سد گتوند، کارخانه شورابه سازی(گزارش از دور و نزدیک)
کم‌آبی و استفاده از آب مشکلی جدی در ایران است، تا جایی که برخی مسئولان حتی به فکر شیرین کردن آب دریا نیز افتاده‌اند.
در چنین شرایطی سرنوشت بزرگ‌ترین رودخانه ایران یعنی کارون بیش از گذشته مهم شده است.
رودخانه‌ای که در طول سالیان گذشته آب شیرین با EC (شوری) حداکثر 400 تا 500 میلی‌موس در آن جریان داشت اما با آبگیری سد گتوند هم اینک 17میلیون تن نمک از این سد خارج شده و وارد کارون می شود.
این میزان نمک افزون بر هفت میلیون تن نمکی است که در مخزن سد وجود دارد.
سه سال از آبگیری سد گتوند علیا در خوزستان می‌گذرد، مطالعات تازه انجام شده یکی از استادان دانشگاه شهید چمران اهواز، نشان می‌دهد تجمع نمک در مخزن سد گتوند هم اینک به بیش از هفت میلیون تن رسیده است.
این نتایج در حالی به دست آمده که شرکت توسعه منابع آب و نیرو به عنوان مجری این طرح هرگز مسئولیت شور شدن رودخانه کارون را نپذیرفته است.
این‌ها معتقدند که تخلیه پساب‌های کشاورزی تأثیر بیشتری بر شور شدن رودخانه دارند تا سازند نمکی موجود در مخزن سد گتوند (گویا پیشتر زهآب‌ها و پساب‌های یاد شده وجود نداشته‌اند.)
سد گتوند و دامنه پیامدهای منفی آن بر ابعاد مختلف زندگی و اقتصاد منطقه به گونه‌ای هشدار‌دهنده است که رئیس دیوان محاسبات کشور اعلام کرده است: با بررسی پرونده سد در دیوان محاسبات، با افرادی که در مطالعات اولیه طرح با وجود گنبدهای نمکی اقدام به ساخت سد کرده‌اند در هر جایگاه برخورد قانونی می‌شود.
امین حسین رحیمی در جلسه شورای اداری استان خوزستان در محل استانداری این استان، افزود: سد گتوند یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های ملی است که عدم دقت در مطالعات اولیه این سد در نادیده گرفتن گنبدهای نمکی در مسیر، موجب شده علی‌رغم تمامی تلاش‌ها برای ساخت آن، امروز شاهد ایراداتی اساسی در این پروژه باشیم.
وی می‌افزاید:یکی از اقدامات دیوان محاسبات کشور در خصوص سد گتوند بررسی علل نادیده گرفتن گنبدهای نمکی در این پروژه است که با محرز شدن تمامی ابعاد و علل آن با افراد خاطی در این زمینه برخورد قانونی می‌شود.
وی به خبرنگار ایرنا، افزود: بررسی پرونده سد گتوند و علل به وجود آمدن نابسامانی‌های موجود در این سد مورد بررسی کامل قرار خواهد گرفت.
سد گتوند یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های ملی کشور است که براساس گزارش‌ها و بررسی‌ها بی‌دقتی در مطالعات اولیه و نادیده گرفتن گنبدهای نمکی مسیر، موجب شده با وجود تمام تلاش‌ها برای ساخت آن، امروز شاهد ایرادهای اساسی در این پروژه باشیم.
میزان شوری آب پشت سد گتوند به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته و 15 تا 25 درصد از میزان شوری رودخانه کارون متاثر از سد گتوند است.
در زمان حاضر ای سی آب پشت دریاچه سد گتوند بین یک هزار و 800تا دوهزار و 200 میکروموس است.
این کوه‌های نمکی باعث شده بلندترین سد خاکی کشور و آخرین سد روی رودخانه کارون درخوزستان کابوس وزارت نیرو در چهار سال گذشته باشد. آن گونه که وزیر نیروی دولت دهم از سد گتوند علیا به عنوان بدترین خاطره‌اش یاد کرده است.
مطالعاتی که روی داده‌های آماری یک سال سد گتوند علیا که برای نخستین بار و به صورت مستقل انجام شده نشان می‌دهد که در این یک سال (از بهمن 90 تا اسفند91) تجمع شوری در سد گتوند ثابت نبوده و مرتب رو به افزایش است.
مقدار نمک تجمع یافته در مخزن سد گتوند در این یک سال بیش از دو برابر شده است.
وزن نمک ذخیره شده در آب مخزن در انتهای سال 90 حدود 3/3 میلیون تن بوده که در پایان سال 91 به 8/7 میلیون تن رسیده است.
شوری (EC) آب لایه‌های بالایی مخزن کم و در حدود 500 میکروموس بر سانتیمتر است اما هرچه به عمق مخزن می‌رویم شوری این لایه‌ها بیشتر می‌شود تا جایی که شوری آب لایه‌های پایینی مخزن به 170هزار میکروموس بر سانتیمتر می‌رسد چرا که به طور عمده دیگر اندازه‌گیری نمی‌شود از آنجایی که چون به مرحله فوق اشباعی که حدود سه برابر شوری خلیج فارس بوده، رسیده است.
به هر حال از زمان آبگیری سد گتوند تاکنون بیش از 17میلیون تن نمک به زمین‌های آبخور این سد سرازیر شده و اگر این روند تا انحلال سازند نمک ادامه یابد به طور تقریبی حدود 50سال زمان لازم است که سازند نمکی از بین برود اما پیش‌بینی می‌شود اگر این مشکل اساسی حل نشود، کشاورزی استان خوزستان درمدت کمتر از یک دهه به طور کلی نابود شود.
در حالی که مسئولان به فکر شیرین کردن آب دریا به عنوان یک پیشنهاد غیراقتصادی هستند کاش می‌پذیرفتند که اکنون با آبگیری سد گتوند یک کارخانه شورابه‌سازی شکل گرفته است، زیرا آب شیرین را شور کرده و به پایین دست می‌فرستد.
میزان نمک انحلال یافته در لایه‌های پایین سد گتوند بیش از 10برابر شوری آب اقیانوس برآورد می‌شود. (نمک اقیانوس 28 تا 30 گرم در لیتر است ولی در لایه‌های تحتانی سد گتوند 300 گرم در لیتر).
با این تاکید که صدای مظلومیت کارون باید شنیده شود، نگاه خاص برخی افراد در حوزه آب مبنی بر آلوده شدن و شوری کارون در طول مسیر رود برای پوشاندن این مسئله است که گتوند را مشکلی در کنار دیگر مشکلات ببینیم، اما فراموش می‌کنند که هدف از ایجاد یک سد، مدیریت تنظیمی آب با هدف رونق کشاورزی و همچنین تولید انرژی است نه شور کردن آب و باید هوشیار بود که سد گتوند شوری پایه آب کارون را یعنی آب سرچشمه کارون را دستکم به دو برابر افزایش داده و همسطح‌سازی این مشکل با دیگر مشکلات قابل حل در طول مسیر کارون، یک فریب بزرگ است.
به نظر می‌رسد با ادامه این روند و مسئولیت‌ناپذیری و نپذیرفتن این اشتباه بزرگ تاریخی توسط برخی از مسئولان، سد گتوند هویت تاریخی جلگه خوزستان و نقش انکارناپذیر آن در کشاورزی کشور را مخدوش خواهد کرد.