در دو بخش قبلی این نوشتار ضمن تبیین فلسفه و چرایی ازدواج، اهداف و فواید ازدواج در اسلام، آثار مخرب روانی و اجتماعی دوستی با نامحرم و موانع ازدواج و مهارت‌های رفع آن، ملاک‌های انتخاب همسر شامل: ایمان، تقوا و حسن خلق، عفت و حجاب و عادت به حجاب در کودکی، اصالت خانوادگی، سلامت جسم و زیبایی ظاهری، کفویت و همتایی، هم‌طرازی فکری و عملی و تناسب سنی پرداخته شد. اینک در بخش سوم دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
ازدواج آسان
پرهیز از مهریه سنگین
اول سوره مائده آمده است: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد به قراردادها[ى خود] وفا كنيد.» عقد يعني گره. عقد بستن يعني گره بستن. قَالَ رَسُولُ اللَّه(صل الله علیه و آله و سلم) «لَا دِينَ لِمَنْ لَا عَهْدَ لَهُ» «ديني که در آن به عهد وفا نشود (عهد نداشته باشد) دين نيست.» (النوادر راوندي،ص‏5)
خداوند رهبر معظم انقلاب را حفظ کند. اگر کسي مهريه‌اش بيش از 14 سکه باشد، ايشان عقدشان را نمي‌خوانند.
به مهريه «صداق» هم مي گويند. «صداق» از «صدق» است. «صدق» يعني راست گفتن. «صداق» يعني علامت اينکه داماد راست مي‌گويد.
قرآن از مهریه به عنوان هبه، هدیه، صدقه و نحله و مانند آن یاد می‌کند؛ میفرماید: «و آتوا النساء صدقاتهن نحله.» (نساء ـ 4) کلمه «نحله» حال(نشان دهنده حالت و چگونگی) برای صدقات و به معنای عطیه، هبه بدون عوض است. باید توجه داشت که در هیچ یک از آیات قرآنی از مهریه و صداق به عنوان قیمت و بهای کالا یاد نشده است.
معمولا پيشنهاد ازدواج از طرف مرد است. اما اگر در مواردی پيشنهاد از طرف دختر هم باشد، باید قبول کرد. قرآن مي فرمايد: حضرت شعيب(عليه‌السلام) (پدر همسر حضرت موسی(علیه‌السلام) ) به موسي(عليه السلام) فرمود: «ميخواهي يکي از دخترانم را به ازدواج تو درآورم؟» يعني اگر دامادي مثل موسي(علیه‌السلام) بود،‌اشکال ندارد که به او پيشنهاد ازدواج هم داده شود. اما برخي دامادها سست هستند. عدالت و تقوي بايد در داماد باشد. در يک مراسمی وقتي پيامبر اکرم(صل الله علیه و آله و سلم) از داماد پرسيد: چه چیز داري؟ گفت: هيچ چیز! فرمود: قرآن بلد هستی؟ گفت: بله. فرمود: پس به همسرت قرآن بياموز. مهريه آنها علمي شد. حضرت موسي(عليه السلام) پول نداشت فرمود: با دخترت ازدواج می‌کنم و 8 سال چوپاني را مهر او قرار میدهم. اگر هم خواستي 10 سال. در احاديث آمده که به جاي پول مي شود از خدمات علمي و عملي استفاده کرد.
رقابت باید در كمالات باشد نه در تجمّلات. در حديث داريم «احسنهن وجها اقلهن مهرا» «بهترين زن، زنی است كه شكلش خوب و مهرش كم باشد» (مكارم الأخلاق، ص 198) مهريّه واجب است ولي جهيزيّه، نه. زیادی مهریه باعث می‌شود داماد نیز جهیزیه سنگینی توقع داشته باشد.
يكي از مسئولين مي‌گفت شخص محترمي از انبار شرکتی دزدي كرده بود. گفتيم آقا ما يك در هزار هم احتمال نمي‌دادیم كه تو چنین کاری کرده باشی. گريه كرد و گفت، دامادم گفته كه بايد جهیزيه چنين و چنان باشد و دخترم هم چند شب است که غذا نمی‌خورد. من هم بريدم و بالاخره دست به اين دزدی زدم. چرا از داماد مهریه سنگین مي‌گيري تا داماد هم بگويد كه جهیزيه ات چنين باشد؟ پدري كه یک عمر با آبرو زندگی كرده بخاطر‌اشك دخترش بی‌آبرو می‌شود.
