هيچ دقت کرده‌ايد که روزانه چند ده بار تلفن همراه خود را چک می‌کنيد؟ آيا موبايلتان که نباشد احساس خفگي داريد؟تلفن همراه از تاثیرگذارترین فناوری‌های عصر جديد است که جدای از آسیب‌های زیستی، آسیب‌های فراوان روانشناختی در پی دارد. امروزه بیشترین کاربرد جانبی تلفن همراه، استفاده از شبکه‌های اجتماعی و اینترنت است. از شایع‌ترین آسیب‌های روانشناختی تلفن همراه اعتیاد، دگرگونی هویت، اضطراب، اهمال کاری، اختلالات خواب، دگرگونی روابط خانوادگی، مشکلات بلوغ و احساس تنهایی است. وابستگي به تلفن همراه گاه به حدي می‌رسد که کاربران در صورت عدم دسترسي به گوشي‌هاي موبايلشان عصبي شده و احساس ترس و وحشت می‌کنند. «نوموفوبيا» نامي براي اين احساس اضطراب است که گاه کودکان ما را نيز گرفتار کرده است. در ادامه به پژوهش خبری صدا وسیما با موضوع بررسي اين مفهوم و راهکارهاي مقابله با اين مشکل می‌پردازيم.
نوموفوبيا چيست؟
فوبیا ترسی است غیرواقعی، شدید و طولانی مدت از یک جسم، شخص، حیوان یا موقعیت. فوبیا نوعی اختلال اضطراب است. شخصی که فوبیا دارد یا سعی می‌کند از چیزی که ترس ایجاد می‌کند اجتناب کند یا آن را با اضطراب و پریشانی فراوان تحمل می‌کند.
 نوموفوبیا (Nomophobia)که مخفف «no mobile phone phobia» است به معنی ترس از جدایی از موبایل یا در دسترس نبودن تلفن همراه است. افرادي که نوموفوبيا دارند در واقع همواره احساساتي نظير ترس و اضطراب را تجربه می‌کنند و برخي از آنها حتي با تصور اين که به تلفن همراهشان دسترسي نداشته باشند، احساس وحشت می‌کنند. این عارضه در سده ۲۱ میلادی بعد از همه‌گیر شدن تلفن‌های همراه و شبکه‌های اجتماعی و رشد استفاده مردم از تلفن‌های همراه افزایش یافت و براي اولین بار در سال ۲۰۱۱ این فوبیا توسط مؤسسه تحقیقاتی «YouGov» تعریف شد.
شیوع بالای نوموفوبيا
نوموفوبيا رايج‌تر از آن است که فکرش را بکنيد. تحقيقات نشان می‌دهد بيش از 70 درصد افراد بين 24-18 سال و 68 درصد افراد بين 34-25 سال علايمي از نوموفوبيا از خود نشان می‌دهند. درجه شيوع اين فوبيا پيوسته افزايش می‌يابد. پژوهشي که در سال 2012 انجام شده نشان داد که اين فوبيا به 65 درصد کانادايي‌ها سرايت کرده است. بيش از 50 درصد مردم اعتراف کرده‌اند که هنگام رانندگي از تلفن همراهشان استفاده می‌کنند. چک کردن گوشي تلفن همراه به يک تسکين‌دهنده ديجيتال و پاسخي ناآگاهانه و از روي عادت در وضعيت‌هاي ناخوشايند تبديل شده است. ‌برخي اوقات چک‌کردن وسواسي تلفن همراه، يک تيک عصبي است. افراد هنگامي که نمي‌دانند با دستانشان چه کنند، گوشي خود را چک می‌کنند.
چرا بايد وابستگي به موبايل را کاهش دهيم؟
- برای اینکه دوباره دوردست‌ها را ببینيم!  
مهم نیست که تکنولوژی صفحه نمایش چقدر پیشرفت کند و این پیشرفت، چقدر آسیب‌های احتمالی وارده به چشمان ما را کاهش دهد. در هر حال، موبایل‌ها فرصت نگاه کردن به دوردست را از ما گرفته‌اند. یکی از لذت‌های دیدن دریا و دشت به صورت فیزیکی، امکان خیره شدن به نقطه‌ای دوردست در افق است. اما موبايل‌ها آنها را هم به تصاویری جذاب و شفاف با شانزده میلیون رنگ، اما در فاصله سی سانتی‌متری چشم ما تبدیل کرده‌اند و لذت نگاه به دوردست‌ها را از ما گرفته‌اند.
