نگاهی به نقش نیروی هوایی ارتش در هشت سال دفاع مقدس
عقاب‌های تیزپروازی که محاسبات غرب را به هم ریختند
تهیه و تنظیم:
رضا اکبری مقدم
با پیدایش نشانه‌های فروپاشی رژیم پهلوی در سال 1357 به دلیل گسل‌هایی که در نیروی هوایی در آن زمان پدید آمده بود از جمله نارضایتی‌های درون سازمانی باعث شد که نیروی هوایی در جریان رویداد‌های انقلاب زودتر از سایر نیروهای مسلح از رژیم پهلوی گسسته و به امواج انقلاب بپیوندد. به خصوص همافران این نیرو در هدایت افراد نیروی هوایی به سمت انقلاب نقش مهمی داشتند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیروی هوایی ارتش از فروردین تا شهریور سال59 درگیر تجاوز هوایی رژیم بعثی صدام به حریم هوایی کشور بود. زیرا دشمن سرنگونی نظام جمهوری اسلامی را از قبل در سر پرورانده و به نتیجه‌ای نرسیده بود که می‌توان به کودتای نقاب برای شکست انقلاب با استفاده از نیروی هوایی و بخشهایی از نیروی زمینی‌اشاره کرد. هدف این کودتا خدشه‌دار کردن هویت و اعتبار ارتش و از هم پاشیدن انسجام فرماندهی در ارتش به ویژه نیروی هوایی بود. طبق اسناد منتشر شده بزرگترین هراس صدام قبل از حمله به ایران، توان هوایی جمهوری اسلامی ایران بود. نظامیان حزب بعث به خوبی می‌دانستند که نیروی هوایی ایران با در اختیار داشتن بزرگترین ناوگان سوختگیری هوایی جهان قادر است عمق مناطق راهبردی آنها را هدف قرار‌داده و در مدت کوتاهی توان لجستیکی و پشتیبانی رژیم بعثی صدام را از بین ببرد. از آن طرف آمریکایی‌ها نیز مایل به انجام یک حمله برق آسا توسط عراق بودند و علاقه نداشتند به خاطر افزایش قیمت نفت جنگ طولانی شود. در کمال ناجوانمردی که خصوصیت اصلی آنهاست (هم اکنون درخصوص برجام نیز ثابت شد)، اطلاعات مفید مربوط به رادارها و نقاط کور پوشش هوایی ایران را در اختیار صدام گذاشتند و به دولت صدام اطمینان دادند که نیروی هوایی ایران در حالت کاملاً انفعالی قرار دارد.
اولین پاسخ نیروی هوایی
ظهر روز 31 شهريور 1359 در ساعت13:30، هواپیماهای رژيم بعث در یک حمله هوایی گسترده 19 مکان شامل پایگاه‌های هوایی و فرودگاه‌های ایران را هدف قرار‌دادند. در کمتر از دو ساعت بعد از حمله، هواپیماهای نیروی هوایی ايران، در واکنشی سریع و غیرقابل باور برای دشمن، از پایگاه سوم شکاری همدان و ششم شکاری بوشهر در قالب دو گروه چهار فروندی به پایگاه هوایی شعیبیه در استان بصره عراق و پایگاه هوایی کوت در استان‌العماره حمله و اولین پاسخ کوبنده و دندان شکن را به دشمن دادند.
عملیات روز اول نیروی هوایی به «اولین پاسخ» یا «عملیات انتقام» معروف است. نیروی هوایی با عملیات اولین پاسخ این هشدار را داد که آمادگی کامل دارد و نشان داد که صدام خطای بزرگی را مرتکب شده است.
عملیات کمان 99؛دومین پاسخ کوبنده
دومین حمله سراسری هوایی نیروی هوایی ارتش، در اولین دقایق روز یکم مهر 1359 در قالب طرح نبرد البرز که در 99 صفحه از قبل توسط نیروی هوایی طرح‌ریزی شده بود با حمله همزمان140 فروند انواع جنگنده شکاری بمب‌افکن نیروی هوایی به پایگاه‌های نظامی و مراکز پشتیبانی رژیم بعثی عراق آغاز شد.
در اين عمليات از جنگنده بمب‌افكن‌هاي اف5 و اف4 براي بمباران و هواپیماهای شكاري -رهگيرهاي اف14 براي محافظت از هواپيماها و بوئينگ 747 و بوئينگ 707 براي سوخت‌رساني و سي-130هركولس براي جمع‌آوري اطلاعات الكترونيكي براي مشخص كردن محل پايگاه‌هاي موشكي استفاده شد. در مجموع در این عملیات 200 فروند هواپیما شرکت داشتند و حدود 400 نفر از پرسنل عملیاتی و فنی درگیر مستقیم با این عملیات بودند.
