همافر؛ اثری افشاگر
ناهید زندی‌پژوه
ادبیات خاطره‌نویسی به لحاظ کمیت و کیفیت در سال‌های اخیر از دیگر فرم‌های ادبی گوی سبقت را ربوده و تبدیل به پرمخاطب‌ترین گونه ادبی معاصر ایران شده است. اما چرا؟ زیرا در سایه انقلاب اسلامی، فضای جولان در عرصه‌های مختلف فکری، عملی و ذهنی گشوده شد و از این رهگذر افرادی که به هر شکلی در پیشبرد انقلاب اسلامی دست داشته و هم چنین شاهد عینی اتفاقات و رخدادهای صورت گرفته بوده‌اند درصدد برآمدند مشاهدات و نقش‌آفرینی‌های خود را به رشته تحریر درآورند.
بنابه گفته مقام معظم رهبری: «انقلاب اسلامی در مقایسه با سایر انقلاب‌های بزرگ دنیا از عمق، قوت و کارآمدی بیشتری برخوردار است اما در عین حال برخلاف سایر انقلاب‌های بزرگ آن‌طور که باید به آن پرداخته نشده و لازم است در تدوین کتب تاریخی، رمان و امثال آن کارهای بیشتری صورت پذیرد.»
کتاب «همافر» اثر ارزشمند مهدی نوروزی در حوزه خاطره‌نویسی است. این خودنوشت حاوی اطلاعات ارزنده‌ای است و پرداختن به تمامی مطالب این کتاب 432 صفحه‌ای در این وقت کوتاه می‌شود مثنوی هفتاد من که در این تنگنا نمی‌گنجد. به هر حال هیچ کاری بی‌اشکال و بی‌عیب نیست چنان‌که همین اجمال هم از این قاعده مستثنی نخواهد بود.
این خاطرات با محوریت اتفاقاتی است که در دهه 50 یعنی آغاز به خدمت راوی- آقای نوروزی- به وقوع پیوسته است. در این اثر چون جزئیات حوادث، جزئیات رویدادهای تاریخی سرنوشت‌ساز، جزئیات مناسبات انسانی، جزئیات جغرافیایی مناطق، جزئیات قوانین حاکم بر سازمان ضد اطلاعات و... همگی بازگو شده و نیز راوی از نزدیک شاهد رخدادهای اصلی و فرعی بوده و در شرح و تبیین رویدادهای تاریخی استناد به جراید و مطبوعات کرده است و تمامی را به طور شفاف در معرض تماشای خواننده قرار داده؛ از این‌رو شاید بتوان گفت کتاب همافر، به نوعی مقدمه‌ای بر تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی است. در این اثر ارزنده مباحث عمده‌ای مطرح شده که عبارتند از:
- بررسی تأثیرپذیری مجموعه عواملی که در شکل‌گیری جریان بیداری همافران مؤثر بوده‌اند.
- شرح نقش‌آفرینی‌ها و مجاهدات همافران مؤمن و معتقد (با ذکر اسامی آنها) قبل از شکل‌گیری انقلاب و بعد از انقلاب
- بیعت همافران با حضرت‌امام(ره)
- تبیین این مسئله که ابتدا همافران نیروی هوایی و در وهله دوم سایر نظامیان نیروی هوایی به انقلاب اسلامی پیوستند.
کتاب همافر آمیخته با یک‌سری افشاگری علیه رژیم منفور پهلوی است. چنان‌که در لابه‌لای خاطرات می‌خوانیم:
همافران جهت آموزش ارتباطات رادیویی و تقویت زبان انگلیسی روانه لندن می‌شوند اما در پس این دوره‌های فرمایشی نیات پلیدی نهفته بود؛ نظام می‌خواست تعصبات و اصالت ملی و مذهبی همافران را محو و نابود کند.
بنا به گفته راوی: «تبدیل به بلندگوهایی شده بودیم که فرهنگ غرب را تبلیغ می‌کردیم و تلاشمان بر این بود که رفتار غربی داشته باشیم.»
در سطوری دیگر می‌خوانیم: «مستشاران آمریکایی در جزیره کیش علاوه بر دریافت حقوق‌های کلان مزایای حق توحش هم دریافت می‌کردند. یعنی از نظر دولت آمریکا، این مأموران به دلیل حضور میان کارکنان نیروی هوایی ایران که به گمانشان مشتی وحشی بودند مستحق دریافت چنین مزایایی می‌شوند.»