- براي اين که کمتر عصبي شويم.
 يکي از آسيب هاي تلفن‌هاي همراه، ادغام شدن حيطه‌هاي مختلف زندگي در هم است. حضور تنش‌هاي فضاي سياسي در محيط خانه، گزارش مدام مشکلات خانه به يکي از اعضا نظير پدر يا مادر که در بيرون خانه به سر می‌برد و اموري از اين دست فشار عصبي را مضاعف می‌کند.
- براي اين که حافظه و تمرکز بهتري داشته باشيم.
گزارش‌هایی که در زمینه تاثیر موبایل بر روی حافظه و تمرکز منتشر می‌شوند کم نیستند. ماجرا بسیار ساده است. حافظه با تمرین و به کار گرفته شدن تقویت می‌شود. انسان که زمانی ‌اشعار بلند را حفظ می‌کرد و متن کتاب‌ها را به خاطر می‌سپرد،‌ امروز نیازی به حفظ کردن شماره نزدیک‌ترین دوستانش هم ندارد. در زمینه تمرکز هم بحث‌های مشابه زیاد است. موبایل تمرکز را به هم می‌زند و باعث می‌شود که یک کار ساده که پانزده دقیقه بیشتر وقت نمی‌گیرد، گاه دو تا سه برابر زمان بگیرد (شاید هم به صورت کامل قطع شود).
- براي اين که مطالعه کنيم.
 موبایل به عنوان یک ابزار برای مطالعه هم مناسب نیست. وقتی همزمان با خواندن کتاب، زنگ تلفن و پيامک يا نوتیفیکیشن‌های کانال‌هاي پيام‌­رسان مدام حواس ما و شما را پرت می‌کنند، آیا می‌توان مطالعه‌ اثربخش و آرامش‌بخش داشت؟
- برای اینکه دوباره، زندگی در لحظه را تجربه کنیم.
 قرار بود که اين نرم‌افزارها زندگي در لحظه را به ما هديه بدهند. در هر لحظه در کنار دوستانمان باشيم. در هر لحظه با هر کسي خواستيم حرف بزنيم. هيچ «لحظه» و‌ «آني» را از دست ندهيم. اما موبايل‌هاي هوشمند امروز ما را نگران گذشته و آينده کرده‌اند و حواس‌پرتي را براي ما به ارمغان آورده‌اند.
راه رهايي از نوموفوبيا چيست؟
-ساعت‌ها را کوک کنيد.
 ساعات زمان‌هایی را که صرف وقت‌گذرانی با گوشی می‌کنید محدود‌نمایید. یکی از روش‌هایی که می‌شود از آن استفاده کرد این است که ساعت هشدار گوشی‌تان را فعال کنید. خودتان را در یک محدوده زمانی خاص مجاز به استفاده از گوشی کنید. برنامه‌ای برای خودتان بریزید که میزان استفاده اسمارتفون‌ها را مدیریت کنید. مثلا تا یک ساعت بعد از بیدار شدن، از گوشی‌تان استفاده نکنید. یا موقع شام و یا تماشای برنامه تلویزیونی مورد علاقه‌تان گوشی را خاموش کنید. اینکه چه مقدار زمان را بدون گوشی خود سپری می‌کنید خیلی مهم نیست؛ مهم این است که چنین برنامه زمانی را مشخص کنید.
- به خودتان هدیه دهید.
 در ازای هر تعداد ساعتی که در استفاده از گوشی صرفه‌جویی می‌کنید می‌توانید خودتان را به یک خرید ساده یا صرف یک وعده غذایی لذیذ مهمان کنید. شاید پیش پا افتاده به نظر برسد؛ اما تاثیرگذار است.
-گوشی را دور از خودتان بگذارید.
اگر در محل کار یا در خانه هستید سعی کنید موبایل را جایی بگذارید که جلوی چشم و در معرض دید شما نباشد یا ترجیحا آن را روی حالت بی‌صدا بگذارید تا صدای پیام‌های پرشماری که مدام از طريق پيام‌رسان‌هاي مختلف می‌آید شما را وسوسه نکند.
