پاسخ به سؤالات متعدد درخصوص انقلاب، انواع انقلاب، جايگاه و عوامل تحقق آن و آثار انقلاب و همچنين پاسخ به سؤالات در مورد انقلاب اسلامي نياز به تدوين يك دائرهًْ المعارف دارد،از جمله سؤالات در مورد انقلاب اسلامي اين است كه اين انقلاب از كجا سرچشمه مي گيرد و چه زمينه اي به وجود آمد كه انقلاب به پيروزي رسيد؟ چه اموري بستر را فراهم كرد و شرايط را براي پيروزي انقلاب مساعد كرد؟ آيا يك عامل در اين انقلاب مؤثر بود يا عوامل متعددی در اين انقلاب نقش داشتند؟ اگر عوامل متعددی در انقلاب نقش داشتند، كدام عامل مهم‌تر بود؟ چرا اين انقلاب در دنيا به انقلاب اسلامي معروف شد و اسلامي بودن اين انقلاب به چه معناست؟ بنيانگذار اين انقلاب چه اهدافي داشت؟ چگونه بستر آن را با فعاليت‌ها و سخنراني هايش آماده كرد؟ كدام اهداف تحقق يافت و چرا برخي اهداف تحقق پيدا نكرده است؟
امام (ره) بعد از انقلاب فرمودند هنوز بوئي از اسلام در ايران آمده است؛ لذا تا رسيدن به هدف اصلي از انقلاب -که بسيار وسيع بوده- فاصله بسيار است؛ رهبري نيز مراحلي را از تحقق انقلاب اسلامي تا برپایی تمدن اسلامي مطرح كرده‌اند كه تا رسيدن به تمدن اسلامي هنوز فاصله زیادی داريم.
براي اينكه انقلاب به نتايجش برسد، بايد هر از چندگاهي در عملكرد انقلاب بازبيني صورت گيرد تا ببينيم چه كرده ايم؛ به هدف نزديك شده ايم يا از آن دور شده‌ايم؛ چه موانعي بر سر راه است؛ آفت هاي انقلاب كدام است و راه‌هاي آفت زدائي از آن كدام است؟ لذا جا دارد دانشنامه اي به نام دانشنامه انقلاب توسط عده‌اي متخصص تدوين شود و نهايتاً معياري براي ارزشيابي انقلابمان مشخص گردد، تا بدانيم حركت ما صعودي و رو به هدف است و يا نزولي است؛ و اگر نزولي است، بايد چه كنيم؟
اگر پس از تحقیق و ارزیابی فهميديم انقلاب سير نزولي پیداکرده، بايد بررسی کنیم که چگونه بايد با آن برخورد كرد؛ چگونه بايد انقلابي كه اين همه براي آن بها داده شده و گل‌هاي بي‌مانندي به خاطر آن پرپر شده است را حفظ كنيم تا روزي نابود نشود. از همين رو بود كه امام (ره) بارها با تعابير مختلف هشدار مي دادند كه مبادا به روز اول بازگرديم.
مهم‌ترین عامل پیروزی انقلاب اسلامی
انقلاب‌ها مي توانند در زمينه هاي سياسي، صنعتي، علمي، فرهنگي و حتي ديني باشند؛ و محققان براي هركدام مصاديقي ذکر کرده‌اند و بعضاً مصداق انقلاب فرهنگي را انقلابي در چين دانسته‌اند، اما مي‌توان گفت مهم‌ترين انقلاب فرهنگي عالم، اصل اسلام است كه فرهنگ بشريت را عوض كرد و البته انقلاب هاي كوچكتری نيز قبل از آن توسط ديگر انبياء الهي در جوامع رخ داده بود.
وقوع انقلاب اسلامي ادامه اسلام بود و همان هدف را دنبال می‌کرد،این انقلاب تك عاملي نبوده و عوامل متعددي در پيروزي آن نقش داشته اند؛ به عنوان نمونه، ملي شدن صنعت نفت قبل از نهضت حضرت امام (ره) يكي از عواملي بود كه زمينه براي انقلاب اسلامی را فراهم كرد؛ چرا كه ابعاد سياسي و فرهنگي نيز پيدا كرد. این نهضت در جای خودش كار بسيار بزرگي بود و البته به شهادت اسناد تاریخی، تأثيرگذار اصلي آن آيت الله كاشاني بود، ولی به نام مصدق ثبت شد.