در پي اين عمليات رعدآسا، نيروي هوايي عراق براي مدت طولاني نيمي از توان عملياتي خود را از دست داد و تا مدت‌ها پس از آن پايگاه‌هاي هوايي اين كشور قادر به استفاده از تمام و يا بخشي از توان رزمي خود نبودند، به طوري که پايگاه هوايي الرشيد به عنوان يكي از مهم ترين پايگاه‌هاي هوايي عراق تا 69 روز پس از اين عملیات هوايي غيرعملياتي بود و موجب كاهش توان رزمي هوايي دشمن و كاهش فعاليت‌هاي هوايي بر فراز جبهه‌هاي زميني و كسب برتري هوايي براي دلاور مردان عرصه پيكار شد.
كشورهاي دوست و هم‌پيمان صدام شامل كشورهاي عرب منطقه و برخي كشورهاي اروپايي نظير فرانسه، آلمان، انگلیس و از همه مهمتر ايالات متحده آمريكا با پاسخ قاطع نيروي هوايي ارتش جمهوری اسلامی ايران بي‌هيچ ترديدي دريافتندكه محاسبات آنان چندان دقيق و مبتني‌بر اطلاعات درست و حقايق نبوده و ارتش ايران، از توان دفاعي و آمادگی قابل توجهي برخوردار است.
خبرگزاري‌هاي خارجي نيز پس از اين عمليات با اذعان به مهارت خلبانان ايراني و قابليت‌هايي كه در عرف اين جنگنده‌ها پيش بيني نشده، مجبور به بازتاب اين حمله گسترده شدند.
آنان پرواز خلبانان ايراني را اعجاب برانگيز و قابليت مانور آنان را در برابر پدافند هوايي بغداد بي‌نظير توصيف كردند، اما آنچه در لابلاي اين اخبار بيشتر به چشم مي‌خورد ضربه روحي شديد و وحشتي بود كه زمامدار رژیم بعثی عراق صدام‌حسین و سياست‌مداران غربي متحمل شدند.
عملیات‌تانک زنی نیروی هوایی
در هفته اول جنگ‌تانک‌های عراقی در پهنه دشت خوزستان در کنار رودخانه کرخه مستقر شدند، که در این شرایط عملیات‌تانک زنی نیروی هوایی آغاز شد و تا 50 روز ادامه داشت و باعث متوقف شدن دشمن در استان خوزستان شد. اگرچه این عملیات بهای گزافی برای نیروی هوایی داشت و آن هم از دست دادن دهها خلبان بود.
حماسه هفت آذر 1359 ؛ عملیات مروارید
نیروی دریایی رژیم بعث عراق که بارها برای کشتی‌های مختلف ایرانی و حتی هواپیماهای ایران دردسر ساز شده بود، مقامات جمهوری اسلامی را بر این فکر وا داشت که در یک حرکت بزرگ، کار نیروی دریایی عراق را یک سره نموده و حاکمیت دریایی خود را به اثبات برساند. نیروی دریایی عراق نیز با درنظر گرفتن محاصره آبادان، تلاش می‌کرد که از جنوب هم این محاصره را کامل کند.
با این شرایط بود که طرح حمله به اسکله‌های البکر و الامیه و انهدام ناوگان‌های دریایی عراق برنامه‌ریزی شد. نیروی هوایی مأموریت پیدا کرد که نیروی دریایی ارتش را پشتیبانی کرده و با هر نوع حرکتی در دریا و هوا مقابله کند. طبق هماهنگی‌های به عمل آمده از سوی نیروهای هوایی و دریایی ارتش، مقرر شد در روز هفتم آذر سال 59، نیروی دریایی با پشتیبانی نیروی هوایی به دو اسکله البکر و الامیه حمله کند. پایگاه هوایی بوشهر از جمله پایگاه‌های درگیر در این عملیات بود.
خلبانان شجاع نیروی هوایی در این عملیات توانستند ناوهای اوزا، مین جمع‌کن، نیروبر و چندین اژدر افکن را هدف قرار دهند و نیروی دریایی عراق را منهدم کنند.
در این عملیات شهیدان سرلشکر خلبان حسین خلعتبری، علیرضا یاسینی و عباس دوران، در مجموع بیش از 25 سورتی پرواز عملیاتی داشتند که این تعداد پرواز فقط از عهده خلبانان ماهری همچون این شهیدان بزرگ برمی‌آمد. بعد از این عملیات بود که به شهید خلعتبری لقب «حسین ماوریک» شکارچی ناوهای اوزا را دادند.