- به کوه و کمر بزنید.
 یکی دیگر از کارهایی که می‌توان برای ترک اعتیاد به موبایل انجام داد رفتن به کوه و کمر برای پیک نیک است. یعنی مکان‌ها و مناطقی که به خاطر بکر بودنشان سرویس‌های مخابراتی و اینترنت جواب گو نبوده و برای همین هم خواه‌ناخواه استفاده از گوشی امکان‌پذیر نیست.
- افکارتان را عوض کنید.
تغییر فکر شما باعث تغییر احساسات و رفتارهای شما می‌شود. به عبارت دیگر اگر تفکر خودتان را در مورد استفاده از تلفن همراه عوض کنید می‌توانید احساس راحتی کنید و کمتر از آن استفاده کنید. با خود بگوييد اگر چک کردن پيام‌هاي غيرجدي پيام‌رسان‌ها را اندکي به تاخير بياندازيد واقعا چه اتفاقي می‌ا‌فتد؟
- به فکر گزینه‌های جایگزین باشید.
یعنی چیزهایی که می‌تواند همان نیازها را برای شما برطرف کند. به عنوان مثال اگر زمان زیادی را در گروه‌های مختلف مجازی می‌گذرانید چون تمایل بیشتری برای داشتن ارتباط اجتماعی دارید، بهتر است این زمان را صرف رابطه‌ها و گپ وگفت‌های حضوری و چهره به چهره کنید.
- هزینه فرصت‌های از دست رفته را حساب کنید.
وقتی شما زمان زیادی از وقت خود را صرف گشت و گذار در پیج‌های مختلف مجازي می‌کنيد به این فکر کنید که در ازای صرف کردن این زمان چه کارهای دیگر می‌توانستید انجام بدهید. از گپ و گفت با اعضای خانواده گرفته تا لذت دیدن یک فیلم خوب یا رفتن به یک کلاس هنری.
- عادت‌های جدید را کشف کنید.
افراد به دلایل مختلفی سراغ گوشی می‌روند که می‌تواند شامل بازی کردن، پیام فرستادن یا تماس‌های تلفنی باشد که در این میان بعضی از آنها عادت‌های ضروری است؛ مثل رد و بدل کردن ایمیل‌ها و تماس‌های کاری اما در این بین می‌شود عادت‌هایی را پیدا کرد که چندان ضروری نیست و می‌شود برای آن‌ جایگزین در نظرگرفت؛ مثل بازی‌های موبایلی که برای جایگزین آنها می‌شود سراغ بازی‌های رومیزی و دست جمعی رفت.
- فضاي رقابتي ايجاد کنيد.
 با خانواده و دوستان خود برای کم کردن زمان‌هایی که بیهوده صرف استفاده از این تکنولوژی‌ها می‌شود تلاش کنید و در این زمینه رقابتی ایجاد کنید.
نشانه هاي وابستگي به تلفن همراه در کودکان
- بیشتر و بیشتر خواستن.
 بچه‌هایی که تا حالا از 10 دقیقه بازی هم لذت می‌بردند، حالا به چند ساعت بازی احتیاج دارند. اینکه بیست دقیقه بازی با تلفن همراه دیگر کودک شما را راضی نمی‌کند، نشان می‌دهد که بهتر است کمی بیشتر مراقب باشید.
- پرخاش براي از دست ندادن موبايل.
اگر گرفتن تلفن همراه از کودک شما بدون یک قشقرق حسابی کار مشکلی است و کنترل او سخت است، بدانید که او احتمالا به تلفن همراهش وابسته شده است. البته والدین هم باید بتوانند حد و حدود مشخصی تعیین کنند و قشقرق به پا کردن کودک، لزوما نشانه وابستگی او نیست.
- کلک زدن.
 اینکه کودک‌تان درباره مقدار استفاده از تلفن همراه دروغ بگوید، آن را یواشکی به اتاق خوابش یا جای دیگری ببرد یا برای بازی بیشتر به شما کلک بزند، همه نشانه‌هایی است که باید جدی بگیرید.
- از دست دادن علاقه به سرگرمی‌های دیگر.
