پرسش:
آیا اختلاف در قرائات قراء سبعه، موجب اختلاف در معانی و در نتیجه تحریف قرآن نمی‌شود؟
پاسخ:
مفهوم‌شناسی تحریف
تحریف در لغت به معنای «طرف» گوشه، و در اصطلاح علوم قرآنی، تحریف عبارت است از ایجاد تغییر و دگرگونی در مدلول و محتوی کلام (تحریف معنوی)، تحریف به معنای زیاد کردن، کم کردن، تبدیل کردن (تحریف لفظی)... (البیان، آیت‌الله خویی، ص 198)
علمای شیعه و اکثر علمای اهل سنت، اتفاق‌نظر دارند که قرآن هرگز تحریف لفظی نشده است؛ هرچند از تحریف معنوی مصون نمانده است.
از دیدگاه قاطبه مسلمانان، قرآن موجود، همان قرآنی است که به واسطه جبرئیل امین بر قلب پیامبر اکرم(ص) نازل شده است و تاکنون هیچ دخل و تصرفی در آن صورت نگرفته و نخواهد گرفت.
قرآن‌کریم خود به صراحت بر عدم امکان تحریف آیاتش تاکید می‌کند: «انا نحن نزلنا‌الذکر و انا له لحافظون» همانا ما قرآن را نازل کردیم و یقینا حافظ آن خواهیم بود. (حجر 9) علامه طباطبایی می‌گوید: از وصف «لحافظون»، حفظ قرآن توسط خداوند، در آینده فهمیده می‌شود و قرآن از هرگونه تحریف مصون خواهد ماند. (المیزان، ج 12، ص 145)
در این راستا همچنین به آیه «و انه لکتاب عزیز لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه تنزیل من حکیم حمید؛ 5 این کتاب (قرآن) قطعا شکست‌ناپذیر است؛ هیچ‌گونه باطلی نه از پیش رو و نه از پشت سر، به آن راه نخواهد یافت. (چرا که) فرستاده شده از سوی خداوند حکیم و شایسته ستایش است.» می‌توان استناد کرد.
در آیه ذکر شده، «عزیز» به معنای، شکست‌ناپذیر و نفوذناپذیر است؛ پذیرفتن انگاره تحریف لفظی در قرآن، مستلزم پذیرفتن نفوذ پذیری در آن است و این مسئله، با عزیز بودن قرآن، سازگار نیست.
علاوه بر این، انگاره تحریف لفظی قرآن، با معجزه بودن آن سازگاری ندارد. اگر به تحریف قائل شویم، دیگر نمی‌توان باور داشت که قرآن، هدایت‌گر بشر باشد. بنابر این، ما معتقدیم که قرآن مصون از هرگونه تحریف لفظی است.
قرائات هفتگانه
قرائت یکی از وجوه محتمله در الفاظ قرآن کریم است که به وسیله یکی از قراء ارائه شده باشد. قرائات مختلف قرآن، که از طریق قراء هفتگانه یا چهارده‌گانه به ما رسیده است، ربطی به متن اصلی قرآن، که بر قلب پیامبر نازل شده است، ندارد و آن‌ها دو امر متغایرند؛ زیرا بستر انتقال الفاظ قرآن، بستر نص و تواتر مسلمین است، در حالی که بستر قرائات قرآن، اختیارات و استنباطات قراء در قرائات قرآن است و این قرائات گوناگون، نه دارای تواتر و نه دارای حجیت است و شیعه معتقد است قرآن بر یک حرف نازل شده است و نه بیش‌تر؛ قال الامام‌الباقر(ع): القرآن واحد نزل من عند واحد لکن الاختلاف یجیی من قبل الرواه»، امام باقر(ع) فرمودند: قرآن یکی است و از طرف یکی نازل شده است و اختلاف در حروف از طرف راویان است (اصول کافی، ج 2، ص 630) از این رو امامان شیعه توصیه می‌کردند که به قرائت مشهور بین راویان عمل کنید.» ... اقراء کما یقراء الناس...» همان‌طور که مردم قرآن را قرائت می‌کنند شما نیز قرائت کنید. (همان)
ریشه‌های اختلاف قرائات
1. گاهی ابتدائی بودن خط، سبب اختلاف در قرائات شده است. مثلا برخی از قاریان، واو و یاء را بدون سبب حذف می‌کردند. در آیه 4 سوره تحریم، «و صالحوا المومنین» واو را حذف می‌کردند «صالح المومنین» می‌نوشتند.
2. خالی بودن کلمات از نقطه؛ مسلمانان در قرن اول هجری، کلمات را بدون نقطه می‌نوشته‌اند؛ این خود موجب  اختلاف در حروف شده است.
3. عاری بودن کلمات از حرکات در اوائل کتابت قرآن.
4. الف نداشتن کلمات با اختلاف لهجه.
5. اجتهاد و اعمال نظر قاری.
6. زیاده‌روی در اعمال قواعد ادبی.
7. علل روانی قاری و مشهور کردن خود با ابتکار در قرائت (التمهید، محمدهادی معرفت، ج 2، ص 9 تا 60)
بعضی از اختلاف قرائت‌ها، به سبب مخلوط شدن وحی قرآن با تفسیر یا تأویل آیه است؛ مانند «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک فی علی...» کلمه (فی علی) در وحی قرآنی نیست، بلکه تفسیر ما انزل الیک است.
در نتیجه، اختلاف در قرائت، با تواتر اصل قرآن منافات ندارد و با بررسی ریشه‌های اختلاف، درمی‌یابیم که اختلاف قرائت‌ها، تنها در کلمه‌ای از قرآن، از لحاظ، اعراب، هیئت، نقطه و... است ولی همه در اصل کلمه اتفاق‌نظر دارند و این تفاوت در تلفظ کلمه، موجب تغییر معانی و تحریف قرآن نمی‌شود. (1)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1- مرکز پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم