طنز فاخر و الزامات آن
تهیه و تنظیم: کامران پورعباس
یکی از مهم‌ترین و فراگیرترین و پرمخاطب‌ترین برنامه‌های صداوسیما، برنامه‌های تفریحی و یکی از مصادیق برنامه‌های تفریحی، برنامه‌های طنز هستند.
برنامه‌های طنز، برنامه‌های حساسی هستند چرا که طنز با کوچکترین بی‌دقّتی با توهین، سیاه‌نمایی و تمسخر آمیخته می‌گردد. معمولاً هر برنامه طنزی هم که پخش شده از این آفات مبرّا نبوده است و خواسته یا ناخواسته رگه‌هایی از هنجارشکنی و یأس‌آفرینی بر آن تابیده است.
رهبر انقلاب طرفدار طنز فاخر هستند و حد و حدود آن را مشخّص نموده، طنزپردازان فرهیخته را مورد حمایت و تقدیر قرار داده و از برنامه‌های طنزآمیزِسالم پشتیبانی فرموده‌اند.
عبادت بودنِ ساخت برنامه تفریحی
رهبر انقلاب بر عبادت بودنِ ساخت برنامه تفریحی برای مردم تأکید فرمودند: «در چهره اسلام، تفریح و ادخال سرور - دیگران را مسرور کردن، خشنود کردن، خوشحال کردن، شاد کردن و امیدوار کردن - جای بسیار حساسی دارد. بنابر این، شما همین‌طور که یک کار تفریحی را انجام می‌دهید، یک نمایش اجرا می‌کنید، یک ماجرای طنزآمیز را بیان می‌کنید، یک شعر اجرا می‌کنید و می‌خوانید یا یک مسابقه اجرا می‌کنید، در همان حال احساس کنید که یک عبادت انجام می‌دهید.»(1)
اصل بودنِ شادی در برنامه‌ها
ایشان بر اصل بودنِ شادی در برنامه‌ها تأکید نمودند: «نباید نمایشنامه‌هایی پخش کنید که فضای زندگی را تلخ می‌کند. ایجاد نگرانی، اضطراب و دلهره، لزومی ندارد... از هر چیزی که مأیوس‌کننده است، باید به کلی پرهیز شود. برنامه‌ها باید شاد باشد. شادی را، فرح را و سرور را، اصل قرار دهید. هر پیامی هم که می‌خواهید بدهید، در لابه‌لای این شادی بیاید. چرا پیامها در لابه لای موضوعی ناامید‌کننده باشد؟»(2)
آرامش به روح؛ مقصود خنداندن
معظم‌له آسایش و آرامش به روح را مقصود خنداندن مردم می‌دانند: «این نکته بسیار مهمی است که اصلاً از تفریح مقصودمان چیست؟ شما انسانهای برگزیده‌ای هستید. آنجا ننشسته‌اید که فقط مردم را بخندانید. فقط خنده که نیست. مقصود این است که این خنده، آسایش به روح بدهد و آرامشی ببخشد. همان‌طور که گفتیم، جامعه مثل کارخانه عظیمی که از فولاد درست شده و یک میلیون قطعه فولاد را حرکت می‌دهد؛ سایش دارد، استهلاک دارد، لذا گاهی مقداری روغن لطیف و خوشرنگ، تمام سایشها را از بین می‌برد و کار، تندتر، روانتر و بهتر انجام می‌گیرد. تفریح، چنین نقشی دارد و باید به حرکت کلی جامعه کمک کند. شما باید با برنامه‌های تفریحی‌تان، امید ببخشید. ... باید امید ایجاد شود و نور امید در دلها بدرخشد.»(3)
طنز فاخر
رهبر انقلاب طرفدار طنز فاخر هستند و بر تقویت طنّازهای واقعی تأکید دارند: «طنز فاخر و برجسته، یکی از هنرهاست. طنز، هنر خیلی بزرگی است... طنازهای واقعی را تقویت کنید، پرورش دهید و کمک کنید تا طنز بیاورند. طنز، یعنی مطلب مهمِ جدی که با زبان شوخی بیان می‌شود؛ محتوا و معنایی در آن هست، منتها به زبان شوخی.»(4)
الزامات و خط قرمزهای طنز
ایشان الزامات و خط‌قرمزهای طنز و طنّازی را تعیین و تبیین فرموده‌اند که در ادامه نقل می‌نماییم.
1- حفظ جهت‌گیری ارزش‌های اسلام و انقلاب
«باید نگاه کنید ببینید ارزش‌های اسلام و انقلاب چیست؛ این ارزش‌ها را به‌دست بیاورید؛ شوخی و خنده‌مان هم باید در این جهت باشد؛ سرگرمی و تفریح‌مان هم بایستی در این جهت باشد؛ کار روی افکار عمومی مردم همه باید در این جهت باشد. باید مراقب باشیم که اشتباه نکنیم.»(5)
2- پرهیز از لودگی و ابتذال
«مراقب باشید شادی در مردم با لودگی و ابتذال و بی‌بندوباری همراه نشود؛ از این طریق به مردم شادی داده نشود. همه‌جور می‌شود به مردم شادی داد؛ از نوع صحیح آن شادی داده شود. گاهی اوقات یک لطیفه یا یک تعبیرِ بجا مخاطب را شاد و خوشحال می‌کند؛ گاهی هم ممکن است یک آدم لوده با ده جور ادا درآوردن، نتواند آن‌طور شادی را ایجاد کند. شادی کردن و شادی دادن به مردم، به‌معنای لودگی نیست.»(6)
3- رعایت متانت و پرهیز از کارهای سبک
«یک نکته موضوع متانت است. یک برنامه شوخی و تفریح سبک، با یک شوخی و تفریح متین و سنگین فرق می‌کند. هر دو هم می‌تواند شوخی یا تفریح باشد. هر دو می‌تواند در درجات مختلفی از شوخی و تفریح و مزاح باشد. این‌طور نیست که یک تیپ متین، حتماً مایه تفریحی و شوخی کمتری داشته باشد، یا یک تیپ سبک، حتماً مایه تفریحی و شوخی بیشتری داشته باشد؛ نه. مواظب باشید در برنامه‌های تفریحی، کارهای سبک، انجام نگیرد. از قهقهه‌های مستانه و صداهای مستانه در همخوانی‌های جمعی، به کلّی جلوگیری کنید. گاهی اتفاق می‌افتد که با هم شعری را می‌خوانند و حرکت مستانه‌ای انجام می‌دهند که سبک است و لزومی ندارد... تشخیصم این است که هیچ کار هنری، در هر رتبه‌ای از هنر که باشد، با متانت هیچ منافاتی ندارد و نقش‌های مختلف می‌تواند با متانت همراه باشد، که بسیار مهم است.»(7)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت:
1 تا 3- بیانات در دیدار گروه «ورزش و سرگرمى» صدا 1371/10/01.
4- بیانات در دیدار مسئولان سازمان صدا و سیما 1383/9/11.
5- بیانات در دیدار اعضای گروه اجتماعی صدای جمهوری اسلامی ایران 1383/9/11.
6- بیانات در دیدار مسئولان سازمان صدا و سیما 1383/09/11.
7- بیانات در دیدار گروه «ورزش و سرگرمى» صدا 1371/10/01.