پرهیز از تشریفات
انسان باید اراده‌اش قوی باشد. اسیر خيال و وهم خود و حرف مردم شدن انسان را دچار تزلزل کرده و نابود می‌کند. قرآن میفرماید: «قُلْ اللَّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ» (انعام ـ 91) بگو خدا باقي را رها کن. در امر ازدواج نباید به حرف مردم گوش کرد. وقتی حضرت شعیب(علیه‌السلام) دختر خود را به حضرت موسی(علیه‌السلام) می‌داد گفت یا موسی عروسی چگونه باشد به قول امروزی‌ها آیا تالار بگیریم یا نه. موسی (ع) گفت اگر چنین باشد بر من مشکل است. حضرت شعیب(علیه‌السلام) گفت: «وَ ما أُريدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ» «نمی‌خواهم تو را به مشقت افکنم» (قصص ـ 27) بسياري از قيدها و بندها را ما خودمان ایجاد کرده‌ایم باید از بند این آداب و رسوم بيرون بيایيم.
باور به وعده الهی
قرآن در دو مورد وعده فقر زدايي داده است. يكي در مورد مردم مكه، و دیگری در مورد همسران فقير است. مكه جاي مسلمانها است مشركين حق ورود به مکه را ندارند. نگوئيد اگر مشركين نيايند بازار مكه از رونق می‌افتد. می‌فرماید: «وَإِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمْ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شَاءَ» «و اگر از بینوایی می‌ترسید، خدا اگر بخواهد به فضل خویش بی‌نیازتان خواهد کرد» (توبه ـ 28) درباره عروس و داماد نیز مي گويد: «إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمْ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ» «اگر آن مردان و زنان فقیرند خدا به لطف و فضل خود آنان را بی‌نیاز و مستغنی خواهد فرمود» (نور ـ 32)
نکته: در آیه اول دو کلمه آمده که در آیه دوم نیست. یکی کلمه «سوف» است به معنای آینده دور، یعنی‌ای مردم مکه من در آینده شما را از فضل خود غنی می‌کنم. دیگری کلمه «إن شاء» است یعنی اگر خدا بخواهد. اما آیه دوم بدون این دو کلمه است. بدون (سوف) یعنی خدا وعده داده هر چه زودتر فقر شما را برطرف کند. بدون (إن شاء) یعنی وعده الهی قطعی است.
تحکیم خانواده
خانواده ركن اساسي جامعه‌ انساني است و شرط پويايي و استواري آن، وجود روابط صحيح و پايدار ميان همسران است. اهميت پرداختن به موضوع «تحكيم خانواده»، ريشه در اهميت نهاد خانواده دارد. نهاد مقدس خانواده، ركن بنيادين اجتماع بشري و محمل فرهنگ‌هاي گوناگون است تا آنجا كه سعادت و شقاوت امت‌ها، مرهون فرهنگ و سبک زندگی خانواده است. اولين شـرط داشـتن جـامعه‌اي سـالم و پـويا، سـلامت و پـايداري خانـواده اسـت.
 آيا منظور از تحکیم خانواده نگه‌داشتن بنايي هر قدر سست و ناپايدار صرفا با حفظ نامي از آن است؟ آيا صرف اجتماع چند وابسته خوني يا سببي، زير يك سقف با هرگونه روابطي هر قدر ظالمانه، با ناديده گرفتن حقوق و شخصيت انساني يك نفر و زورگويي و يكه‌تازي خانواده‌اي محكم خواهد بود؟ به طور قطع، سر پا بودن خانواده با تحكم از سوي يك فرد و بردباري از سر ناچاري و ترس از فروپاشي از سوي ديگري، استحكامي در پي نخواهد داشت و اگر در ظاهر پايدار بماند، از درون پوسيده و فرونشسته است.
مقصود از تحكيم خانواده، فراگير شدن اصل اعتدال ميان همگان، حاكميت اخلاق و حفظ حقوق همه‌ اعضاست. اگر هدف از برقراري زوجيت و تشكيل خانواده‌، به تعبير قرآن «به سكونت رسيدن اعضاست»، لازم است كه همه‌ رفتارها و تعاملات در راستاي تحقق اين هدف باشد و منظور از تحكيم، به كمال رساندن همين سكونت است كه با كمترين ظلم، نامردي و تحقير حتي يك عضو در خانواده، سازگار نيست. در اینجا به برخی از مواردی که باعث تحکیم خانواده می‌شود،‌اشاره می‌کنیم.
