اضطراب‌های شب امتحان و راهکارهای پیش رو- بخش پایانی
یاد گیری شب امتحانی بزرگ‌ترین آفت موفقیت
گروه گزارش
بدون تردید فصل امتحانات یادآور دغدغه‌ها و نگرانی‌هاست، این دغدغه‌ها و نگرانی‌ها محدود به دانش‌آموزان نمی‌شود، بلکه فضای خانه و خانواده را نیز در بر می‌گیرد. گویی والدین و اعضای خانواده همگی با هم امتحان دارند. دانش‌آموزان برای رهایی گاه به مطالعه بیشتر روی می‌آورند و گاه درس و کتاب را به کناری می‌نهند، والدین نیز برای رهایی گاه چاره‌جویی‌هایی را در پیش می‌گیرند و گاه با تذکرات مداوم دانش آموز را به خواندن درس‌ها و مطالعه بیشتر توصیه می‌کنند؛ اما سؤالی که این روزها در فصل امتحانات مکررا از زبان دانش‌آموزان و والدینشان شنیده می‌شود این است که چه کنیم از چالش امتحانات سربلند بیرون بیاییم؟
اما حقیقت این است که در قلب خانواده همیشه مشکلاتی وجود دارد؛ اعم از مشکلات مالی، اختلافات خانوادگی، درگیری‌های فامیلی و... شاید مشکلات به خودی خود مهم نباشد، مهم چگونگی مواجهه با این مشکلات است. باید سعی کنیم درایام امتحانات حتی‌الامکان همه مشکلات را به فرزندان منتقل نکنیم. تلاش کنیم مشکلات را با همه ابعاد و زوایای نگران‌کننده و طاقت‌فرسا به آنان نگوییم. البته وظیفه دانش‌آموز نیز خوب درس خواندن در طول سال تحصیلی و به خوبی از پس امتحانات برآمدن است.
شیوه‌های برگزاری امتحانات
در داخل و خارج کشور
پای صحبت مهندس امیرمهدی اسلامی دارای کارشناسی مهندسی برق - کنترل از دانشگاه تهران، مدیر و مشاور ارشد موسسه کنکورکمک می‌نشینیم.
وی در پاسخ به این پرسش که چرا امتحان باید وجود داشته باشد؟ می‌گوید: «انسان‌ها در زندگی نیاز دارند توانایی‌هایشان را به خود و یا دیگران اثبات کنند تا ازطریق توانایی‌هایشان، لیاقت کسب جایگاهی را در اجتماع داشته باشند که نصیب هر کسی نمی‌شود. این آزمون‌ها به دو دلیل در زندگی هر نوجوانی قرارداده می‌شود؛ نخست آنکه خود فرد مطمئن شود رشته درستی را انتخاب کرده است و دوم آنکه جامعه به لیاقت فرد برای مهندس، دکتر و یا حقوقدان شدن ایمان پیدا کند؛ درغیر این صورت ممکن است هم سال‌های عمر فرد در مسیراشتباه تلف شود و هم میلیون‌ها تومان سرمایه برای پرورش یک دکتر، مهندس و یا سیاست‌مدار ازبین برود.»
از این کارشناس اهل فن در مورد نحوه برگزاری آزمون در مقایسه با سایر کشورها سؤال می‌کنم. اودرحالی که معتقد است برخی کشورها بهتر و برخی ضعیف‌تر عمل می‌کنند، ادامه می‌دهد: «برگزاری آزمون در ایران به نسبت کشورهای توسعه یافته یک برتری و یک ضعف دارد. برتری آن را می‌توان از این نظر دانست که آزمون‌ها با جامعه آماری بالا برگزار می‌شوند که مشابه آن را تنها در چین می‌توان دید که غالبا از نظر کیفی عملکردی ضعیف‌تر دارند، اما ضعف آزمون‌ها 20 نمره‌ای بودن آنها در قیاس با سنجش حروفی در کشورهای توسعه یافته است.»
