پرسش:
اینکه خداوند در قرآن کریم به پیامبر گرامی اسلام (ص) امر می‌کند که قرآن را با روش ترتیل بخوان! منظور از «ترتیل» چیست و ناظر به چه نوع خواندن قرآن کریم است؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سوال ضمن تبیین مفهوم «ترتیل»، به طرح پرسشی درباره انواع مصادیق روش ترتیل پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی ‌می‌گیریم.
در پاسخ باید گفت: آنچه پایه و اساس قرآنی داشته و مسلمانان به آن تشویق شده‌اند، خواندن قرآن به صورت «ترتیل» است. با توجه به تعریف امام علی(ع) و دیگران از واژه ترتیل، می‌گوییم، قرآن به هر شکلی که خوانده شود، در صورتی که همراه با صحت قرائت حروف و کلمات قرآن باشد، آن را «ترتیل» گویند.
بنابراین برای تلاوت صحیح قرآن یک روش بیشتر موجود نیست و آن «ترتیل» است. ولی این روش بر اساس هدف قاری از تلاوت قرآن، صورت‌های متفاوتی به خود می‌گیرد. گاهی هدف قاری از قرائت، تعلیم و آموزش است که به آن قرائت «تحقیق» می‌گویند. اگر با تحسین (زیبا گردانیدن) لفظ و صدا همراه باشد، به آن «تدویر» گفته می‌شود و زمانی که تالی قرآن هدفش ختم قرآن و تلاوت آیات بیشتری از کلام‌الله مجید باشد، از روش «حدر» یا «تحدیر» سود می‌جوید.
اقسام ترتیل
1- «تحقیق»
در لغت به معنی «مبالغه در انجام چیزی بدون کمی و زیادی» یا «رسیدن به حقیقت چیزی» باشد. در اصطلاح، عبارت است از: به جا آوردن حق هر حرفی از اشباع مدها، تحقیق همزه‌ها، تمام و کمال آوردن حرکات، اظهار کامل حروف و تشدیدها، آوردن غنه‌ها، تفکیک حروف از یکدیگر و در نظر گرفتن محل وقف‌های مجاز. (النشر فی‌القراءات العشر، ج1، ص 205)
کاربرد قرائت تحقیق: این قرائت برای تمرین دادن اندام‌های صوتی جهت ادای حروف و قوام بخشیدن به الفاظ است. این نوع از قرائت برای نوآموزان تجوید توصیه شده است. البته چگونگی قرائت آن باید از طریق استاد آموزش داده شود. ابن جزری معتقد است: قرائت تحقیق نوعی از روش ترتیل است. روش حمزه کوفی در قرائت، تحقیق بوده، چنانچه قرائت ورش(غیر از طریقی که از «اصبهانی» نقل شده است)، به تحقیق بوده است. (همان)
2- «حدر»
این واژه مصدر است. ماضی و مضارع آن حدر، یحدر و از ابواب ثلاثی مجرد می‌باشد. برخی آن را «تحدیر» نیز نامیده‌اند. معنای لغوی آن «سرعت پیدا کردن و در سراشیبی قرار گرفتن» است.
تعریف اصطلاحی «حدر»: سریع خواندن قرآن و تخفیف قواعد آن؛ مانند به قصر خواندن مدها و ساکن کردن حروف متحرک، اختلاس و ربودن مقداری از حرکت حروف، تخفیف همزه‌ها و خواندن آن به تسهیل و یا ابدال و امثال اینها.
«حدر» روش قرائتی قاریانی مانند ابن کثیر، ابوجعفر «یکی از قراء عشره» و سایر قاریانی بوده است که مد منفصل را به قصر خوانده‌اند، مانند: ابوعمرو، یعقوب(یکی از قراء عشره، قالون(راوی قرائت نافع) و دیگران.
تذکر: رعایت این موارد در قرائت «حدر» ضروری است:
الف: رعایت دقیق مخارج حروف و آوردن صفات آنها؛
ب: اظهار تشدیدها و آوردن کامل غنه‌ها؛
ج: به کار بستن قواعد مربوط به اظهار، ادغام، قلب و اخفاء؛
د: رعایت قواعد تفخیم و ترقیق حروف؛
ه‍ : مد دادن مواردی که مد آنها تعیین شده است. مثلا مد لازم را باید به طول خواند، زیرا چنین تعیین شده است.
و: مراقبت از کشش صدای حرف مدی و جلوگیری از افراط در اختلاس صداها.
ادامه دارد