عربستان در جریان دشمنی و خصومت با ایران همواره از ابزارهای مختلفی بهره گرفته، ولی نتوانسته است به پیروزی برسد. شکست عربستان در چهار میدان بزرگ مقابل ایران (یعنی در سوریه، یمن، لبنان و عراق) باعث شده رژیم سعودی با خطر «واگرایی» میان متحدان خود مواجه شود. نقطه شروع این واگرایی، خرداد 96 بود، زمانی که قطر عملاً مقابل ریاض ایستاد و سیطره آل‌سعود بر استقلال عمل خود را نپذیرفت. به دنبال این مسئله، عربستان به همراه چند کشور عربی دیگر، روابط خود با قطر را قطع و این کشور را تحریم کرده‌اند. اما نتیجه این امر، نزدیک شدن بیشتر قطر به ایران بوده است.
در ماه‌های اخیر نیز اردن به کشور دیگری تبدیل شده است و برخی رسانه‌ها از احتمال نزدیکی این کشور به ایران خبر داده‌اند. اردن پس از هفت سال جنگ در سوریه، به این نتیجه رسیده که باید با دمشق روابط خود را از سر بگیرد و از این رو، دو بار به «بشار اسد» رئیس‌جمهور این کشور نامه نوشته است. علاوه‌بر این، اخیرا خبرهایی منتشر شده مبنی بر این‌که اردن برای بهبود روابط با ایران تمایل دارد. عبدالله دوم پادشاه اردن با رئیس‌جمهور ایران در حاشیه اجلاس اسلامبول دست داد. این مسئله از آنجا مهم است که عبدالله دوم در آوریل گذشته در جریان اجلاس سران عرب، از دست دادن با «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی خودداری کرده بود. هرچند به دنبال این واگرایی اردن، رژیم آل‌سعود تلاش می‌کند بار دیگر این کشور را تحت فرمان خود بگیرد.

ناآرامی‌های اردن و نقش عربستان
اردن اخیرا شاهد اعتراضات وسیعی در شهرهای مختلف این کشور بوده است. اعتراضاتی که طی پنج سال گذشته، در نوع خود، بزرگ‌ترین محسوب می‌شود، مردم اردن در اعتراض به افزایش مالیات و قیمت حامل‌های انرژی، به خیابان‌ها آمدند و حتی با پلیس نیز درگیر شدند. اما نکته مهم در این مورد، به نقش عوامل خارجی و به ویژه عربستان در این ناآرامی‌ها بر‌می‌گردد.
«حمد بن جاسم آل ثانی»، نخست‌وزیر سابق قطر در این مورد اعلام کرد: امیدوارم آنچه که در اردن روی می‌دهد، طرح همسایگان به منظور تحت فشار گذاشتن این کشور امن، جهت پذیرش طرح «معامله قرن» نباشد.
اردن در ارتباط با عملی کردن توطئه موسوم به «طرح معامله قرن» با اسرائیل، آمریکا، عربستان و امارات دچار اختلاف شد و از انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به قدس حمایت نکرد و در نشست اسلامبول که در مورد قدس برگزار شده بود نیز شرکت کرد. از جمعیت 9 میلیون و 500 هزار نفری اردن، نزدیک به 60 درصد آن را آوارگان فلسطینی تشکیل می‌دهند. در واقع اردن طی چهار دهه گذشته همواره با این نیت در موضوع فلسطین دخالت کرده که زمینه را برای تشکیل کشور فلسطین به پایتختی قدس فراهم کند و از این طریق، آوارگان ساکن در اردن به کشور خود بازگردند. چرا که اردن به شدت با مشکلات اقتصادی مواجه بوده و اضافه شدن بیش از یک میلیون آواره سوری، مشکلات اردن را دو چندان کرده است. اما طرح معامله قرن اگر اجرا شود، این رویا و هدف اردن را نابود خواهد کرد و آوارگان فلسطینی دیگر به کشور خود بازنخواهند گشت. به همین دلیل، اردن از همان ابتدا مخالف این طرح بوه است. در این میان، عربستان به دنبال آن است تا کشورهای عربی را در مورد معامله قرن مجاب کند و مخالفت اردن با این طرح برای عربستان چندان مطلوب نخواهد بود. از این رو عربستان کمک‌های خود را به اردن تعلیق کرده، تا بلکه امان از موضع خود در مورد فلسطین کوتاه بیاید.