حقوق متقابل زوجین
یکی از مهم‌ترین وظایف همسران حسن معاشرت و احترام متقابل است. «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلاَّ الْإِحْسانُ» «آیا پاداش نیکی جز نیکی است؟» (الرحمن ـ 60) اگر یکی از زوجین خوبی کرد پاسخ آن خوبی است. «وَ إِذا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها» «» (نساء ـ 86) سعي کنيد به آنها بيشتر احترام کنيد. بايد هم زن در برابر شوهرش صبور، متحمل، قدردان و وفادار باشد، هم شوهر نسبت به همسرش بردبار، نيكوكار، قدرشناس، احترام گذار و تامين كننده نيازهاى معيشتى و آسايش باشد.
اگر صبورى و قناعت و پرهيز از پرخاشی و بداخلاقی و بىاحترامى خوب است، بايد از هر دو طرف باشد، نه آنكه يكى به خود حق بدهد هرچه خواست بگويد و هرچه خواست انجام دهد، ولى از طرف مقابل انتظار داشته باشد كه جز تسليم و سكوت و تحمل و ادب، برخوردى نداشته باشد و در مقابل هتاكي‌ها و بىحرمتي‌هاى او حتى پاسخى هم ندهد!
رسول خدا(صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: «خيركم ، خيركم لاهله و انا خيركم لاهلى» «بهترين شما كسى است كه نسبت به خانواده‌اش خوب باشد و من بهترين شما هستم نسبت به خانواده‌ام.» (وسایل الشیعه، ج14،ص 122)
اگر زن به شوهرش احترام کرد، اگر کارهای خانه را انجام داد، اگر به نظافت منزل رسیدگی کرد، اگر به امور بچه‌ها می‌رسد و... نبايد گفت: وظيفه‌اش است. در مقابل، مرد هم که زحمت میکشد گرچه وظیفه دارد اما نباید این جمله را به او گفت. کلمه «وظيفه‌اش است» شیرینی زندگی را به تلخی تبدیل می‌کند.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صل الله علیه و آله و سلم): «مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَلْقَى كَلَّهُ عَلَى النَّاسِ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ ضَيَّعَ مَنْ يَعُولُ» «آن كس كه سربار ديگران شود، و آن كس كه نان خورانِ (عائله) خود را تأمين نكند، ملعون است، ملعون» (کافی، ج4، ص12)
«الْكَادُّ عَلَى عِيَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ الله» «مردى كه براى زن و بچه‏اش به دنبال مال حلال است، مانند رزمنده در جبهه است.» (کافی، ج5، ص88)
قَالَ الصَّادِقُ(علیه‌السلام): «رَحِمَ الله ُ عَبْداً أَحْسَنَ فِيمَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ زَوْجَتِهِ» «درود بر کسي که بين خودش و همسرش زندگي شيريني داشته باشد» (من‏لايحضره‏الفقيه، ج‏3، ص‏443)
قال علی(علیه‌السلام): «إِنَّ الْمَرْأَةَ رَيْحَانَةٌ وَ لَيْسَتْ بِقَهْرَمَانَةٍ» «زن ريحانه است قهرمان نيست.» (کافی،ج5،ص510)
ابراز علاقه زوجین به یکدیگر
بنای خانواده، بر پایه محبت استوار است. با مهر و دوستی، بسیاری از کاستی‌ها جبران می‌شود و بدون آن، بسیاری از خصلت‌های پسندیده دیگر، درک نمی‌شود. در زندگی زناشویی، الفت و مهربانی، دل‌ها را به هم نزدیک می‌سازد و امید و اطمینان را در وجود همسران می‌نشاند. محبت زن و شوهر نسبت به یکدیگر، می‌تواند به وسیله زبان یا با روش‌های مختلف در عمل و در موقعیت‌های گوناگون ابراز شود. اظهار دوستی نیز باید با بیان کلماتی صریح و عاشقانه شکل بگیرد تا نشاط و شادابی در رگ‌های زندگی جریان یابد.
