گوشه گیری، پرخاشگری، تمایل به تنهایی، واکنش تند و برخوردهای سلبی در میان همسالان، مشخصه کودکانی است که دست پرمهر و محبت والدین به جای کشیده شدن بر سر آنان، به لمس فضاهای مجازی مشغول است.
به گزارش ایرنا، خانواده، نخستین نهاد اجتماعی و محیط آموزش و تعلیم و تربیت کودکانی است که پا به عرصه آن می‌گذارند، کودکانی که محبت و عاطفه در خانواده، می‌تواند روح آشفته آنان را درمان کند و آنان را به زندگی سعادتمند و موفق امیدوار سازد. لذا برای تربیت و پرورش درست فرزندان، باید محیطی ایجاد کرد که در آن مهرورزی و عاطفه موج می‌زند.
در سال‌های اخیر، با رشد فناوری‌های ارتباطی نوظهور، انتظار می‌رفت که فاصله‌ها و ارتباطات میان افراد نزدیک‌تر شود اما متاسفانه به دلیل استفاده نامناسب از فضای اینترنت،کانون خانواده هم دستخوش تغییراتی شده و پدیده‌ای به نام اعتیاد اینترنتی رواج پیدا کرده است، پدیده‌ای که عوارض و مشخصه یکسانی میان همه افراد دارد و والدین هم از این قاعده مستثنا نیستند؛ اعتیادی که فرزندان، نخستین آماج بارقه‌های آسیب آن هستند.
اعتیاد والدین به فضاهای مجازی و رشد کودکانی که موبایل و تبلت، آنان را یتیم کرده است، بهانه‌ای شد برای گفت‌و‌گو با «محبوبه شهبازی» روانشناس کودک، «پروانه محمدخانی» روانشناس بالینی و «هادی معتمدی» روانپزشک.
به باور این کارشناسان، بسیاری از مشکلات رفتاری اجتماعی کودکان و نوجوانان ناشی از رفتارهای موجود در خانه است، افراط و تفریط والدین به وقت گذرانی در فضای مجازی و روابط نادرست عاطفی پدر و مادر و عدم نظارت بر دوستان و معاشران فرزندان.
رابطه تنگاتنگ رفتارهای ضداجتماعی کودکان با وقت گذرانی مجازی والدین
اعتیاد والدین به فضای مجازی، به استفاده مستمر آنان از شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، توئیتر، تلگرام و ... گفته می‌شود، به طوری که این استفاده مستمر، زندگی روزمره اعضای خانواده را دچار اختلال کرده و بر تربیت فرزندان و رفتارهای اجتماعی آنان در حال و آینده سایه می‌اندازد.
موضوعی که محبوبه شهبازی، روانشناس کودک، با‌اشاره به آن، گفت: اعتیاد به فضای مجازی پیامدهای مختلفی را برای فرد و خانواده به همراه دارد که از آن جمله می‌توان به ایجاد اختلال در روابط بین فردی، تغییر در سبک زندگی، نشان دادن علایم وسواس گونه مانند چِک کردن مداوم شبکه‌های اجتماعی، تغییر در الگوی زمان خواب و بیداری و همچنین نادیده گرفتن مسئولیت‌های فرد در مقابل خانواده ‌اشاره کرد.
این روانشناس کودک افزود: خانواده نخستین و مهمترین اجتماعی است که کودک در آن حضور دارد؛ تاثیر والدین بر کودک تا حدی است که می‌تواند بر عوامل ارثی از جمله میزان هوش، خلق و خوی و سایر ویژگی‌های ژنتیکی کودک تاثیری چشمگیر داشته باشد و این اثر به راحتی مسیر زندگی کودک را تغییر خواهد داد. کودک از والدین خود، یاد می‌گیرد چگونه راه برود، چگونه حرف بزند و چگونه مفید و موثر باشد؛ همه اینها نیازمند صرف زمان توسط والدینی تاثیرگذار و دقیق است. والدینی که بیشتر زمان خود را در فضای مجازی می‌گذرانند، نه تنها زمانی برای تاثیر بر رشد کودک ندارند، بلکه این سبک زندگی را به کودک خود نیز انتقال می‌دهند.
به بیان وی، تعامل موثر والدین و فرزندان در رشد مهارت‌های عاطفی، روانی، اجتماعی و تحصیلی نقشی اساسی ایفا می‌کند؛ کودکانی که از جانب والدین مورد غفلت قرار می‌گیرند دچار خود کم بینی می‌شوند؛ این کودکان ادراکی نادرست از خود خواهند داشت و در نتیجه در روابط اجتماعی دچار مشکل می‌شوند. مجموعه این عوامل، پرخاشگری را در کودک تقویت می‌کند و در سنین بالاتر باعث بروز رفتارهایی ضد اجتماعی می‌شود.
