پرسش:
اینکه خداوند در قرآن کریم به پیامبر گرامی اسلام (ص) امر می‌کند که قرآن را با روش ترتیل بخوان! منظور از «ترتیل» چیست و ناظر به چه نوع خواندن قرآن کریم است؟
پاسخ:
در سه بخش قبلی پاسخ به این سوال ضمن تبیین مفهوم «ترتیل» به انواع مصادیق روش «ترتیل» شامل: 1- روش تحقیق 2- روش حد و 3- روش تدبر پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
نکته‌ها:
1- برخی از پژوهشگران و بزرگان علم قرائات، محور تفاوت قرائت‌های تحقیق، تدویر و حدر را در مراتب مدها دانسته‌اند. به عبارتی دیگر اگر روش برگزیده «حمزه کوفی» قرائت تحقیق می‌باشد، بدین جهت است که تمام مدهای متصل، منفصل و لازم را به طول خوانده است که این مسئله سبب کندی قرائت می‌شود. همچنین اگر ابن کثیر، و دیگران، قرائت حدر را انتخاب کرده‌اند، برای این که مد منفصل را به قصر خوانده‌اند.
تحلیل مسئله: به نظر می‌رسد به این مسئله می‌توان از دو زاویه نگریست. اگر به روش‌های یادشده از زاویه کاربرد و هدف از ابلاغ آنها نگاه شود، نظر کسانی صحیح است که معتقد هستند غیر از مسئله مدها یکی از ملاک‌های مهم، رعایت کامل قواعد تجوید در تحقیق و تدویر می‌باشد و تخفیف برخی از این قواعد در قرائت «حدر» است. زیرا هدف از قرائت تحقیق، آموزش و تمرین است. طبیعتا نوآموز در رعایت قواعد وسواس به خرج می‌دهد و این سبب کند خواندن قرآن خواهد شد. ولی در قرائت حدر قاری بر قواعد تسلط دارد. در نتیجه به سرعت می‌خواند.
اما اگر تقسیم روش‌ها از این زاویه دیده شود که مذهب و روش کدام یک از قاریان هفتگانه، دهگانه یا چهارده‌گانه است، آنگاه این نظر مورد قبول است که ملاک در تقسیم روش‌ها مراتب مدها می‌باشد. در یک بررسی اجمالی دیده می‌شود که عموم قاریانی که مدها را به اشباع خوانده‌اند، روش تحقیق را برگزیده‌اند. آنان که مد منفصل را به مد (کمتر از طول) خوانده‌اند، روش تدویر را در پیش گرفته و «حدر» روش قرائتی قاریانی است که مد منفصل را به قصر می‌خوانند.
2- در خلال این مباحث، روش قرائتی عده‌ای از پیشوایان قرائت بیان شد. این مسئله بدان معنا نیست که آنان قرآن را به همان روش قرائت می‌کردند. بلکه غالبا چنین بوده است. ولی هر یک از روش‌های سه‌گانه را هم جایز دانسته‌اند.
روش‌های ناپسند در تلاوت
به عنوان جمع‌بندی باید گفت: مقسم و محور تقسیم قرائت‌های قرآن، روش ترتیل است. این روش به سه قرائت تحقیق، تدویر و حدر تقسیم می‌شود. خواندن قرآن خارج از این سه قسم، قرائت قابل قبولی نیست. زیرا در خواندن قرآن،‌ نباید افراط و تفریط راه یابد. بدین جهت اگر قرآن به اندازه‌ای کند خوانده شود که از معیارهای ادای صحیح حروف و کلمات خارج شود، عملی ناپسند است. همچنین با سرعت خواندن قرآن (به گونه‌ای که حروف به شکل واضح ادا نشده و احترام قرآن حفظ نشود) هم مذموم است. در این زمینه نظر شما را به روایتی ارزشمند جلب می‌کنیم.
«عبدالله بن سلیمان» از امام صادق (ع) درباره آیه «و رتل القرآن ترتیلا» می‌پرسد، امام(ع) می‌فرماید: امیر مؤمنان علی(ع) فرمود: یعنی آن را شمرده و خوب بیان کن و همانند شعر آن را با شتاب مخوان، و هنگام خواندن مانند ریگ آن را پراکنده مساز، ولی دل‌های سخت خود را به وسیله آن به بیم و هراس افکنید و همت شما این نباشد که سوره را به آخر رسانید. (اصول کافی، ج 4، ص 418)
از روایت بالا می‌توان نتیجه گرفت، قرائت قرآن نباید از مدار «تحقیق» خارج شود، زیرا این روش معیار کند خواندن قرآن است، توصیه ما به قاریان قرآن این است که آن را با لحن غیربومی نخوانند، و این سبک خواندن متناسب با تلاوت کلام خدا نیست.
از طرفی خواندن قرآن سنخیتی با شعر خواندن ندارد. کسانی که قرآن را بسان شعر، سریع خوانده و می‌خواهند هرچه زودتر به آخر سوره برسند، سزاوار است در روش خود تجدیدنظر نمایند. این قبیل قرآن خواندنها انسان را از توجه به معنا و مفهوم آیات غافل می‌کند.