در همین راستا، روزنامه صهیونیستی «یدیعوت آحارونوت» فاش کرد که عربستان، امارات، مصر، اسرائیل و آمریکا در تشدید اعتراضات جاری در اردن دست داشته‌اند. روزنامه «واشنگتن پست» آمریکا در تایید گزارش‌های قبلی درخصوص فشار عربستان به اردن برای امتیاز‌دهی درخصوص شهر‌اشغالی قدس در قالب طرح موسوم به «معامله قرن» نوشت: قطع کمک‌های سعودی، باعث بحران در اردن شده است.

نشست مکه
به دنبال تشدید بحران اردن، عربستان خواستار برگزاری نشستی در مکه با حضور کویت، اردن و امارات شد. در بیانیه پایانی نشست چهار جانبه مکه که برای کمک به اردن برگزار شده بود، عربستان، امارات و کویت متعهد شدند مجموعه‌ای از کمک‌های اقتصادی به ارزش 2/5 میلیارد دلار به این کشور اختصاص دهند. روزنامه صهیونیستی هاآرتص طی یادداشتی، با‌ اشاره به قطع کمک‌های عربستان به اردن که منجر به بروز مشکلات اقتصادی و تظاهرات دراین کشور شده است، خبر داد که  فراخواندن عبدالله دوم به ریاض، در ظاهر برای رایزنی جهت کمک به دولت او بوده ولی درواقع با هدف توبیخ وی به دلیل عدم همکاری اردن با معامله قرن است. اما نکته جالب این است که دیوید هرست نویسنده انگلیسی معتقد است، برخلاف آنچه گفته می‌شود، این کویت و قطر بودند که اقتصاد اردن را نجات دادند نه عربستان و این دو کشور، رویکردهای مستقل از ریاض را در پیش گرفته‌اند. وی در مقاله‌ای در این باره توضیح داد، بر خلاف آنچه پادشاه سعودی تظاهر می‌کرد این کویت بود که متعهد شد دو و نیم میلیارد دلار به اردن کمک کند و شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر نیز در تماس با ملک عبدالله دوم مبلغ بالایی را به او پیشنهاد کرد، اما او در انتظار موضع عربستان در قبال بحران اردن ماند حال آنکه کمک‌های عربستان و امارات برخلاف تبلیغات زیاد، بسیار کمتر از کمک کویت بود. طبق این گزارش، در این شرایط ملک سلمان بن عبدالعزیز احساس می‌کند که رهبری عربستان در منطقه با نوعی خلأ روبه رو شده است و سایر کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس که رقیب عربستان به شمار می‌آیند، در حال پر کردن این جای خالی هستند.

جلوگیری از واگرایی اردن
در حالی که کویت و قطر با اختصاص کمک‌های مالی خود به اردن به نوعی این کشور را وامدار خود کردند تلاش‌ها و فشارهای عربستان بر اردن در چند ماه گذشته با هدف مشارکت اردن در جنگ یمن و پذیرش طرح معامله قرن افزایش یافته است. این مسئله باعث نوعی شکاف هرچند محدود درروابط دو کشور شده و ریاض قصد دارد تا پیش از عملی شدن گرایش اردن به بهبود روابط این کشور با ایران و سوریه مانع از واگرایی بیشتر شود. به همین دلیل عربستان از طریق دامن زدن به یک خبر نادرست اقدام به راه انداختن یک موج رسانه‌ای کرده است. در این راستا شبکه العربیه در خبری اعلام کرد که دولت اردن سفیر خود را از تهران فراخوانده و فرد دیگری را به جای وی معرفی نکرده است. یک منبع دولتی اردن نیز در گفت‌وگویی با العربیه مدعی شده است: در شرایط فعلی قصدی برای معرفی سفیر جدیدی در ایران نداریم و موضع اردن درخصوص سیاست‌های ایران مشخص است. اردن بر امنیت کشورهای منطقه به خصوص امنیت عربستان و کشورهای شورای همکاری(خلیج فارس) اصرار دارد و امنیت عربستان امنیت ماست و ما بر عمق روابط خود با کشورهای عربی و کشورهای حاشیه خلیج(‌فارس) اصرار داریم.