 اگر کودک شما که قبلا برای دویدن، بازی کردن و سر و کله زدن با دوستانش ‌اشتیاق نشان می‌داد، حالا بازی با تلفن همراه را ترجیح می‌دهد، حق دارید که کمی نگرانش باشید. استفاده از تلفن همراه برای کودک لذت آنی و زیادی به همراه دارد اما به هیچ وجه نباید جایگزین فعالیت‌های طبیعی کودک مثل بازی کردن و... شود.
درمان وابستگي کودکان به تلفن همراه
چند راهکار براي درمان وابستگي کودکان به تلفن همراه وجود دارد:
- خودمان معتادش نباشيم.  
اعتیاد نداشتن خود پدر و مادر به تلفن همراه، عامل مهمی است که در پیشگیری موثر است. بدیهی است والدینی که حاضرند هوا از آنها گرفته شود اما تلفن همراه‌شان نه، فرزندانی به همین سبک و سیاق پرورش خواهند داد.
- از شنيدن «حوصله‌ام سر رفت» نترسیم.
بعضی از پدر و مادرها که حوصله بلند شدن صدای بچه و یا به هم ریختگی اثاثیه خانه را ندارند، به محض اینکه کودک از سر رفتن حوصله‌اش شکایت می‌کند و یا حتی پیش از آن، تلفن همراه را به دست او می‌دهند. او را ساکت می‌کنند و به این ترتیب این پیام را به او می‌رسانند که «تو برای پرهیز از سر رفتن حوصله‌ات که خیلی هم چیز بدی است، نیازمند به تلفن همراه هستی!». غافل از اینکه «سر رفتن حوصله» موهبت بزرگی برای خلاقیت کودک است و او بدون نیاز به تلفن همراه هم قادر به آرام کردن این احساس است.
- با کودک حرف بزنیم.
والدینی که هر روز با کودکان خود حرف می‌زنند (یعنی فقط سؤالات بله یا خیر از آنها نمی‌پرسند، بلکه از آنها می‌خواهند احساساتشان را بیان کنند) و با حوصله به آنها گوش می‌کنند، این شانس را دارند که ضمن پیشگیری از به وجود آمدن خلأ روانی در کودکانشان، با آنها درباره عوامل اعتیادزا از جمله تلفن همراه و مضرات آن صحبت کنند.
- اعتماد به نفس کودک را تقویت کنیم.
اگر نیاز کودک به احساس اعتماد به نفس و خودارزشمندی، پیش از آنکه توسط تولید‌کنندگان تلفن همراه تامین شود، مورد توجه والدین قرار بگیرد، اعتماد به نفس و عزت نفسی را او پرورش می‌دهد که بدون نیاز به تلفن همراه هم تامین می‌شود. برای مثال والدین می‌توانند قبل از هر کس دیگری زمینه‌های مناسبی را برای احساس موفقیت فرزندانشان، در حوزه‌های مختلف هنری، ورزشی و فکری پیدا کنند و موفقیت‌های کوچک او را ارزشمند بدانند.
- رفت و آمد کنیم.
براي درمان اعتیاد به تلفن همراه باید رفت و آمد کنیم. توجه بیشتر به رفت و آمدهای فامیلی و گردهمایی‌هایی که خاطرات خوبي را براي بچه‌ها رقم می‌زنند، زندگي بدون وجود تلفن همراه را به بچه‌ها یاد می‌دهد.
سخن آخر
در تاریخ، مثال‌های متعددی از فناوری‌هایی است که در ابتدا با شور و‌اشتیاق وارد اجتماعات بشری شده‌اند، اما با گذشت زمان پیامدهای منفی پیش‌بینی نشده آن فناوری‌ها، خود را نشان داده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد زیر بنای فیزیولوژیک یکسانی، بین اعتیادهای دارویی و اعتیاد‌های رفتاری، وجود دارد. زمانی که فرد به چرخه استفاده از تلفن همراه وارد می‌شود، به دليل جذابیت‌هاي این فناوری دچار وابستگی می‌شود و به آن اعتیاد پیدا می‌کند. این نوع اعتیاد از علاقه فراتر می‌رود و به نوعی جنون در دسترس بودن تبدیل می‌شود. نوموفوبيا نام جديدي براي اين اختلال رو به گسترش است که بايد نسبت به آن هشدار داد و راه‌هاي پيشگيري و درمان آن را به کاربران روزافزون گوشي‌هاي هوشمند آموخت.