مصطفی جعفریحیی

نزدیک به دو دهه از پخش سری نخست برنامه «گستره شریعت» که با حضور اندیشمندان بنام و شناخته شده در حوزه‌های تخصصی معرفتی، کلامی و فرهنگی تولید شده بود می‌گذرد. تلاشها برای تولید سری جدید آن ادامه داشت که هر بار به دلایلی به سرانجام نرسید. تولید این ژانر از برنامه‌های تخصصی در رسانه‌ای فراگیر چون تلویزیون، نیاز وافر به دانش، مهارت، تخصص و دقت نظر دارد. اکنون پس از گذشت سالها، تولید و پخش سری جدید برنامه گستره شریعت با تغییراتی در گروه فرهنگ و اندیشه آغاز شد. این مجموعه هر هفته اندیشمندان، صاحبنظران و استادان مطرح و برجسته از حوزه و دانشگاه را گرد هم می‌آورد تا در باب فلسفه، معارف، کلام، عرفان، فرهنگ و هنر و... به مناظره بنشینند و برداشت‌هایی نوین به زبان بیاورند. این برنامه تاکنون به مباحثی چون علوم انسانی، سلفی‌گری و عرفان‌های نوظهور پرداخته و آنها را نقد و بررسی کرده است.گستره شریعت تلاش می‌کند در قالب تضارب آراء و دیدگاه‌های متفاوت به مخاطبان عرضه شود. این برنامه سعی کرده به طور علمی به موضوع مورد بحث ورود کند.
سه قسمت اول این برنامه به «علوم انسانی» اختصاص داشت و این موضوع با حضور عبدالحسین خسروپناه، رئیس‌موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، صادق زیباکلام، استاد دانشگاه تهران و مهدی گلشنی، مدیرگروه فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف مورد مداقه قرار گرفت. دانشمندان علوم انسانی از روش‌هایی استفاده می‌کنند که در حقیقت تحلیلی، نقادانه یا نظریه پردازانه است روش شناسی این علوم از روش‌های مبتنی بر تجربه در علوم تجربی متمایز می‌شوند. بدون اغراق حجم زیادی از نشست‌ها، کتاب‌ها، مقالات، همایش‌ها و... در 10 سال اخیر در باب علوم انسانی اسلامی در کشور مطرح بوده است. لذا این موضوع به دلیل گستردگی و تعدد نظریات، بسیار گسترده و پیچیده به شمار می‌رود، به همین دلیل برنامه دوم و سوم گستره شریعت نیز با حضور همان کارشناسان، گفت‌وگو و مناظره در باب علوم انسانی و امکان تاسیس علوم انسانی اسلامی را ادامه داد.
این سه قسمت، به دلیل انتخاب سوژه و حضورکارشناسان مختلف با خط مشی متفاوت در برنامه، فضایی چالشی و جذاب پیدا کرد. این، وظیفه برنامه سازان شبکه دانایی را بیش از پیش سنگین‌تر می‌کند تا برای تولید برنامه‌های بعدی در انتخاب و گزینش سوژه و موضوع، وسواس و دقت عمل بیشتری بکار گیرند تا این حجم از مخاطبان را هماره همراه خود ببینند.
در نهایت با انتخاب موضوع «دین، سلفی‌گری و آینده جهان اسلام»، همراهان گستره شریعت در سه قسمت بعدی شاهد گفت وگو و مناظره نجفقلی حبیبی، استاد فلسفه و عرفان اسلامی، حجت‌الاسلام مهدی فرمانیان، رئیس‌دانشکده مذاهب اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب و دکتر سید جواد میری عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بودند.درباره پیدایش سلفی‌گری آمده است که این عقیده، به تدریج به وجود آمده است. اندیشه‌های سلفی‌گری را وقتی در طول تاریخ اسلام بررسی می‌کنیم، پی خواهیم برد بخشی از آنها در قرن‌های اول، دوم و سوم و برخی در قرن‌های هفتم و هشتم پدیدار شدند. درباره پیدایش سلفی‌گری ابتدا باید به لغت سلف توجه کرد. سلف به معنای گذشته و گذشتگان است، ولی از نظر خود سلفی‌ها، هر گذشته‌ای سلف نیست. از نظر آنها سلف عبارت است از افرادی که در سه قرن اول اسلام زندگی می‌کردند. از نظر ما اگر این ادعا درباره مردم ساکن در قرن اول بود، می‌شد آنها را به علت نزدیکی به دوران پیامبر اسلام (ص) بودن پذیرفت. اما وقتی درباره مردم سه قرن گفته می‌شود، نمی‌توان وجهی برای برتری دادن مردم این سه قرن بر دیگر مردم قرار داد.
از این رو کارشناسان زبده حوزه و دانشگاه با حضور در این برنامه سؤالاتی نظیر: چرا سلفی‌گری در جهان اسلام به جریان مسلط در میان برخی اهل سنت تبدیل شد؟ آینده جهان اسلام به کدام سمت می‌رود؟ آیا آینده جهان اسلام به خرد ایرانی و عقلانیت اسلامی می‌رود؟ آیا سلفی‌گری تنها رویدادی تاریخی است و یا باید تأثیرات آن بر ابعاد مختلف جهان خصوصا جهان اسلام را مورد واکاوی قرار داد؟ را از دیدگاه خود مورد مداقه و پاسخ قرار دادند و با یکدیگر به بحث و گفت وگو پرداختند.
تا اینکه گستره شریعت به موضوع «عرفان‌های نوظهور» رسید. مبحث عرفان‌های نوظهور بسیار پیچیده و قابل بحث و بررسی است. این عرفان‌ها می‌توانند تقسیم‌بندی‌های مختلفی داشته باشند و نمی‌توان با همه آنها به یك گونه برخورد كرد، هر كدام یك معنا و موضع دارند باید اینها را تفكیك كرد. با گذشت کمتر از چهل سال، حدود چهار هزار مکتب و فرقه عرفانی و معنوی در جهان غرب شکل گرفته است. این جریان‌های معنویت گرا، طیف بسیار متنوعی را در بر می‌گیرد. در دنیای امروز که مرزهای فرهنگی کمرنگ شده و سواره نظام و پیاده نظام رسانه، ابرفرهنگ غرب را در جهان می‌گستراند، جهان اسلام نیز از حضور این جریان‌های هزار رنگ، منزه و پاک نمانده است. از این رو مطالعه نقادانه این فرقه‌ها به ویژه آنهایی که در ایران فعال‌تر هستند، ضروری است. کوتاهی در این امر، زیان‌های جبران ناپذیری را به فرهنگ و سایر عرصه‌های حیات اجتماعی وارد خواهد کرد. از این رو برنامه گستره شریعت در سه3 قسمت با حضور حجت‌الاسلام یدالله یزدان پناه «استاد فلسفه و عرفان اسلام»، یحیی یثربی «مفسر قرآن و استاد فلسفه و عرفان اسلامی» و آیت‌الله حسن رمضانی «استاد عرفان اسلامی» موضوع عرفان‌های نوظهور را مورد واکاوی قرار داد. گستره شریعت پنجشنبه‌ها ساعت 19روی آنتن شبکه چهار می‌رود و جمعه‌ها ساعت 15 بازپخش می‌شود.