اما نکته مهم این است که اصل خبر مشکل دارد، چرا که اساسا طی دو سال گذشته و به دنبال قطع روابط عربستان با ایران در سال 2016، اردن سفیر خود را از ایران فراخواند و سطح روابط با ایران را به سطح کاردار کاهش داد. بنابراین اردن سفیری در ایران نداشته تا بخواهد آن را فرابخواند. واقعیت این خبر این است که روز یکشنبه دولت اردن در تصمیم داخلی، «عبدالله سلیمان ابورمان» سفیر سابق اردن در ایران را با تغییر پست به مقر وزارت خارجه این کشور منتقل کرد. روزنامه الدستور اردن نوشت: «حکومت پادشاهی اردن با تصمیم هیئت وزیران برای موافقت با انتقال عبدالله سلیمان ابورمان از سفارت اردن در جمهوری اسلامی ایران به مرکز (مقر وزارت خارجه ) از تاریخ 15 ماه مه 2018 موافقت کرد». شبکه تلویزیونی العربیه نیز با بهره‌برداری از این تصمیم داخلی اردن، درصدد فضاسازی علیه ایران برآمد و گفت که سفیر اردن در ایران با توافق هیئت وزیران و موافقت حکومت پادشاهی اردن اعلام کرد که مجددا به تهران بازنخواهد گشت. در حالی که اردن از سال 2016 به بعد هیچ سفیری در ایران نداشته است.
اهداف عربستان
عربستان از طریق این جنجال رسانه‌ای سعی دارد تا اردن را نیز مجبور به تقابل با ایران کند. در شرایط کنونی کسری بودجه و شدت اعتراض‌ها در اردن باعث شده است تا این کشور به شدت آسیب‌پذیرتر از قبل باشد. در سال 2016 با وجود فشار زیاد عربستان به اردن، این کشور حاضر به قطع روابط خود با ایران نشد و تنها سطح روابط را کاهش داد. اما مخالفت اردن با طرح معامله قرن باعث شده است تا این بار اسرائیل و آمریکا نیز در کنار عربستان بر اردن فشار وارد کنند. مثلث نتانیاهو، ترامپ و بن‌سلمان به دنبال آن هستند تا از یک سو مانع از نقش‌آفرینی محوری کشورهای دیگر عربی خلیج‌فارس مانند کویت و قطر شوند تا بدین وسیله نقش محوری عربستان با چالش مواجه نشود. از سوی دیگر تمایل اردن برای بهبود روابط با سوریه نیز کاملا بر خلاف خواست و اهداف مثلث شوم در منطقه است و فشارها بر اردن در این زمینه بسیار زیاد شده است. در نهایت نیز اردن تحت تاثیر فشارهای داخلی و خارجی، نشانه‌هایی از تمایل برای بهبود روابط با ایران نشان داده است اما این بر خلاف خواست بن سلمان است. به همین دلیل در درجه اول عربستان کمک خود را به اردن تعلیق کرد و باعث ایجاد بحران اقتصادی اخیر شد و از سوی دیگر عربستان با فضاسازی رسانه‌ای به دنبال آن است تا اردن هم طرح معامله قرن را بپذیرد و هم واگرایی اردن متوقف شود.
در کل، می‌توان نتیجه گرفت که عربستان سعی دارد تا شکست‌های منطقه‌ای خود در برابر ایران را در عرصه رسانه‌ای و جنگ روانی جبران کند. به همین دلیل، این کشور با تمسک به یک خبر نادرست به دنبال آن است تا اردن را برای آشکارسازی دشمنی خود با ایران، تحت فشار بگذارد. اما نکته مهم این است که نقش برادر بزرگ‌تری عربستان در خلیج‌فارس در دوران حکومت بن‌سلمان به پایان رسیده و روند واگرایی در بین متحدان ریاض به سرعت در حال تکمیل شدن است.
منبع: خبرگزاری فارس