پرسش:
درپی مسافرت امام رضا(ع) به خراسان، آن حضرت علوم و معارف اسلام را به انحای مختلف ازجمله مناظره و پرسش و پاسخ منتشر و در دسترس علما قرار دادند، لطفا بخشی از قالب سؤال و جواب‌های آن حضرت را بیان کنید؟
پاسخ:
مسافرت امام رضا(ع) به خراسان فرصت مناسبي بود تا آن حضرت علوم و معارف اسلام را منتشر و در دسترس علما و دانشمندان قرار دهد و همين امر موجب شد بحث و مناظره بين مسلمانان و علماي اديان توسعه يافته و مباحثه مذهبي رايج شود[1] معمولاً سؤال و جواب‌ها در رابطه با اديان و كلام و غيره از قبيل صفات الهي،[2] تفسير قرآن،اثبات معاد،قضاء و قدر[۳] و ... بود كه از باب نمونه به يك مورد ‌اشاره مي‌كنيم:
به دستور مأمون، مجلسي از فقها و فيلسوفان فرقه هاي مختلف، در حضور امام رضا(ع) تشكيل شد و خود مأمون نيز در مجلس شركت نمود، در اين مجلس، يكي از علماء از امام رضا(ع) پرسيد:
مقام امامت براي مدّعي آن
 از چه راه ثابت مي شود؟
امام رضا(ع) فرمود: با تصريح پيامبرگرامی اسلام(ص) و دلايل (عقلی) ثابت مي‌گردد؛ عالم گفت: دلالت بر صدق امام چيست؟ امام رضا(ع) فرمود: در علم و استجابت دعاي او. عالم گفت: شما چگونه از حوادث خبر مي‌دهيد؟ حضرت فرمود: براساس عهدي كه بين ما و رسول خدا(ص) وجود دارد. عالم گفت: شما از دل‌هاي مردم چگونه خبر مي‌دهيد؟ امام فرمود: آيا سخن پيامبر اسلام(ص) به شما نرسيده كه فرمود: (اِتَّقوُ فَراسَهِ المؤمنِ فِانَّهُ يَنْظُرُ بنُورالله) مراقب فراست و تيزهوشي مؤمن باشيد چرا كه او به كمك نور خدا مي‌نگرد عالم گفت: آري؛ اين سخن به مارسيده است. امام رضا(ع) فرمود: هيچ مؤمني نيست مگر اين‌كه داراي هوش تيز و سرعت انتقال است، و با نور خدا به اندازه ايمان و بصيرت و شناختش، به‌اشياء مي نگرد و خداوند در وجود امامان(عليهم السلام) آنچه را كه در ميان همه مؤمنان پخش نموده جمع كرده است (يعني همه فضايل و فراست مومنان در وجود ما موجود است قرآن در آيه 75 سوره حجر مي فرمايد اِنَّ فيِ ذلك لآياتٍ لِلْمُتَوَسّمين) در اين سرگذشت عبرت‌انگيز (عذاب قوم لوط) براي هوشياران نشانه‌هايي است. نخستين كس از بين هوشياران، پيامبرگرامی اسلام(ص) بود. سپس اميرمؤمنان علي ابن ابي طالب (ع) و پس از آن حسن(ع) حسين(ع) و امامان وفرزندان حسين(ع) تا روز قيامت. در اين هنگام مأمون به امام رضا(ع) نگاه كرد و گفت: اي ابوالحسن بر بيان خود بيفزا، و بيشتر ما را بهره‌مند كن، و خصايص امامان(ع) را كه خداوند عطا نموده، براي ما بيان كن. حضرت فرمود: خداوند ما را با روحي كه از جانب اوست، تأييد مي كند، آن روح، پاك و مقدس است و از فرشتگان نيست، همراه هيچ‌كس از پيشينيان نبود، فقط با پيامبر اسلام(ص) و با امامان است آن روح امامان را تائيد و موفق مي‌سازد، آن ستوني از نور بين ما و خداي بزرگ است مأمون گفت: نظرشما درباره (رجْعَتْ) با مردگان در دنيا چيست؟ امام فرمود: رجعت حقّ است، در ميان امتّ‌هاي پيشين بوده، و قرآن از رجعت سخن گفته است و رسول خدا(ص) فرمود: در اين امّت همه آنچه در امت‌هاي قبل بود بدون كم و كاست نيز هست و وقتي كه حضرت مهدي(عج) از فرزندانم خروج و قيام كرد، عيسي(ع) از آسمان فرود مي‌آيد و در نماز به او اقتدا مي‌كند، اسلام در آغاز غريب بود، و در آينده نيز غريب خواهد شد خوشا به حال غريبها، شخصي از رسول خدا(ص) پرسيد: پس از آن‌چه خواهد شد؟ پيامبرگرامی (ص) در پاسخ فرمود: آنگاه حق به صاحبش بر مي‌گردد. مأمون گفت: شما درباره تناسخ (انتقال روح مرده به زنده ديگر) چه مي‌گوييد؟ امام فرمود: كسي كه معتقد به تناسخ باشد به خدا كافر شده و بهشت و جهنم را انكار كرده است مأمون گفت: شما در‌باره مسخ شدگان چه مي گوييد؟ امام فرمود: آنها قومي بودند كه خداوند بر آنها غضب كرد و به صورت (ميمون وخوك) مسخ نمود و پس‌از سه روز مردند و نسلي از آنها به‌جاي نماند، آنچه در دنيا از ميمون و خوك و... وجود دارد كه نام مسخ شده بر آنها نهاده‌اند، مانند ساير حيوانات حرام گوشت هستند (نه اينكه قبلاً انسان بوده‌اند و بعداً اين طور شده‌اند) مأمون گفت: اي ابوالحسن(ع) خداوند مرا بعد از تو زنده نگذارد، سوگند به خدا علم صحيح تنها نزد شما و نزد خاندان شما است: و علوم پدرانت نزد تو مي باشد.[۴]
ـــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت ها
1- آیت‌الله صافی، امام رضا و ولایتعهد، ره‌توشه ماه رمضان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی
2- اصول کافی، ج 1، ص 80
3 -  همان، ص 78و۸۰
۴- عیون اخبارالرضا(ع)، ج 2، ص200