انسان شاهد و ذاکر
انسان باید یا خود را در محضر خدا ببیند و او را مخاطب به خطاب حضور کند و در مقام شهود با او سخن بگوید و اعمال و رفتار داشته باشد، یا آنکه همواره خدا را به یاد داشته باشد تا گرفتار غفلت نشود.
انسان نمازگزار در همان آغاز نماز با حمد الهی احساس حضور و شهود ندارد از این رو با شکل مغایب با خدا سخن میگوید و به حمد و ستایش او به عنوان ذاکر میپردازد و میگوید: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ، الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ ، مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ.
اما پس از این تذکر و یاد خدا کردن، میبیند که غیب هستی برای او مشهود شده است. اینجاست که خدا را شاهد و مشهود مییابد.(مائده، آیه 117) پس هر چیزی را مینگرد آیتی از آیات الهی است و این گونه است که همه هستی را نور الله میبیند و از غیب به حضور میآید و خدا را مخاطب خویش قرار میدهد و میگوید: إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ، اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ...
پس انسان مومن همواره یا در مقام شاهد و حاضر است؛ یا در مقام ذاکر و هرگز گرفتار غفلت نیست و غافل از حضور و ذکر نیست. بنابراین، انسانی که شاهد و ذاکر نیست، به قطع و یقین غافل است.