فریده شریفی
هر جای دنیا که باشی آسمان آبی است
روزها می‌آیند و می‌روند، هر نفسی درپی لقمه نانی است و هر کوششی درپی تحقق سعادتی! فرصت‌ها می‌آیند و می‌روند همان‌گونه که گذر روزها و گذران زندگی را نمی‌توان به تأخیر انداخت.
اما از قدیم گفته‌اند آنجا خوش است که دل خوش است، چه زیباست طبیعت، چه زیباست زمانی که پنجره را می‌گشایی و تا کران بیکران سبزه و درخت و گلستان می‌بینی، چه زیباست وقتی پنجره را می‌گشایی خیزش خورشید پشت کوه‌ها را می‌بینی، امروزه انسان‌ها به دنبال آرامش و آسایش هستند و هیاهوی زندگی شهری بدجور دست و پای انسان‌ها را گرفتار کرده است، ترافیک، آلودگی هوا، گرانی، مصرف‌گرایی، تشریفات و تجملات، استرس و نگرانی و... حوصله انسان‌ها را به سر آورده و همه در فکر رسیدن به لحظات آرامش هستند. همین دغدغه‌هاست که باعث می‌شود شهرنشینان از کوچک‌ترین فرصتی که به دست می‌آورند برای مسافرت و بیرون رفتن از شهر و پناه بردن به طبیعت استفاده کنند.
همکاری و همیاری در روستاها
در روستاها زنان و مردان در بیشتر کارها با یکدیگر همکاری می‌کنند و دوش به دوش یکدیگر مسائل و مشکلات زندگی را به عهده می‌گیرند. به جرأت می‌توان گفت که بسیاری از شهرنشینان تا به این اندازه در به عهده گرفتن بار زندگی با یکدیگر سهیم نمی‌باشند و غالباً یک فرد یا دو فرد خانواده مسئولیت زندگی را برعهده دارند.
«زهره کدخدایی» روانشناس و کارشناس مسائل اجتماعی در این‌باره می‌گوید: «روستانشینان غالباً در همه مسائل و امور یار و یاور یکدیگرند و اگر مشکلی برای یکی از همسایگان پیش آید دیگران هرچه در توان دارند به کار می‌گیرند تا مشکل همسایه خود را حل و فصل نمایند، اما در شهرها بسیاری از همسایگان حتی نام یکدیگر را نمی‌دانند و نسبت به مسائل و مشکلات همسایه خود بی تفاوت هستند. البته این مسئله عمومیت کلی ندارد و بسیاری از افراد هم هستند که در شهرهای بزرگ یار و غمخوار همسایه خود هستند و درد همسایه خود را درد خود می‌دانند و درپی درمان آن برمی‌آیند اما به اعتقاد کارشناسان اجتماعی مشکلات زندگی شهری آنچنان مردم را گرفتار کرده که حتی برای رسیدگی به تمام مسائل و مشکلات خودشان وقت کم می‌آورند و فرصتی برای رسیدگی به مشکلات فامیل، خویشاوندان و همسایگان ندارند.
وی اضافه می‌کند: «ترس از آینده، نگرانی، استرس، آلودگی هوا و صدا بیماری‌های گوناگون، گرانی، مشکلات تحصیلی، مشکلات مسکن و... همه و همه باعث شده که روحیه شهرنشینان همواره در عذاب و اضطراب باشد و از آرامش و آسایش فاصله بگیرد، اما مردم روستا و روستانشینان برای به دست آوردن لقمه نان حرص نمی‌زنند، دیگران را فریب نمی‌دهند، دروغ نمی‌گویند و برای هر مقدار روزی که درمی‌آورند سپاسگزار و شاکر خداوند هستند و همین مسئله روحیه آنان را آرام و بی دغدغه می‌کند و آنها را از هرگونه بیماری‌های عصبی و روانی دور می‌سازد.»
تجربه زندگی در روستا
شیما دختری است که در یک شهر بزرگ زندگی می‌کند، او در دوران دانشجویی‌اش با یکی از همکلاسی‌هایش که اهل روستا بود آشنا می‌شود و با وی ازدواج می‌کند، شیما درباره زندگی در روستا می‌گوید: «ازدواج با پسری که اهل روستا بود مشکلات زیادی برای من ایجاد کرد و پدر و مادر و برادرانم به شدت مخالف این ازدواج بودند به خصوص وقتی فهمیدند که بعد از ازدواج به روستا نقل مکان خواهیم کرد بر شدت مخالفت‌های خود افزودند اما من اصرار کردم و به آنها گفتم که اتفاقاً این یک شانس برای من بوده چرا که من همیشه از زندگی در شهر و مشکلات و مصائبش ناراضی هستم و دلم می‌خواست در یک محیط طبیعی و آرام و باصفا زندگی کنم.»