مهندس اسلامی این موضوع را ازآن نظر ضعف می‌داند که در این کشورها (نمرات 12 تا 20) به عبارتی از منفی سی تا مثبت آ نمرات قابل قبول محسوب می‌شوند و در نتیجه دانش‌آموز با استرس کمتری تحصیل می‌کند. همچنین وی معتقد است: «درکشورمان اکثر دانش آموزان صرفا به دنبال کسب نمره‌های 19،20 هستند و این عاملی برای استرس بیشتر است. استرس دائمی دلیل اصلی افسردگی است. این مسئله می‌تواند آینده‌ای نامطلوب را برای دانش‌آموز رقم بزند.»
نحوه تغذیه ایام امتحان را جدی بگیرید
یکی از عوامل مهم در ایام امتحانات که شاید کمتر به آن توجه شود، تغذیه مناسب است که گاه برداشت دانش‌آموزان وخانواده‌هایشان از آن تا حدودی نادرست است.
مریم سبحانی کارشناس ارشد علوم تغذیه‌ای دراین باره برایمان توضیح می‌دهد: «بدن انسان همانند یک ماشین است ودر حالی که ما به سمت مقصدی در حرکت هستیم اگر سوخت ماشین به اتمام برسد به مقصد نخواهیم رسید حتی اگر نقشه راه را به طور کامل حفظ باشیم. این مثال به طور دقیق اهمیت تغذیه را نشان می‌دهد. اولین نکته رساندن اکسیژن کافی به مغز است. برای این کار هم باید تنفس بهتر وهم از خوردن غذاهای چرب پرهیز شود؛ چون غذای چرب باعث می‌شود اکسیژن به جای فعالیت‌های مغز صرف هضم غذا شود. دومین نکته، رساندن قند کافی به مغز است که با مصرف مواد طبیعی مثل خرما و کشمش تامین می‌شود.»
اوهمچنین به خوردن صبحانه کامل در صبح روز آزمون تاکید کرده و می‌گوید: «صبحانه روز امتحان بسیار مهم است، چون سوخت مورد نیاز بدن را تامین می‌کند. درایام امتحانات که امسال با ایام ماه مبارک رمضان تقارن یافته، بهتر است ازخوردن زولبیا و بامیه و خامه و کره و غذاهای سنگین دیگر خودداری شود واز افطار تا سحر حدود 8 تا 10 لیوان آب نوشیده شود تا آب مورد نیازبدن تامین شود.»
اعتماد به نفس داشته باشید
و با برنامه درس بخوانید
هادی محمدیان یک مشاور تحصیلی با توجه به آن که نظام آموزشی درایران به‌گونه‌ای است که افراد بخش مهمی از موفقیت خود را وابسته به موفقیت در آزمون‌ها می‌دانند؛ می‌گوید: «اعتماد به نفس از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده موفقیت و یا عدم موفقیت هر فرد است؛ اگر فردی در زندگی، اعتماد به نفس لازم را کسب کند و به توانایی‌های خود ایمان داشته باشد، بدون شک می‌تواند فردی موفق باشد و این امتحانات یک توفیق اجباری برای نوجوانان است که می‌تواند کمک کند تا با موفق شدن در آنها که به مراتب از امتحانات زندگی آسان ترند؛ اعتماد به نفس لازم برای موفقیت در امتحانات اصلی زندگی را به دست آورند.»
وی درادامه می‌گوید: «بدون شک،صرفا با مطالعه مطالب تئوری، دانشجو توانایی انجام کاری را در جامعه یا صنعت به دست نخواهد آورد.»
این کارشناس اهل فن در ادامه در مورد نحوه مطالعه دروس درایام ماه مبارک رمضان و فصل امتحانات توضیح می‌دهد: «بهترین زمان مطالعه از صبح زود تا ساعت 4 عصر و یک ساعت پس از افطار تا ساعت 12 شب است. لازم است از ساعت 12 شب تا سحر و از ساعت 4 عصر تا افطار که انرژی بدن اُفت می‌کند به استراحت اختصاص داده شود.»
