن شد که مسئله استمداد از معصومين (ع) از پشتوانه قرآني، عقلي و عقلائي برخوردار است و لازم هم نيست با لفظ خاصي استمداد شود لذا قبل از اسلام و از همان زمان آدم و حوا تمسک به اهل بيت (ع) وجود داشته و پيامبر اسلام (ص) نيز در شدائد و امور مهم و جهت اعتلاي کلمه حق و اعلان نبوت خود از علي (ع)کمک مي‌گرفته است و آن حضرت معين پيامبراکرم(ص)بوده است.
مطابق روايتي عکرمه از امام علي (ع) از پيامبر اکرم(ص) درجنگ احد آن هنگامي که همه مسلمانان به جز علي(ع) فرار کرده بودند به پيامبر اکرم(ص) اين گونه دستور داده شد و حضرت اين ندا را شنيد که: «ناد عليا مظهر العجائب تجده عونا لک في النوائب». اي پيامبر علي (ع) مظهر عجائب را صدا بزن که او را در مصائب و گرفتاريها براي خودت ياور خواهي يافت.(بحارالانوار، ج19، ص 353)
آري شيعيان و نيز ديگران از جمله خلفاء سه گانه هنگام گرفتاري‌ها يا علي گفتند و از او کمک خواستند و مشکلاتي که حل شدني نبود به دست علي (ع) حل شد و هميشه بايد دست توسل به دامان آن حبل المتين زد.
ره رو چنان‌که مردم هشيار رفتند
راهي مبين جز راه و رسم مصطفي را
گر مشکلي پيش آيد اي سالک ره
نادعليا آن شه مشکل‌گشا را
(منهاج البراعه في شرح نهج‌البلاغه،ج 19،‌ص 353)