برخی از مردم با این فکر که من همسرم را دوست دارم و خدا نیز می‌داند، پس چه نیازی است او را از این علاقه آگاه کنم، از ابراز محبت به همسر غافل می‌شوند، در حالی که بنابر روایت امامان معصوم(علیهم‌السلام)، دوست داشتن تنها کافی نیست، بلکه باید همسر را از میزان عشق و مهربانی خود باخبر سازیم. حال به چند مورد از روایات رسول اعظم(ص)‌اشاره می‌کنیم. قَالَ رَسُولُ اللَّه(صل الله علیه و آله و سلم): «قَوْلُ الرَّجُلِ لِلْمَرْأَةِ إِنِّي أُحِبُّكِ لَا يَذْهَبُ مِنْ قَلْبِهَا أَبَداً» «اگر مردي به همسرش بگويد: من تو را دوست دارم اين کلمه از دل او هيچ وقت بيرون نمي‌رود. (همان،ص569)
«أَرْضَاكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَسْبَغُكُمْ عَلَى عِيَالِهِ» «آبرومندترين مردها كسى است كه بيش‏تر به همسرش احترام بگذارد.» (کافی، ج4، ص11)
«مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَاشْتَرَى تُحْفَةً فَحَمَلَهَا إِلَى عِيَالِهِ كَانَ كَحَامِلِ صَدَقَةٍ إِلَى قَوْمٍ مَحَاوِيجَ» «اگر كسى چيزى را براى زن و بچه‏اش ببرد مثل این است که براى محرومين برده است.» (کافی، ج4، ص11) يعنى چطور غذا دادن به گرسنه‏ها ثواب دارد تأمین مخارج خانواده نیز از اجر و پاداش بالایی برخوردار است.
اگر بین زن و شوهر ناراحتی پیش آید، باید آن را فورا از بین ببرند. سيمان تا زمانی که ‌تر است روی آن هر نقشی می‌شود کشید اما وقتی خشک شد نمی‌شود کاری کرد. نگذاريد كه ناراحتي‌ها كهنه بشود و تبدیل به کینه و کدورت شود. گاهی نیز می‌توان با روش‌های مختلف از قبیل تماس تلفنی، دادن هدیه، نامه، گفتن جملات مهرآمیز و... محبت و عاطفه خویش را به همسر اثبات کرد.
خوش خلقی بین زوجین
در روایات اهل بیت(علیهم‌السلام) پیامدهای بسیار ناگواری برای بد خلقی بیان شده که بسیار تأسف بار است. از جمله اینکه اعمال نیک چنین شخصی فاسد می‌شود و از بین می‌رود. زندگی‌اش سخت و دردناک است. بدخلقی برای او بدترین هم‌نشین و همراه می‌شود. در واقع او مؤمن نیست. فشار قبر به سراغ او می‌آید. اهل و عیالش از او دوری می‌کنند. راحتی‌اش اندک و رزق و روزی‌اش کم است. به دوست و رفیق دست نمی‌یابد. هنگامی که زوجین به سبب ارضای نیازشان به محبت و به امید خوش رفتاری و خوش اخلاقی همسر، در کنار هم قرار می‌گیرند، بداخلاقی از سوی هر کدام، آسیب جدی به ریشه پیوند آنان می‌زند و در رابطه آنان کمبود عاطفه پدید خواهد آورد.
همان گونه که در روایات پیشوایان معصوم(علیهم‌السلام) آمده است: یکی از اسباب فشار قبر و عذاب در عالم برزخ، بداخلاقی با اهل خانواده است. برخی از دامادها از همان روزهای اولیه زندگی مشترک خود زبان به نیش کنایه باز کرده و شروع به نیش زدن فامیل‌های عروس می‌کنند. مثلا از جهیزیه عروس ایراد گرفته و می‌گوید ساعت را عمه‌ات آورده، بخاري را هم كه خاله‌ات آورده، یخچال را عموت داده، فرش  را دایی‌ات داده.... چقدر پست است اين داماد. مار بر چنین شخصی ترجيح دارد چون مار سالي يك دفعه بيشتر نمي‌گزد و شايد هم نمي‌گزد ولي زبان داماد ساعت اول 5 نفر را گزيد. نقل است: سعد بن معاذ با آن همه جلالت و قدر و با اینکه پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله و سلم) پابرهنه در تشییع جنازه او حاضر شد، به فشار قبر گرفتار آمد. وقتی علتش را از آن حضرت پرسیدند، فرمود: با خانواده‌اش بداخلاق بود و با تندی رفتار می‌کرد.
از وظايف مهم زن و شوهري اين است که آبروي هم را حفظ کنند. ‌اشتباهی از دیگری سر زد، دیگری آن را نقل نکند، چه در حضور فاميل و چه غير فاميل. نکته: ما باید در زندگی خشم خود را کنترل کنیم و زود عصبانی نشویم. برای کنترل خشم باید تمرین کنیم. گاهی اوقات در مقابل خشم باید منطقی باشیم و طوری رفتار کنیم که شخص مقابل از رفتار ما شرمنده شود.