نگاهی به نحوه پرداخت شهریه در مدارس دولتی و غیرانتفاعی-بخش نخست
شهریه‌های بی ضابطه در سایه کمرنگ شدن نظارت
گروه گزارش
پیش‌تر روند آموزش به گونه‌ای بود که امکان تحصیل تنها برای فرزندانی که در خانواده‌های اشراف‌زاده یا به نسبت غنی زندگی می‌کردند فراهم می‌شد و معمولا مدرسه رفتن و درس‌خواندن برای قشر متوسط و رو به پایین جامعه یک آرزوی دست نیافتنی بود.
حال این روزها با وجود پیشرفت‌های علمی و فرهنگی باز هم روند تحصیل دارد به طرفی می‌رود که تمکن مالی تعیین‌کننده امکان و چگونگی تحصیل فرزندان است.
چند روز پیش در یک مدرسه دولتی علی رغم آن که نباید به اجبار شهریه‌ای دریافت شود با یک دانش‌آموز برای عدم پرداخت شهریه به گونه‌ای رفتار شده که وقتی دانش آموز با اندوه و گریه به خانه رفته پدر مجبور به قرض و پرداخت شهریه مدرسه شده تا با دانش‌آموز بیش از این برخوردهای غیر معمولی صورت نگیرد.
این روزها در مدارس غیر دولتی تحصیل با پرداخت پول معنا می‌یابد؛ مثلا در مدارس نمونه دولتی و هیئت امنایی که به دلایل دیگری از دسته مدارس دولتی جدا و مختص شده‌اند، غالبا دانش‌آموزانی پذیرفته می‌شوند که قادر به پرداخت بی‌چون و چرای هزینه‌های گزاف مدرسه باشند.
محاسبه شهریه
از طریق سیستم تحلیل‌گران
به طور کلی در سطح آموزش و پرورش، مدارس غیر دولتی و حمایتی زیر نظر حوزه مشارکت‌های مردمی فعالیت می‌کنند. از این رو پای صحبت با توکلی کارشناس مسئول مشارکت‌های مردمی آموزش و پرورش منطقه 9 تهران می‌نشینیم.
وی در آغاز، پیرامون نحوه کلی ثبت نام و پرداخت شهریه مدارس غیردولتی می‌گوید: «برای مدارس غیردولتی یک سیستمی به نام تحلیل‌گران وجود دارد که در آغاز اطلاعات مدارس را در آن وارد می‌کنند و پس از ثبت، این اطلاعات به منطقه وارد می‌شود و فرم امتیازی برای هر مدرسه غیر دولتی صادر می‌شود که معاونین آموزشی، پرورشی، پژوهشی و مالی این امتیاز دهی را با توجه به موارد موجود در مدرسه انجام می‌دهند.» این امتیاز دهی در نهایت سبب کیفیت بخشی به مدارس و افزایش 15 درصدی شهریه می‌شود. وی در ادامه می‌گوید: «در سیستم تحلیل‌گران بر اساس فرمولی که به آن داده شده است بر اساس تعداد دانش‌آموزان، ظرفیت نوسازی، صندلی‌های خالی و... عددی را به عنوان شهریه به مدارس اعلام می‌کند.»
شهریه اعلام شده توسط سیستم تحلیل‌گران بابت ساعات درسی و ساعت فوق‌برنامه است که البته ساعات فوق برنامه درون ساعات اصلی و اجباری است. توکلی همچنین در ادامه اظهار می‌دارد: «بخشی از شهریه مدارس غیر دولتی همچنین مربوط به خدمات ویژه است. این شهریه بعداً از این که اعلام می‌کنند قرار است چه خدماتی خارج از برنامه هفتگی به اولیا و دانش‌آموزان داده شود، اعلام می‌شود.»
این کارشناس مسئول مشارکت‌های مردمی همچنین در ادامه کلامش می‌گوید: «محاسبه شهریه خدمات خارج از برنامه نیز از طریق فرمول مخصوص در سیستم انجام می‌شود، ضمن این که شهریه خدمات ویژه کاملا اختیاری است و خارج از برنامه ساعت درسی می‌باشد.»
تنها 15 درصد از شهریه
سهم کیفیت آموزشی
این روزها پای صحبت اولیاء دانش‌آموزان مدارس غیرانتفاعی که می‌نشینیم به ندرت احساس رضایت از فضا و کیفیت آموزشی مدرسه را دارند.