احزابي كه قبل از انقلاب فعالیت داشتند، اجتماعاتي كه تشكيل مي شد و شعارهايي كه داده مي شد، بسيار با هم متفاوت بودند؛ لذا اگر كسي بگويد تنها يك عامل در تحقق اين انقلاب نقش داشت، كلام پخته اي نيست؛ اما كلام در اين است كه اين حركت‌ها با اينكه ده‌ها سال و با پرداختن بهاي سنگينی انجام می‌گرفت، نتوانست سبب تحقق و پیروزی انقلاب شود و نهايت اثر آنها اين بود كه دولت هايي عوض مي‌شدند. اما عامل اصلي انقلاب اسلامی، طرح ارزش‌هاي اسلامي بر اساس حركت امام (ره) بود، مي‌توان گفت هيچ كس بهتر از امام (ره) اين مردم را نشناخت؛ لذا وي با تدبيری الهي و با بهره گرفتن از شرايط ديني جامعه، سبب وقوع اين انقلاب شد، چرا که واقعا كسي نمي‌توانست تصور كند كه دستگاه سيدالشهدا (ع) در بين مردم چه جايگاهي دارد و اين امام(ره) بود كه آن را شناخت و به خوبي از آن بهره‌برداري كرد؛ لذا باید مهم‌ترين عامل در انقلاب اسلامي را اسلام و ارزش‌هاي اسلامي دانست.
«اسلام» و «خداوند» كلماتي هستند كه بيشترين كاربرد را در سخنان امام(ره) داشته‌اند، وقتي امام (ره) مي‌خواست مردم را به حركت در آورده، عليه طاغوت بشوراند، مي‌گفت: اسلام در خطر است! این در حالي بود كه در خطر بودن اسلام براي ماركسيست‌های مبارز، يك آرزو بود. امام فهميد انرژي‌هاي نهفته در جامعه با عامل دين تحريك مي شود و البته همين عامل است كه ارزش زندان رفتن، شكنجه شدن و جان دادن در راه آن وجود دارد.
هرچند انقلاب ما تك عاملي نبود، اما عامل اصلي تحقق آن، انرژي ديني بود که امام هم از همين عامل استفاده كرد،او در اين راه هيچ شك و شبهه اي نداشت؛ لذا وقتي چند تن از بزرگان كه امام (ره) به آنها اعتماد داشت، در پاريس خدمت امام(ره) رفتند و خواستند تا ايشان اجازه دهد كه مانند انگليس كه ملكه در آن تشريفاتي است، فعلا سلطنت باقي بماند و دولت عوض شود و كم‌كم سلطنت امري تشريفاتي و دولت به همه كاره آن تبديل شود، امام (ره) نپذيرفت و بر رفتن شاه تأكيد كرد.همين امر سبب شد تا مردم براي اسلام انقلاب كنند؛ هر چند در كنار آنها، برخي از مردم نیز به خاطر ظلم‌ها و آزار و اذيت‌های رژیم پهلوی به ستوه آمده بودند و با شاه مخالفت مي كردند، اما تعيين كننده و به ثمر رساننده، همان اسلامي بود كه امام (ره) آن را مطرح كرد.
معنای اسلامي بودن انقلاب
اسلامي بودن انقلاب يعني در وهله اول، هدف انقلاب بايد اسلام‌پسند باشد؛ دوم، روش هايي كه به كار گرفته مي شود، از نظر اسلام مجاز باشد و سوم، ابزارهايي كه در اين راه به كار گرفته مي شود، ابزارهايي باشد كه به كارگيري آن جايز بوده، براي تحقق آن اهداف به كار گرفته شود و نه براي منافع شخصي و گروهي و حزبي.