وی اضافه می‌کند: «الآن با اینکه هر دوی ما کارشناس ارشد هستیم در محیط آرام و باصفای روستا مشغول مطالعه، پژوهش و کارهای تحقیقاتی خود هستیم و وقت زیادی برای مطالعه داریم و خود را برای امتحان دکتری آماده می‌کنیم، اما در هر شرایطی زندگی روستایی را به زندگی شهری ترجیح می‌دهیم و تا آخرین مرحله تحصیلی هم که درس بخوانیم باز هم به روستا بازمی‌گردیم و فرزندان خود را در این محیط پرورش خواهیم داد.»
شیما می‌گوید: «به عنوان یک شهرنشین که زندگی روستایی را به زندگی شهری ترجیح می‌دهم به همه هموطنان توصیه می‌کنم که برای مدت کوتاهی هم که شده زندگی در روستا را تجربه کنند و بخشی از اوقات فراغت و بخشی از دوران زندگی خود را در محیط طبیعی روستا بگذرانند تا از دغدغه‌های زندگی شهری، اعصاب‌خوردی‌ها، سر و صدا و مشکلات زندگی در شهرها فاصله بگیرند.»
به گفته این دختر جوان اگر جمعیت کشور در چند شهر بزرگ متمرکز نشوند و جمعیت شهرها کاهش یابد مسلماً مشکلات هم کمتر خواهد شد و دود و آلودگی، گرد و غبار، گازهای آلاینده‌ کارخانه‌ها و اتومبیل‌ها، استرس و نگرانی و بیماری‌های اعصاب و روان هم کمتر خواهد بود.
شهر بزرگ، مشکلات بزرگتر
شهرهای بزرگ یا کلانشهرها به دلیل داشتن شبکه‌های پیچیده ارتباطی، مشکلات حوزه‌‌های مدیریتی، ضعف مدیریت سیستمی، عدم وجود هماهنگی و انسجام کافی میان نهادها، سازمان‌ها و متولیان امور دارای مسائل و مشکلاتی هستند که در طول زمان به وجود آمده‌اند و نمی‌توان انتظار داشت که این مشکلات یک شبه و یک روزه حل و فصل گردند. اما این مشکلات پیچیده نظیر، معضل ترافیک، آلودگی هوا، آلودگی صوتی، پسماندهای دردسرساز، بیمارستان‌ها و کارخانه‌ها، ضعف ایمنی شهری و... با یک برنامه‌ریزی استراتژیک و منسجم در حوزه مدیریتی و نگاه سیستمی قابل حل است.
دیدگاه «مائده فاضلی» کارشناس مدیریت شهری را درباره مشکلات زندگی شهری جویا می‌شویم.
وی معتقد است، لازمه حل مشکلات شهرها و زندگی شهرنشینی به‌کارگیری مدیریت فعال شهری در تمامی زمینه‌ها و در تمامی سازمان‌ها و نهادهای شهرهای بزرگ و کلانشهرها است چرا که رشد شهرنشینی و صنعتی شدن جوامع شهری بدون در نظر گرفتن مدیریت شهری، مشکلات گسترده‌ای در شهرها به وجود خواهد آورد.
وی اضافه می‌کند: «شهر دارای مشکلات و مسائل پیچیده‌ای است که عدم رسیدگی به آنها بر تمامی فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تاثیر می‌گذارد و یکی از علت‌های اساسی گریزشهری و فرار از جوامع شهری و مدرن همین هرج و مرج و پیچیدگی‌های سیستم‌های درون‌شهری است، در واقع توسعه پایدار فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در گرو همکاری و هماهنگی نهادها و سازمان‌ها، مشارکت مردمی و مدیریت صحیح و کارآزموده شهری است.»
این کارشناس مدیریت شهری همچنین خاطرنشان می‌کند: «با استفاده از به‌کارگیری مدیریت صحیح شهری و هماهنگی و همکاری مردم و مسئولین می‌توان انتظار یک اقتصاد مقاومتی پویا و سازنده را داشت و از استعدادهای سرشار معنوی و مادی و منابع غنی که خوشبختانه در کشور کم نیز نیستند استفاده بهینه را برد. اگر در به‌کارگیری اقتصاد مقاومتی الگوهای اسلامی نیز رعایت گردد و نظام اقتصادی اسلامی تحقق پیدا کند بهترین راه برای استقلال، صرفه‌جویی، عدم وابستگی به خارج و اتکا به نیروهای داخلی و منابع طبیعی داخلی خواهد بود.»