یکی از اولیایی که هزینه‌های میلیونی را صرف تحصیل فرزندش در این مدارس کرده است به گزارشگر روزنامه کیهان اظهار می‌دارد: «هدف از ثبت‌نام فرزندم در مدرسه غیر انتفاعی بهره بردن از یک کیفیت آموزشی بهتر به نسبت مدارس دولتی بود اما به نظر می‌رسد غالب بودجه مدرسه که از طریق دریافت شهریه‌های گزاف از اولیا تامین می‌شود صرف شرایط فیزیکی مدرسه می‌شود! »
وی در ادامه می‌گوید: «البته گفته می‌شود که غالب مبلغ شهریه برای ارائه خدمات در مدرسه است اما علاوه بر دریافت شهریه ثابت در طی سال، هزینه‌های دیگری به اجبار از ما دریافت می‌شود.»
توکلی، کارشناس مسئول مشارکت‌های مردمی در ادامه گفت‌وگوی خود با گزارشگر کیهان در پاسخ به صحبت‌های اولیا می‌گوید: «تنها 15 درصد از شهریه‌ای که در مدارس غیر دولتی از اولیا دریافت می‌شود مربوط به کیفیت بخشی است و با توجه به هزینه‌هایی از قبیل اجاره بهای مکان و همچنین تجهیزات و هزینه‌های معمول دیگر از قبیل برق، گاز و... غالب مبلغ شهریه دریافتی به این موارد اختصاص می‌یابد.»
از این کارشناس با تجربه در مورد نحوه پیگیری اولیا از صحت مبلغ شهریه با توجه به شهریه محاسبه و تعیین شده می‌پرسیم. وی در پاسخ می‌گوید: «در سایت تحلیل‌گران شهریه مدارس غیر دولتی به وضوح مشخص شده است و همچنین پوسترهایی که در آن مبلغ دقیق شهریه ذکر شده است به مدارس ارسال می‌شود تا در دید عموم قرار گیرد.» البته باید به این نکته نیز توجه شود که اولیای متقاضی ثبت نام در مدارس غیردولتی در آغاز ثبت نام قراردادی که در همان سایت تحلیل‌گران تنظیم شده است را امضا می‌کنند و اگر مبلغ دریافتی توسط مدرسه ریالی با مبلغ ذکر شده در قرار داد اختلاف داشته باشد از سوی مسئولین مورد پیگیری قرار می‌گیرد.
توکلی در انتهای کلامش ضمن تشکر از موسسین مدارس غیردولتی می‌گوید: «موسسین مدارس غیردولتی با اختصاص سرمایه خود برای این کار بارسنگینی را از دوش آموزش و پرورش برداشته‌اند و کمک و همراه ما هستند اما نباید راضی به ضرر آنان باشیم و افراد حتما با در نظر گرفتن شرایط خود به ثبت‌نام در این مدارس اقدام کنند.»
و این گونه به کلام خود خاتمه می‌دهد: «البته موسسین همواره بالاترین حد ملاحظات را در نظر می‌گیرند و شرایط اقساط، تخفیف و... را برای دانش‌آموزان فراهم می‌کنند و حتی مدارس غیر دولتی در سطح منطقه وجود دارند که هزینه‌ای اخذ نمی‌کنند و دانش‌آموزان مستعد و علاقه‌مند به تحصیل را که امکان مالی کافی ندارند برای شرایط آموزشی خاص تحت پوشش قرار می‌دهند.»
پرداخت شهریه‌های گزاف
بهای استعداد بیشتر
بر اساس شیوه نامه پذیرش مدارس نمونه دولتی، پس از برگزاری یک آزمون در سطح وسیع هر منطقه با توجه به میزان ظرفیت موجود مدارس نمونه دولتی منطقه تعدادی از دانش‌آموزان را در آزمون ورودی بر اساس نمره و تراز آزمون می‌پذیرد و هدف از تاسیس و فعالیت این مدارس پرورش استعداد‌های هر منطقه است و به هیچ وجه این مدارس نباید همانند مدارس غیرانتفاعی مختص اولیایی که امکان مالی بهتری دارند باشد.
دانش‌آموزی که در یک مدرسه نمونه دولتی مشغول به تحصیل است در گفت‌و‌گو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «من سه سال است که در یک مدرسه نمونه دولتی مشغول به تحصیل هستم و در طی این سال بسیاری از دوستانم که هر چند از نظر علمی و پرورشی مستعد بودند اما به علت ناتوانی در پرداخت هزینه‌های مدرسه به یک مدرسه دولتی رفتند.»
از این دانش‌آموز در مورد نحوه دریافت شهریه در مدرسه سوال می‌کنیم. وی پاسخ می‌دهد:«اغلب دانش‌آموزان مدرسه ما افراد بومی در منطقه هستند و منطقه به گونه‌ای است که خانواده‌ها از نظر اقتصادی غالب در وضعیت متوسطی هستند اما با این وجود مسئولین مدرسه توجهی به این موضوع ندارند و حتی پس از پایان امتحانات ترم اول وقتی که اولیا برای دریافت کارنامه به مدرسه می‌آیند تا حداقل نصف شهریه مدرسه پرداخت نشده باشد کارنامه دریافت نمی‌کنند.»
