ته سیگار، نابودکننده بی‌صدای محیط زیست
ته سیگار، پسماند ظاهرا کوچکی است که به راحتی در هر جایی رهایش می‌کنیم و فکر می‌کنیم که کار تمام شده است، در حالی که ماجرا تازه شروع شده است. از کوچه و خیابان تا پارک‌ها و مناطق خارج شهر ته سیگار دیده می‌شود. معضل و دردسرهای سیگار تازه بعد از دود کردن آن چند برابر می‌شود. دود و ایجاد حرارت و حتی خاکستر سیگار که خود منشا آلودگی زیست‌محیطی است، اما رها کردن ته مانده آن فاجعه‌ای در پیش روی انسان قرار می‌دهد که انسان همچنان در خواب غفلت سعی درکتمان دردهای پنهان آن دارد. علی‌رغم اطلاع انسان از مواد سمی موجود و تجریه‌ناپذیر سیگار، چرا همچنان مصرف آن رو به تزاید و سن مصرفش رو به کاهش است؟ چرا هیچ نگرانی از آینده محیط زندگی رو به آلودگی خود نداریم؟ چرا در جلوگیری از آلوده کردن محیط زندگی موجودات زنده حساسیتی نداریم؟ چرا قانونی که قابلیت اجرایی داشته باشد؛ تصویب نمی‌شود؟
مسئول برنامه کنترل دخانیات وزارت بهداشت درباره میزان مصرف و هزینه مصرف سیگار در کشور با بیان اینکه حدود 14 درصد جمعیت بالای 15 سال کشور از انواع محصولات دخانی استفاده می‌کنند، می‌گوید: سن جمعیت مصرف‌کننده به 13 تا 15 سال کاهش یافته است.
به گفته بهزاد ولی‌زاده، طبق برآورد وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی 40 میلیارد نخ مصرف سالانه سیگار در کشور است و طبق برآورد وزارت صنعت، معدن و تجارت مصرف سیگار در کشور حدود 55 میلیارد نخ می‌باشد، که از این مقدار حداقل50 درصد آن در محیط رها می‌شود.
ولی‌زاده گفت:10هزار میلیارد تومان هزینه مصرف دخانیات در کشور می‌باشد، که دو تا سه برابر از این میزان یعنی 20 تا 30 هزار میلیارد تومان هزینه بهداشتی و سلامتی دارد.
وی درباره تبعات زیست‌محیطی سیگار در کشور، اظهارداشت: طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی حدود هفت هزار ماده شیمیایی در دخانیات شناسایی شده که از این میزان 70 ماده سرطان‌زا است و پسماند ناشی از سیگار نیز جزء پسماندهای خطرناک شناخته می‌شود.
مسئول برنامه کنترل دخانیات وزارت بهداشت با بیان اینکه کشت توتون باعث آلودگی محیط‌زیست می‌شود، افزود: طبق برآورد بهداشتی، هر عدد ته سیگار در صورت بارندگی حدود یک متر مربع زمین را آلوده می‌کند، همچنین ایجاد دمای بالا یکی از مشکلات زیست محیطی مصرف سیگار است.
ولی‌زاده درباره نظر قانون درخصوص پسماند سیگار می‌گوید: طبق ماده 180 کنوانسیون چارچوب سازمان بهداشت جهانی در مورد کنترل دخانیات که ایران هم در سال 1984 به عضویت آن در آمده، دولت‌ها درباره مسایل زیست‌محیطی کشت توتون باید مراقبت‌های لازم را انجام دهند.
وی افزود: هر چند در کشور ما استعمال دخانیات در اماکن عمومی و ادارات دولتی منع شد اما هنوز ضمانت اجرایی نداشته و یا اعمال نمی‌شود.
این مسئول وزارت بهداشت اظهارداشت: با توجه به اینکه پسماند سیگار جزء پسماندهای خطرناک شناخته می‌شود طبق قانون مدیریت پسماند متولی دفن و فرآیندهای جمع‌آوری آن؛ تولید‌کننده است. شرکت‌های تولید‌کننده سیگار نسبت به ته سیگار رها شده در محیط مسئولیت داشته و باید عوارض پرداخت کنند و یا معدوم کردن آنها را به عهده بگیرند.
به گفته وی، در اروپا برای رهاسازی ته سیگار در محیط 65 تا 75 یورو جریمه در نظر گرفته شده است اما در ایران چنین قانونی پیش‌بینی نشده است.
ولی‌زاده درباره مشکلات اعمال قانون در ایران در این زمینه گفت: از مشکلات اعمال قانون مدیریت پسماند، رهاسازی ته سیگار توسط مصرف‌کنندگان در محیط‌زیست است. به عبارتی دیگر برخلاف پسماندهای خطرناک دیگر همچون زباله‌های بیمارستانی که مصرف‌کننده آن مشخص است، اما پسماند سیگار تولید‌کننده آن عموم مردم‌اند لذا اجرای قانون مدیریت پسماند برای این همه متهم وجود ندارد. در ایران برای جلوگیری از دور انداختن ته سیگار توسط مصرف‌کننده، قانونی وضع نشده است.
وی درباره راهکارهای جلوگیری از این آسیب با ارائه پیشنهادهایی گفت: اولین و مهم‌ترین اقدام باید آموزش و اطلاع‌رسانی برای مردم باشد. باید قانون شفاف و دارای قابلیت اجرایی تصویب شود. می‌توان قانون مدیریت پسماندها را درباره سیگار اجرایی کرد. تعبیه اتاق مخصوص کشیدن سیگار در اماکن عمومی، خیابان‌ها، بازارها و...، قرار‌دادن سطل مخصوص زباله سیگار در اماکن عمومی و...، تهیه گزارش، مستند خبری و همچنین فرهنگ‌سازی از طریق برنامه‌های تولیدی برای کودک و نوجوان از دیگر پیشنهادهای وی بود.
سخن آخر
در کشور ما حدود 10 میلیون نفر، بیش از 40 میلیارد نخ سیگار استعمال می‌کنند که بیش از 50 در صد آن را در جامعه و محیط‌زیست رها می‌کنند. به عبارت دیگر حدود هفت هزار ماده شیمیایی که شامل 70 ماده سرطان‌زا است را در محل زندگی ما رها می‌کنند و در صورتی که خاکستر سیگار و فیلتر غیرقابل تجزیه آن را محاسبه کنیم وضع محیط زیست فاجعه بار خواهد شد.
متاسفانه علی‌رغم این خطرات از نظر وضع و اعمال قانون هنوز در ابتدای مسیر می‌باشیم، اما با آموزش و اطلاع رسانی و تصویب قانون شفاف و دارای قابلیت اجرایی و برخی کارهای اجرایی در سطح شهر و محل رفت و آمد انسان‌ها؛ می‌توان به کاهش نگرانی‌ها کمک کرد. در این میان رسانه‌ها به خصوص رسانه ملی به تهیه گزارش و مستند خبری، ورود محتوای فرهنگ‌ساز در برنامه‌های صدا و سیما و فضای مجازی نقش مهمی می‌توانند داشته باشند.
پژوهش خبری صداوسیما- سید قاسم سیدآقایی