از نظر قرآن، مردم به طور فطری اهل عدالت هستند؛ زیرا انسان‌ها بخشی از هستی هستند و از آنجا که همه هستی و آسمان‌ها و زمین بر اساس عدالت استوار شده است، چنانکه پیامبر(ص) فرموده است: بِالْعَدْلِ قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْض‌؛ آسمان‌ها و زمین، با عدالت، پا برجا مى‌مانند. (عوالى اللآلى ،
 ج 4، ص 103.) پس به طور طبیعی انسان‌ها خودشان بر عدالت استوار شده‌اند و خروجی طبیعی آنان نیز رفتاری عادلانه است. از این رو حتی کافران نیز اهل عدالت هستند و در نظام زندگی خود عدالت را مراعات می‌کنند؛ بر همین اساس قوانین عادلانه ،اصل حاکم بر همه بشریت است و انسان‌ها به طوری فطری و عقلایی این گونه زندگی و عمل می‌کنند.
اما مراعات مراعات اصولی فراتر از اصل عدالت، مانند اصول اخلاقی در دو سطح احسان و اکرام تنها از کسانی صادر می‌شود که افزون بر اصل عقلایی فطری به ربوبیت خدا و بویژه معاد و حسابرسی آن اعتقاد داشته باشند. خداوند در آیاتی به این مسئله توجه می‌دهد؛ از جمله می‌فرماید: وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَإِنَّ السَّاعَهَ لَآتِیَه فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ؛ و ما آسمان‌ها و زمین و آنچه را که میان آن دو است جز به حق نیافریده‌ ایم و یقینا قیامت فرا خواهد رسید، پس به خوبى و زیبایی از خطای دیگران صرف نظر کن! و صفحه را ورق بزن تا صفحه دیگری سپید از خطا برای دیگران باز کنی!(حجر، آیه 85)
پس کسانی به اصول اخلاقی از جمله عفو و گذشت از خطای دیگران می‌پردازند که به قیامت و حسابرسی آن باور دارند. این افراد افزون بر تعلیمات الهامی فطری (شمس، آیه 8؛ روم، آیه 30) به سبب همان عدالت گرایی فطری و عمل به اصول عدالت فطری و کسب تقوای فطری، شایسته بهره‌مندی از تعلیمات خاص وحیانی تشریعی(بقره، آیات 2 و 3) بویژه وحی قرآنی شده‌اند؛ از همین رو، نه تنها اهل احسان عفوی هستند، بلکه به احسان اکرامی عمل می‌کنند و مانند مرغ مادر بال‌هایشان را به مهربانی بر سر مومنان می‌گسترانند: وَاخْفِضْ جَنَاحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ.
(حجر، آیات 87 و 88)
بنابراین از نظر قرآن، اصل مقابله به مثل و اصول مبتنی بر آن ، که اصل عدالت فطری و عقلایی است، اصل حاکم بر طبیعت بشر است؛ اما خوشخویی در سطح احسان و اکرام و پایبندی به اصول اخلاقی در سطح محاسن و مکارم اخلاقی ویژه معادباوران و حساب‌باوران رستاخیز است.