شهبازی درباره راهکار استفاده مناسب از فضاهای مجازی به خصوص در مورد والدین، اظهار داشت: زمینه اولیه گرایش افراد به دنیای مجازی، داشتن زمانی آزاد از یک طرف و نداشتن برنامه‌ای برای این زمان از طرف دیگر است؛ افراد در این شرایط، بی‌هدف وارد فضای مجازی می‌شوند و شروع به پرسه زدن در شبکه‌های اجتماعی مختلف می‌کنند؛ این کار تبدیل به عادت شده و تکرار می‌شود. برای ترک این عادت، برنامه‌ریزی برای جایگزین کردن فعالیت‌های مختلف و به همان اندازه جذاب می‌تواند موثر باشد. از طرفی دیگر، لازم است افراد خانواده، زمانی مشخص، محدود و تعریف شده برای استفاده از فضای مجازی داشته باشند.
تربیتی غیر علمی اینترنتی
هادی معتمدی روانپزشک نیز ضمن‌اشاره به تاثیرات عمومی و یکسان اعتیاد به فضاهای مجازی میان فرزندان و والدین گفت: اعتیاد والدین به اینترنت، بر رفتار آنان و سایر اعضای خانواده تاثیر می‌گذارد که این مسئله را می‌توان در چند بُعد بیان کرد: نخست اینکه والدین از تارنماهایی استفاده می‌کنند که به طور معمول محتوای آن برای فرزندان مناسب نیست اما متاسفانه خیلی اوقات فرزندان به این تارنماها دسترسی پیدا می‌کنند که این خود نوعی انحراف به وجود می‌آورد. بُعد دیگر اینکه فضاهای مجازی، وقت والدین را تلف می‌کند وآن زمانی را که باید برای فرزندان بگذارند در فضای مجازی با دوستان مجازی می‌گذرد و بچه‌ها را از دست می‌دهند.
وی افزود: نکته بعدی اینکه والدین به خصوص زوج‌های جوان بسیاری از اصطلاحات آموزشی و نکات تربیتی را از این فضاها یاد می‌گیرند، در حالی که مطالبی که در این فضا در معرض عموم قرار می‌گیرد، از بار علمی تهی است و تربیتی نادرست را آموزش می‌دهد که باعث ایجاد فاصله و شکاف نسلی میان والدین و فرزندان می‌شود. (موردی که متاسفانه در بخش درمانی هم شاهد آن هستیم به این معنا که بسیاری از افراد به پزشک مراجعه نمی‌کنند و در فضای مجازی به دنبال درمان می‌گردند در نتیجه گرفتار افراد سودجو و تناقض‌های مختلفی در مورد یک مسئله می‌شوند، در حالی که بارها عنوان شده فضای مجازی، فضای قابل اعتمادی نیست و نباید بر اساس مطالب آن، راجع به تربیت و زندگی تصمیم گرفت.)
والدین، الگوی زندگی فرزندان
پروانه محمدخانی، روانشناس بالینی هم با‌اشاره به الگوپذیری فرزندان از رفتار والدین، گفت: پدر و مادری که خود را در فضای مجازی محصور کرده یا به نوعی زمان زیادی را در آن می‌گذرانند، به مثابه مدلینگی هستند که فرزندان با مشاهده آنان، الگو برداری می‌کنند و تغییرات رفتاری تازه‌ای از خود بروز می‌دهند. ضمن اینکه وقت گذرانی در فضای مجازی، موجب غفلت والدین از نیازهای کودکان و سرخوردگی آنان می‌شود.
 وی افزود: به هر حال فرزندان از دو طریق آسیب خواهند دید؛ از یک سو فرصت صمیمیت، گفت‌و‌گو و بسیاری از تعاملات والدین- فرزندی را از دست می‌دهند و از سویی دیگر، نیازهای تحصیلی، اجتماعی و عاطفی کودکان تامین نمی‌شود که بسیاری از این غفلت‌ها، عامل رشد خشونت‌های رفتاری برون‌ریز، خودکم‌بینی، عدم جسارت در برابر مشکلات و احساس عدم پذیرش در میان خانواده و همسالان در کودکان است.
محمدخانی، رفتارهای پرخطر وآسیب‌زا به خود، خودکشی و خودزنی را دیگر واکنش فرزندان به این نامهربانی‌ها عنوان کرد و گفت: مطالعات اخیر هم نشان داده که فضای مدارس و روابط بین‌فردی و تعاملات نوجوانان با هم بسیار خشن شده و خشم خود را براحتی منتقل می‌کنند که باید گفت ناشی از فاصله عاطفی میان اعضای خانواده و به قول علم روانشناسی، ناشی از طرحواره رهاشدگی یا طرحواره ناخواستنی بودن است.
راهکار فرار از این مسایل، بها دادن به هرچیزی در جای و اندازه خود و دوری از تفریط و افراط است. بدیهی است که فضای مجازی اگر به صورت مناسب، مورد استفاده قرار بگیرد جایی برای یادگیری و تعامل اجتماعی می‌تواند باشد اما هرچقدر هم مفید باشد، نباید شانس فرزندان سالم و سلامت داشتن را از والدین بگیرد.