حمله به پایگاه هوایی الولید(اچ3)
پس از دومین حمله هوایی در عملیات کمان 99 صدام مجبور شد که بیشتر هواپیماهای خود را از تیررس خلبانان ایرانی خارج نماید و به پایگاه هوایی «الولید» در جوار مرزهای مشترک خود با اردن و سوریه در غربی‌ترین نقطه عراق انتقال دهد. با طراحی، اجراء و انجام عملیاتی بسیار دقیق و حساب شده، این منطقه در 15/1/1360 با نام عملیات حمله به اچ3 و الولید هدف تهاجم هواپیماهای نیروی هوایی ارتش قرار گرفت و خسارات سنگینی به بار آورد.
پشتبانی از عملیات‌های بزرگ
در عملیات‌های بزرگی همچون ثامن‌الائمه(ع) در پنجم مهر 1360، طریق‌القدس در هشتم آذر 1360، فتح المبین در دو فروردین 1361 و بیت‌المقدس در دهم اردیبهشت1361، ابتدا خلبانان تیزپرواز نیروی هوایی با اجرای عملیات شناسایی هوایی و عکسبرداری هوایی اطلاعات کافی از استعداد و ترکیب نیروهای دشمن به دست آوردند و در اختیار طراحان عملیاتی می‌گذاشتند و در حین و بعد از اجرای عملیات‌ها، روزانه با انجام دَه‌ها سورتی پرواز، بمباران خطوط مقدم جبهه‌ها، تهیه آتش پشتیبانی از هوا، قطع خطوط مواصلاتی و جدا‌سازی نیروهای دشمن و پشتیبانی نزدیک هوایی از نیروهای سطحی و انهدام مراکز تجمع دشمن برای ایجاد شکاف در خطوط مستحکم تماس و همچنین تأمین دفاع هوایی از عقبه و عمق مناطق عملیاتی و تأمین پوشش هوایی ارتفاع کم، متوسط و بالا جهت عملیات بعدی را عهده‌دار بودند.
در عملیات والفجر8 نیز نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نقش مهم و سرنوشت‌سازی در شکست دشمن بعثی داشتند. با ابتکارات، نوآوری‌ها، خلاقیت‌ها منجر به انهدام و سرنگونی بیش از70 فروند از هواپیماهای پیشرفته و بالگردهای تهاجمی نیروهای بعثی صدام شد. سوخت‌رسانی هوایی، ترابری هوایی رزمندگان، حمل مجروحین، انتقال مهمات و... از دیگر اقدامات مؤثر نیروی هوایی در دوران دفاع مقدس بود.
نیروی هوایی و نبرد اقتصادی
پیروزی‌های پی‌در‌پی رزمندگان اسلام در جبهه‌های جنگ بیان‌کننده این واقعیت بود که رژیم بعثی عراق در جبهه‌های زمینی قادر به پیروزی نیست. بنابراین حامیان صدام تصمیم گرفتند نیروی هوایی این کشور را تقویت کنند تا بتوانند او را از باتلاقی که در آن افتاده بود نجات بدهند. دشمن تلاش هوایی وسیعی را جهت ضربه زدن به منابع حیاتی و استراتژیک ايران در جزيره خارك و حمله به كشتى‌هاى تجاری و نفتکش در جنگ اقتصادی علیه ایران آغاز کرد.
جنگ نفتكش‌ها با عمليات رمضان و حمله عراق به جزيره خارك شروع و در تعيين نتيجه نهايى جنگ ايران و عراق به عاملى تحريك كننده تبديل شد.
از آنجا که تأمین هزینه جنگ ارتباط مستقیم با صدور و فروش نفت داشت، از این‌رو عراق تصمیم گرفته بود با قطع صدور نفت ایران از طریق حمله به جزیره خارک و نفتکش‌ها، موجبات تضعیف نیروهای ما را فراهم آورد. یکی از رشادت‌ها و دلاوریهای کارکنان نیروی هوایی ارتش در دوران هشت ساله دفاع مقدس، حفاظت و حراست از نفتکش‌ها بود. با ابتکار شهید سرلشکر خلبان عباس بابایی که در سمت معاون عملیات نیروی هوایی بود، طرح دفاع هوایی از تأسیسات نفتی جزیره خارک و اسکورت نفتکش‌ها ارائه، طرح ریزی و به نحو احسن اجرا شد.
در پایان یاد و خاطره تمامی شهدای دوران دفاع مقدس را گرامی می‌داریم.