پرسش:
امام صادق(ع) که در زمان خود به جهاد علمی و تعلیم و تربیت شاگردان زیادی پرداخت چه واکنشی نسبت به قیام‌های معاصر خود، نشان می‌داد؟
پاسخ:
ائمه معصومین(ع) در راستای رسالت و وظیفه الهی، برای تحقق حکومت اسلامی جدیت و تلاش فراوانی داشتند. امام صادق(ع) علاوه بر نهضت علمی و فکری که در جامعه ایجاد نمود؛ اهتمام خاصی به نظام رهبری و امامت اصیل اسلامی داشت. حمایت‌های پیدا و پنهان امام صادق(ع) از نهضت‌های اصیل و عدم همکاری آن حضرت با قیام‌های انحرافی نشان‌دهنده مواضع دقیق و الهی امام دربرابر حکومت‌های سیاسی زمان خود است.
از میان قیام‌ها و نهضت‌های زمان امام صادق(ع) مانند: قیام زیدبن‌ علی(ع)، قیام محمد «نفس زکیه» و قیام ابومسلم خراسانی، حضرت قیام زیدبن علی را تایید و اصالت نهضت زید را مورد تصدیق قرار می‌دهند.
در اینجا به نحو اجمال به قیام زید و حمایت‌های امام صادق(ع) از آن قیام را بیان می‌کنیم.
زید، فرزند امام زین‌العابدین(ع) مردی عابد، انسانی پرهیزکار، فقیهی شجاع و سخاوتمند بود.(1)
زید به قصد شکایت از فرماندار مدینه، خالدبن ولید بن عبدالملک بن حرث راهی شام شد. هشام نه‌تنها به شکایت او توجهی نکرد، بلکه به او اهانت نمود و دستور داد او را به مدینه بازگردانند.
زید می‌گوید: من در مجلس هشام بودم که به رسول گرامی(ص) اسلام اهانت شد. اما هشام هیچ‌گونه عکس‌العملی از خود نشان نداد. بدین خاطر اگر جز یک نفر همراه نداشته باشم قیام خواهم کرد(2).
زید به کوفه برگشت و سپاهی تشکیل داد و با استاندار عراق، یوسف بن عمر ثقفی درگیر شد و سرانجام به شهادت رسید. درباره قیام زید روایاتی از امام صادق(ع) رسیده است که بیانگر حمایت آن حضرت از قیام اوست. اینک بخشی از این روایت‌ها را نقل می‌کنیم:
1- امام صادق(ع) فرمود: «فانظروا علی ای شی تخرجون لاتقولوا خرج زید فان زیدا کان عالما و کان صدوقا و لم یدعکم الی نفسه و انما دعاکم الی‌الرضا من آل‌محمد(ص) ولو ظفر لوفی بما دعاکم الیه.»؛ نگاه کنید که با چه هدفی قیام می‌کنید. نگویید زید خروج کرد. زید دانشمند و بسیار راستگو بود و مردم را به سوی خویش نمی‌خواند، بلکه به برگزیده آل محمد(ص) دعوت می‌کرد و اگر پیروز می‌شد به آنچه مردم را بدان دعوت می‌نمود، وفا می‌کرد(3).
زیدبن علی فرمود: در هر زمان مردی از ما، اهل بیت علیهم‌السلام وجود دارد که خدا به وسیله او بر مردم احتجاج می‌کند. حجت این زمان فرزند برادرم، جعفربن محمد(ع) است. هرکس او را پیروی کند گمراه نمی‌شود و مخالف او هدایت نمی‌یابد(4).
2- امام رضا(ع) می‌گوید: پدرم فرمود: امام صادق(ع) فرمود: خدا رحمت کند عمویم زید را! او به برگزیده آل محمد دعوت می‌نمود و اگر پیروز می‌شد به آن وفا می‌کرد. او در رابطه با نهضت خویش با من مشورت نمود. به او گفتم: اگر می‌خواهی به دار آویخته شوی قیام کن. امام رضا(ع) می‌گوید: پدرم فرمود: هنگامی‌که زید از محضر امام صادق(ع) خارج شد، امام فرمود: «ویل لمن سمع و اعیثه فلم یجبه»؛ وای بر کسی که ندایش را بشنود و او را همراهی و اجابت نکند(5).
3- ابن سیابه می‌گوید: امام صادق(ع) به من هزار دینار داد و فرمود: این‌ها را در میان فرزندان کسانی که همراه زید به شهادت رسیده‌اند، تقسیم کن(6).
4- فضیل، یکی از سپاهیان زید می‌گوید: خدمت امام صادق(ع) رسیدم. حضرت فرمود: آیا تو در جنگ با شامیان همراه عمویم بودی؟
گفتم: بله، حضرت فرمود: چه‌قدر از آنان را کشتی؟ گفتم: شش نفر.
حضرت فرمود: شاید دچار شک گشته‌ای؟ پاسخ دادم: اگر شک داشتم که آنان را نمی‌کشتم. حضرت فرمود: خدا مرا در ثواب خو‌ن‌های آنان شریک سازد. به خدا قسم! عمویم زید و اصحابش جزء شهدا هستند. مانند علی‌بن ابیطالب(ع) و اصحاب او(7).
مرحوم مجلسی می‌نویسد: اگرچه اخبار درباره زید مختلف است اما بیشترین اخبار بیانگر این است که او به خاطر انتقام‌جویی از قاتلان امام حسین(ع) و امر به معروف و نهی از منکر قیام نمود و به برگزیده آل محمد(ص) دعوت می‌نمود. من در کلام دانشمندان شیعه نظری در مخالفت آن‌چه گفته شد، ندیدم(8).

پی‌نوشت‌ها
1- ارشاد مفید، ص 251
2- بحارالانوار، ج 46، ص192
3- وسائل‌الشیعه، ج11، ص 35
4- بحارالانوار، ج 46، ص 173