این روزها استفاده از کتاب‌های کمک آموزشی برای موفقیت در امتحانات جایگاه خوبی پیدا کرده است.
محمدیان کتاب‌های کمک آموزشی را وسیله‌ای مناسب در فهم کامل و درست مطالب کتاب می‌داند و کتاب‌های کمک آموزشی را تفسیر کاملی از کتاب درسی می‌داند که نکات نهفته کتاب را در قالب درسنامه یا سؤال مطرح می‌کنند.
این مشاورتحصیلی به اولیا دانش آموزان توصیه می‌کند: «از اولیای عزیز می‌خواهم این روزها از همه نظر فرزند خود را حمایت کنند. اجازه ندهند مشکلات خانوادگی یا کاری آنها به اطلاع دانش‌آموز برسد. حتی اگر شما فکر کنید فلان مشکل اصلا موضوع خاصی نیست، اما ممکن است دانش‌آموز ساعت‌ها درگیر همان موضوع بی‌اهمیت باشد.»
وی در تکمیل صحبت هایش می‌گوید: «دانش‌آموزان و دانشجویان همین حالا دست‌نوشته‌ای بنویسند، امضا کرده، به دیوار نصب کنند و به خودشان قول بدهند تا دیگر از سال آینده درس‌ها به شب امتحان موکول نشود.»
زحمت کشیدن
برای کشف پاسخ بدون استرس آزمون
دکتر سعید ربوشه، مدیریت آموزش و پرورش منطقه 9 تهران معتقد است امتحانات یا ارزشیابی تحصیلی یکی از سامانه‌های یادگیری است.
وی می‌گوید: «دانش‌آموزان می‌آموزند؛ امتحان می‌دهند، اما آیا پس از امتحان کار یا حرفه‌ای یاد گرفته‌اند؟»
این کارشناس اهل فن تحقق این مورد را در حالی می‌بیند که ارزشیابی تربیتی در کنار ارزشیابی علمی وجود داشته باشد .
وی همچنین می‌گوید: «ما نباید موقعیتی فراهم کنیم تا دانش‌آموز با استرس امتحان بدهد؛ اگر هدف واقعی یک آزمون یادگیری فرد باشد، فرد به طور ناخودآگاه از دادن آزمون خوشحال می‌شود. برای شرکت در ارزشیابی به حداقلی از مطالعه نیاز است، اما سرفصل‌ها باید به خوبی درک شود و وقتی می‌خواهیم که یک جزوه 200 صفحه‌ای پس داده شود؛ کاملا اشتباه است.»
مدیریت آموزش و پروش منطقه 9 تهران ارزشیابی را در جهت به شایستگی رساندن دانش‌آموزان می‌داند وهمچنین معتقد است: «وقتی خیالمان باید از یادگیری راحت شود که دانش‌آموز مسئله ریاضی را فهمیده باشد و آن را با محیط بیرون از درس پیوند بزند یا اگر دین و زندگی می‌خواند؛ متدین شود. سنجش ارزیابی نیازمند مطالعه است، اما گاهی نیاز به کار گروهی هم هست تا یک گروه نسبت به مسئله مجهول کار انجام دهند.»
او مدارسی در جهان را نام می‌برد که در آن آزمونی وجود ندارد و تنها برای به‌دست آوردن پاسخ زحمت می‌کشند؛ اما لذت می‌برند. در نظام فعلی آموزشی ارزشیابی توصیفی را گامی مهم در اجرای آنچه که گفته شد می‌داند، اما معتقد است خطاهایی که وجود دارد تاریخی است. تربیت صحیح را زمانی حاصل شده می‌داند که برداشت‌های دانش‌آموز، معلم، مدیر، خانواده و ... یکسان باشند. در ادامه می‌افزاید: «اگر برداشت‌های ذهنی همه ما مثل هم باشد چون سیستم عاملی خواهیم بود که در هر موقعیت پیچیده‌ای هم بالا می‌آید. در برگزاری آزمون مقصد باید یکی باشد،اما این که از راه‌های مختلف به این مقصد یکتا رسیده شود، ممانعتی ندارد. متاسفانه در حال حاضر دقیقا عکس این موضوع دیده می‌شود؛ مقاصد متفاوت و راه‌های یکسان.»