در حال حاضر كه نزدیک به 40 سال از انقلاب اسلامی مي گذرد، مسئله مهم اين است كه آيا شرايط به گونه اي است كه خيالمان از حفظ دستاوردهاي انقلاب راحت باشد و وظيفه ما رشد و تكامل انقلاب باشد و يا حتي اصل انقلاب و دستاورد‌ها نيز مورد تهديد است؟ باید بسنجيم چقدر مسئولين ما هدفشان اسلامي است و چه ميزان روش هاي اسلام پسند مورد استفاده قرار مي گيرد و چقدر از ابزار مشروع براي تحقق اهداف اسلامي استفاده مي شود و مسئله مهم‌تر اينكه آيا خطري اين انقلاب را تهديد مي‌كند يا خير؟
بايد بدانيم معيار قضاوت درباره پیشرفت به سوی اهداف انقلاب و خطرهایی که آن را تهدید می‌کند چيست تا بفهميم پديده هايي كه اتفاق مي افتد براي انقلاب مفيد است يا خير؛ تا چه اندازه بايد حركتي كه گروهي دنبال مي كنند را تأييد كنيم؛ و چگونه حركت هايي كه ناآگاهانه و يا خداي نكرده عامدانه، بر عليه انقلاب انجام می‌شود را بشناسيم؟ به عنوان نمونه، در كشور هنوز هستند افرادي با تفكراتی شبیه جبهه ملي، قائل به ناسيوناليسم و ايراني‌گري‌اند. تا چه حد نظرات و تفكرات اين افراد در راستاي انقلاب است؟ آيا آب و خاك و نياكان بود كه سبب اهميت‌یافتن و پیدایش انقلاب شد، يا چيز ديگري موجب شد شهدا حاضر شوند جانشان را براي آن فدا كنند؟
هيچ كس با پيشرفت اقتصادي و توسعه مخالف نيست؛ از كشورهاي فقير گرفته تا كشورهاي به ظاهر پيشرفته خواهان پيشرفت هستند؛ و اصلا روح استعمارها و سلطه جويي‌ها، استفاده از ثروت ديگران برای رشد و پیشرفت اقتصادي است و حتي احمق ترين افراد نيز پيشرفت را دوست دارند، اما باید دید معناي پيشرفت در انقلاب اسلامي چيست و آيا كارهاي انجام شده در جهت توسعه اي است كه اسلام مي پسندد؟
رهبری نظام، نقطه برجسته انقلاب
انسان موجودي داراي دو بعد جسمي و روحي است و اسلام براي هر دو بعد انسان برنامه دارد؛ لذا اگر اسلام به معناي واقعي محقق شود، حتما پيشرفت اقتصادي و سياسي و فرهنگي هم رخ خواهد داد؛ اما بايد ديد آنچه سبب شده تا اين انقلاب، اسلامي باشد چيست؟ آيا اصلاح معيشت بقدري اهميت دارد كه فرد جانش را فداي آن كند و زندان و شكنجه را به جان بخرد؟
اسلام محور و هدف اصلی انقلاب اسلامي است اما ما آیا از این هدف دورتر شده‌ايم و يا به آن نزديكتر،اگر انصاف را رعايت كنيم و بدون خوش بيني يا بدبيني، با واقع‌بيني كامل به روند تحولات جامعه پس از انقلاب اسلامی نگاه كنيم متوجه مي شويم که نقطه هاي مثبت و بسيار ارزنده اي هستند كه در سايه انقلاب به آن رسيده ايم؛ نقاطی كه در تاريخ كم نظير بلكه بي نظير است. يك نمونه از نقاط برجسته و روشن انقلاب آن است كه در تاريخ 2500 ساله ايران، هیچ‌گاه كسي در رأس حكومت قرار نگرفته بود كه حاضر باشد تمام عمر و دارایی و فرزندانش را فداي ارزش‌هاي متعالي كند و به چيزي جز آن توجهي نداشته باشد؛ هرچند اگر بخواهم در این زمینه بیش از این سخني بگويم، ممکن است متهم به افراط در توصيف و مبالغه گويي شوم و لذا از آن مي گذرم.
بیانات آيت‌الله مصباح يزدي (دام ظله)
در ديدار با جمعي از روحانيون سپاه پاسداران؛ مشهد؛12/5/96
زلال بصیرت روزهای پنج شنبه منتشر می‌شود.