البته که ماجرای شهریه در مدارس نمونه دولتی در همین جا خاتمه نمی‌یابد و اختلاف چشم‌گیر شهریه مدارس در مناطق مختلف نکته‌ای است که بعضا بسیاری از مسئولین از پاسخ به آن شانه خالی می‌کنند.
این روزها این مدارس با نام «نمونه دولتی» بستری مناسب را برای افرادی سودجو فراهم آورده است تا به جای ادای دین در نظام تعلیم و تربیت حقوق دانش‌آموزان مستعدی که باید مورد توجه بیشتری قرار گیرند را پایمال می‌کنند. علی الله‌وردی که خود یک فرهنگی است می‌گوید: «شرایط تحصیل باید به گونه‌ای فراهم شود که هیچ دانش‌آموزی به علت مشکل مالی از تحصیل باز نماند.»
و در ادامه با اشاره به این که در سند تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت مشکلات مالی و یا شرایط اقتصادی مانع از تحصیل نیست، همچنین اظهار می‌دارد: «مدارس دولتی که تنها از بودجه محدود آموزش و پرورش تغذیه می‌کنند با وجود هزینه‌های فراوان قطعا مدارس به حمایت و همکاری اولیا نیازمند است اما این در حالی است که مدرسه نیز به طور متقابل باید حامی دانش‌آموز باشد و حتی مدیر مدرسه‌ای اگر بداند که دانش‌آموزانی در مدرسه دارد که از فقر رنج می‌برد در صورتی که توان مالی مدرسه قادر باشد این وظیفه را بر دوش دارد که از آن‌ها حمایت کند.»
عدم تشکیل هیئت امنا
آسیبی جبران‌ناپذیر
در زیر مجموعه مدارسی که تحت عنوان مدارس غیر دولتی فعالیت می‌کنند؛ مدارسی را با نام هیئت امنایی می‌شناسیم.
مدارسی که بعضا این روزها تنها نام هیئت امنا را در تابلوی ورودی مدرسه دارند و با کمی پرس و جو به راحتی می‌توان متوجه شد نه خبر تشکیل هیئت امنا است و نه چیز دیگری و همانند مدارس دولتی تنها مدیر است که اختیار مدرسه را بر عهده دارد.
چندی پیش یکی از مدیران آموزش و پرورش شهر تهران می‌گفت: «یکی از آرزوهای من این است که اساتید دانشگاه صنعتی شریف اعضای هیئت امنای مدرسه هیئت امنایی منطقه ما باشند.»
سال‌ها از تبدیل برخی مدارس دولتی به مدارس هیئت امنایی می‌گذرد اما تنها تفاوتی که در این مدارس نسبت به قبل مشهود است دریافت شهریه و همچنین برگزاری ساعت‌های فوق‌برنامه به طور اجباری است.
ولی یکی از دانش‌آموزان مشغول به تحصیل در مدارس هیئت امنایی در گفت‌و‌گو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «تنها مدرسه نزدیک به محل سکونت ما یک مدرسه هیئت امنایی است و ثبت‌نام فرزندم در یک مدرسه دولتی چون در محدوده سکونت نبود امکان‌پذیر نشد. اما با توجه به این که اکنون مدرسه محل تحصیل فرزندم هیئت امنایی است اما هیچ فعالیتی که نسبت به مدارس دولتی مضاعف باشد انجام نمی‌شود و شهریه‌ای که به عنوان هیئت امنایی بودن مدرسه دریافت می‌شود صرف افزایش کیفیت آموزشی نمی‌شود.»
وی همچنین به تدریس دروسی که باید در کلاس درس ارائه شود اشاره دارد و می‌گوید: «کلاس‌های فوق برنامه همان درس هایی است که در کلاس اصلی تدریس نشد‌ه‌اند و البته علاوه بر دریافت شهریه مدرسه شهریه‌ای مضاف به عنوان کلاس‌های رفع اشکال و همچنین کلاس‌های آزمون تیزهوشان و نمونه دولتی دریافت می‌شود که به ظاهر اجباری نیست اما شرایط در مدرسه به گونه‌ای است که عدم شرکت در کلاس‌ها باعث عقب افتادگی و حتی سرخوردگی دانش آموز است! »
در انتها این نکته از خاطر نرود با وجود تمام مسائل و مشکلات، آموزش و پرورش عهده‌دار تعلیم و تربیت فرزندان ماست. پس قرار‌گیری در کنار مسئولین و دست اندرکاران و نه در مقابل آنان راهگشا و سبب رشد خواهد بود و یاری همه خانواده‌ها را می‌طلبد.