همچنین در این خاطرات از فسادها و هنجارشکنی‌ها و لاابالی‌گری‌های خانواده پهلوی بسیار سخن به میان آمده است.
مزین شدن خاطرات به شعر و ادب و همچنین زلالی اندیشه راوی و احساس عروج معنوی‌اش در برخی از اوراق خاطرات موجب جذابیت و خواندنی‌تر شدن خاطرات شده است.
آقای نوروزی در خاطراتش مشروح وقایع مهم و تکان‌دهنده سال 56 را برشمرده و اظهار می‌دارد که: «سال 56 سال پر از تلاطم و هیجان، مملو از غم و غصه و سالی سرشار از نشاط و امید بود. سال شهادت دکتر شریعتی، شهادت حاج‌آقا مصطفی، قیام مردم قم، تبعید حاج‌آقا خامنه‌ای، پذیرایی دربار شاهنشاهی از کارتر در ایام ژانویه، قیام مردم تبریز، بیداری و حرکت مردم شریف ایران و بالاخره سال تصمیم‌گیری برای انجام عملیات در جزیره کیش و سال به بار نشستن بخشی از آرزوهای من.»
آنچه حائز اهمیت است اینکه راوی در طی زندگی پربار خویش افتخار سعادت آشنایی با افرادی همچون مقام معظم رهبری و برادر بزرگوارشان و همچنین شهید اندرزگو را داشته است. چنان‌که در دفتر خاطرات می‌خوانیم که «جلسات با آقای خامنه‌ای برایم برکات زیادی داشت؛ زیرا با هم مباحث سیاسی- عقیدتی مطرح می‌کردیم.»
قابل ذکر آنکه شهید اندرزگو در کتاب خاطرات به نام آقای جوادی شناخته شده است.
اما انگیزه عشق به شهادت در راه حق علیه باطل در وجود راوی به وسیله خواندن برخی کتب سودمند و نوارهای مذهبی و آشنایی با دوستانی که برخی از آنها نماد ایمان و الگوی اخلاص بودند ایجاد می‌شود. در دفتر خاطرات از زبان راوی روایت شده: «وقتی شهادت راه میانبری بود برای عروج به اوج قله سعادت، چقدر کم‌سعادتی و بی‌توفیقی بود که انسان برای نیل به آن تلاش نکند.»
اینکه مصلحت ذات باری تعالی چیست که گروهی توفیق شهادت می‌یابند و گروهی دیگر فقط توفیق کسب ثواب آن را؛ فقط خدا می‌داند. به قول حافظ: جام می و خون دل هر یک به کسی دادند
در دایره قسمت اوضاع چنین باشد
در صفحات آخرین دفتر خاطرات می‌خوانیم:
«با شدت یافتن مبارزات مردم، سرعت گرفتن گسترش انقلاب و فرار شاه، نقشه ترور شاه محقق نشد. انتقال نارنجک‌ها به داخل پایگاه هوایی مشهد بدون مواجهه با مشکلی به خوبی صورت پذیرفت و زمینه خنثی‌سازی هرگونه کودتایی فراهم شد اما با عنایت خدا کودتایی برپا نشد تا با آن مقابله شود. هیچ کدام از ما به آرزوی بزرگمان که شهادت در مسیر انقلاب اسلامی بود نرسیدیم و از آن فوز الهی محروم شدیم. زنده ماندیم تا زندگی در فضای عطرآلود نظام جمهوری اسلامی را تجربه کنیم و پاسدار دستاوردهای خون پاک شهدای‌مان باشیم.»
کتاب «همافر» خود نوشت مهدی نوروزی در سال 1394 توسط انتشارات سوره مهر وابسته به حوزه هنری به چاپ رسیده است. کتاب مصور و دارای فهرست اعلام است. آقای نوروزی در مقدمه کتاب شرح داده: «خاطراتی که در این کتاب ذکر شده، فقط بخشی کوچک از فعالیت‌های انقلابی اشخاصی است که در سطوح مختلف ارتش شاهنشاهی اعم از نیروی هوایی، زمینی و دریایی به جریان افتاد. حوادث مندرج مربوط به اتفاقاتی می‌شود که در ایستگاه رادار جزیره کیش، پایگاه هوایی مشهد، ایستگاه رادار بابلسر و مکان‌های مختلفی از تهران رخ داده است...»