این کارشناس تاکید می‌کند: «نقش شهرداری‌ها را در ارتقای مدیریت شهری شهرها نباید از یاد برد چرا که شهرداری‌ها در واقع دستگاه‌هایی تاثیرگذار هستند که فعالیت مناسب آنها می‌تواند نهایتا به توسعه شهرها منجر شود بنابراین عملکرد مناسب شهرداری‌ها و همکاری با مردم و مسئولین نهادهای دیگر می‌تواند به رونق اقتصادی شهرها منجر شود.»
تعالی و رشد انسان در محیط‌هایی که زمینه‌های مناسب از لحاظ فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مهیا باشد بهتر امکان‌پذیر است. مسلما انسان‌ها در شهرها و جوامعی که در آنها مشکل بیکاری، تورم، گرانی، فقر، بی‌عدالتی، آلودگی، جرم و جنایت زیاد باشد رشد مناسبی نخواهند داشت و با انواع و اقسام مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند.
به همین دلیل در کنار مدیریت صحیح شهری، هماهنگی نهادها و سازمان‌ها و مشارکت مردمی باید به مسئله اخلاق و سلامت اخلاقی جامعه هم توجه داشت. شهر خوب شهری است که به مسائل فرهنگی و اخلاقی آن نیز توجه کافی شود و در زمینه‌های اخلاق اقتصادی، اخلاق فرهنگی، اخلاق اجتماعی، قدم‌های جدی برداشته شود.
با توجه به اینکه اقتصاد مردمی اولین پایه اقتصاد مقاومتی است و مهم‌ترین رکن اقتصاد شهری هم مردم هستند ضرورت دارد تا مسئولین و سیاستگذاران در قالب سیستم‌های کلی اقتصاد مقاومتی برنامه‌های عملیاتی خود را پیاده و اجرا سازند.
بهترین روش رفع مشکلات شهری
امروزه شهرنشینی در جهان با رشد روزافزونی مواجه بوده به نحوی که تخمین زده می‌شود تا سال 2020 حدود 60 درصد از جمعیت جهان را شهرنشینان تشکیل خواهند داد. در کنار امتیازات گوناگونی که زندگی شهری به همراه دارد مانند امکانات تحصیلی، آب آشامیدنی سالم، دسترسی به بیمارستان‌های مجهز، مراکز درمانی و بهداشتی مناسب، حمل و نقل عمومی و... مشکلات فراوان دیگری هم دارد که در طول گزارش به آن اشاره شد. کارشناسان اقتصادی برای رفع نارسایی‌ها و چالش‌های زندگی شهری راه‌حل‌هایی پیشنهاد می‌کنند که عبارتند از: مدیریت پسماند با استفاده از فناوری‌های جدید، اجرای شبکه جمع‌آوری، تصفیه و چرخه فاضلاب شهری، افزایش فضای سبز و مراکز تفریحی، کارآفرینی در بخش‌های مختلف اقتصادی و رفع بیکاری، مدیریت یکپارچه شهری، زیباسازی منظر شهری و...
در بسیاری از شهرهای دنیا مسئولیت و وظایف شهری به عهده یک سازمان و یک دستگاه مانند شهرداری قرار می‌گیرد اما در کشور ما به عهده دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف است و هر کدام وظیفه و مسئولیتی جداگانه دارند. مانند سازمان آب، برق، مخابرات، اداره فاضلاب، اداره محیط زیست، عمران شهری و... در واقع هر قسمت به صورت جزیره‌هایی جداگانه عمل می‌کنند که همین مسئله باعث به هدر رفتن منابع مالی، انسانی و طبیعی می‌شود.
مائده فاضلی کارشناس مدیریت شهری در این‌باره می‌گوید: «در مدیریت نوین شهری، آموزش مدیران مجرب و کارآزموده نقش مهمی در بهبود تفکر سیستمی و ارائه برنامه‌های استراتژیک در حوزه مدیریت کلانشهرها دارد و می‌توان امیدوار بود که با کمک و همراهی مردم و برنامه‌ریزی جامع و اقدامات هماهنگ مشکلات شهری حل و فصل شود و شهروندان با آرامش و آسایش بیشتری زندگی کنند.»