دکتر سعید ربوشه ارزشیابی توصیفی را پاسخی به ارزشیابی نادرست پیشین می‌داند. وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «در ارزشیابی مبتنی بر شایستگی، کسی نمره‌اش 20 است که به دوست خود کمک کرده باشد و این سیستم کار آمد است.»
توصیه‌هایی برای پیروز میدان شدن
از مطالب کتاب خلاصه‌نویسی کنید.چند دقیقه وقت بگذارید و به مطالبی که خوانده‌اید در ذهنتان نظم ببخشید. طوری برنامه‌ریزی کنید که به اندازه کافی وقت برای خواندن تمام مطالب داشته باشید. بر اساس میزان اهمیت مطالب زمان خاصی را به هر کدام اختصاص دهید. با این کار تنش شما کمتر می‌شود. چون حالا دیگر می‌دانید که چقدر وقت دارید.
اگربرخی از مطالب درسی را متوجه نمی‌شوید، عصبی نشوید؛ چون استرس و عصبانیت در این حالت هیچ کمکی به شما نمی‌کند. به جای آن از یک معلم خصوصی یا هم کلاسی‌تان کمک بگیرید.
برای خودتان سناریوهای فاجعه‌آمیز درست نکنید. آینده‌تان را تنها به خاطر یک امتحان ساده به خطر نیندازید. احتمال اینکه یک آزمون معمولی شانس شما را برای داشتن یک زندگی خوب در آینده تضمین کند، خیلی کم است. یاد بگیرید که خودتان را در شرایط آرامی تصور کنید. مثبت فکر کنید و همیشه خود را پیروز بدانید نه یک بازنده. به خود و توانایی‌های خودتان ایمان داشته باشید. شما می‌توانید این امتحان را با موفقیت پشت سر بگذارید.
دلایل اصلی اضطراب‌تان را پیدا کنید. بدانید که افکار منفی شما را ویران می‌کند. سعی کنید برای هر فکر احساسی و استرس‌زا، دلیل منطقی برای خود بیاورید.
شب قبل از امتحان خواب کافی داشته باشید. سعی نکنید با خوردن چای یا قهوه و یا قرص‌های دیگر، تا صبح روز بعد بیدار بمانید. درصورت به هم خوردن نظم خواب و یا كم‌خوابی، كارایی مغز كاهش می‌یابد و موجب افزایش استرس می‌شود و در نتیجه زمان امتحان احساس خستگی می‌کنید و تمرکز کافی ندارید.
شش ساعت خواب در شب برای حفظ آمادگی بدن و تخفیف استرس و فشار روانی مورد نیاز است.
صبحانه خوب و مقوی بخورید و از خوردن نوشیدنی‌های کافئین دار مانند قهوه خودداری کنید.
تا جایی که می‌توانید از هم کلاسی‌هایی که به شما استرس وارد می‌کنند دور بمانید. احساس ترس و استرس مسری است.
چند دقیقه قبل از شروع آزمون در محل برگزاری امتحان حاضر شوید. با این کار بهتر با محیط آشنا می‌شوید. این کار در کاهش میزان اضطراب شما موثر است.
زمان خود را تنظیم کنید. زمان پاسخ دادن به هر سؤال را تخمین بزنید. اگر برخی سؤال‌ها بارم نمره بیشتری دارند، وقت بیشتری را برای پاسخ دادن به آنها اختصاص دهید.
ابتدا به سؤالات آسان پاسخ دهید. سؤالات سخت را علامتگذاری کنید و بعدا به آنها پاسخ دهید. خیلی وقت خود را صرف یک سؤال خاص نکنید. شاید زمانی که در حال پاسخ دادن به سؤال دیگر هستید، جواب این سؤال را هم پیدا کردید.