محمد میرزا طبیبی
تمرکز دولت یازدهم آن چنان بر روی مسائل سیاست خارجی به ویژه توافق هسته‌ای قرار داشت تا جایی که این جمله رئیس‌جمهور مشهور و نقل محافل شد که «با توافق هسته‌ای مشکل آب خوردن و محیط زیست مردم هم حل می‌شود.» تمامی کابینه دولت یازدهم چنین رفتار غلوگرایانه‌ای نسبت به توافق هسته‌ای داشتند. اکبر ترکان، مشاور عالی دولت در مصاحبه با یکی از روزنامه‌ها در 30 شهریور 94 زیان هر روز تأخیر اجرای برجام را 100 میلیون دلار عنوان کرد.  مطابق پیروی از این سیاست دولت بود که بسیاری از رسانه‌ها به یاری دولت آمدند و از برجام حمایت کردند، این چنین شد که فضای عمومی جامعه متوقع و خواستار اجرای برجام برای حل مشکلات معیشتی خود شد، اما این همه ماجرا نبود.
حدود یک سال و نیم از اجرای برجام می‌گذرد اما آن فواید و عوایدی که از آن مرتب گفته می‌شد نه تنها حاصل نشد بلکه مشکلات فراوانی چون رکود اقتصادی، تعطیلی پی در‌پی کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی، بیکاری و فقر در میان جامعه ایجاد و نمایان شد. شاید دولتمردان تصور می‌کردند کشور با اجرای برجام سرمایه هنگفتی به دست می‌آورد اما این تصور، سخت به زمین واقعیت‌ها برخورد کرد و «صدای برجام، شکست.»
خسارت کشور به ازای هر روز اجرای برجام کمرشکن است
با توجه به  عیان شدن کارنامه دولت، بسیاری از نخبگان سیاسی و اقشار گوناگون مردم در این روزهای انتهایی مسئولیت دولت یازدهم عیار دولتمردان و معیار کارآمدی آنان را می‌سنجند. اکنون قطار وعده‌های دولت بعد از چهار سال بدل به «زنجیرهای وبالی» شده که دولتمردان یا باید برای انجام نشدن و تحقق نیافتن آنها بهانه بتراشند یا اساسا به انکار آنها بپردازند. برجام یکی از آن وعده‌ها است که دست بر قضا پیشانی وعده‌های دولت و اکنون «آینه عبرت نمای»  این راه رفته است.
فرزاد گودرزی کارشناس سیاسی دراین مورد به گزارشگر کیهان توضیح می‌دهد: «مطابق نظرسنجی اخیری که مرکز افکارسنجی «ایران پل» انجام داده است، اکثریت ایرانی‌ها فکر می‌کنند که آقای روحانی در حل مشکلات اقتصادی ناموفق بوده است. طبق این نظرسنجی 72 درصد مردم این باور را دارند که وضعیت اقتصادی آنها پس از برجام بهتر نشده است. یادتان هست که اوایل دولت، چقدر در مورد آزاد شدن اموال بلوکه شده ایران در خارج از کشور سخن گفته می‌شد به طوری که دولتمردان در بسیاری از سخنان خود این گزاره را مطرح می‌کردند که با آزادسازی سرمایه‌های بلوکه شده بسیاری از موانع و مشکلات مردم حل می‌شود. در حالی که فقط قرار بود 100 میلیارد دلار از این اموال بلوکه شده برگردانده شود که البته آن هم اتفاق نیفتاد؛ اگر همه اش هم برگردانده می‌شد، هیچ اتفاقی در اقتصاد کشور رخ نمی‌داد، مگر برای دلالان و واردکنندگان. یادتان هست که چه اختلافی میان اعضای دولت در مورد میزان این دارایی‌ها بود که نهایتا بانک مرکزی اعلام کرد که زیر ده میلیارد دلار از آن اموال به دست ایران رسیده است.»
این کارشناس سیاسی در ادامه توضیحات خود به ما می‌گوید: «مواردی که گفته شد و اموالی که از بابت برجام آزاد نشد و تحریم‌هایی که تا حدود زیادی برداشته نشد، یک طرف قضیه هست؛ چرا که از آن طرف ما در مباحثی دیگر- اگر مدیریت درست در طول دوران دولت یازدهم داشتیم- بسیار بیشتر از آزادسازی این اموال بلوکه شده درآمد برای کشور محقق می‌شد؛ یعنی ظرفیت و استعداد نقد درونی کشور بود که آزاد نشد. مانند این که ما الآن بیش از 105 هزار میلیارد تومان معوقات بانکی داریم که تقریبا با عواید ادعایی برجام برابری می‌کند. از طرف دیگر 20 میلیارد دلار قاچاق سالانه در کشور وجود دارد. هر چند دولت می‌گوید این رقم را به نصف رسانده است، اما وضعیت کلی کشور و آمارها از حجم گسترده قاچاق بیش از 20 میلیارد دلاری از مبادی رسمی و مرزهای قانونی کشور می‌گویند، به این معنا که باید این حجم قاچاق را در آمار واردات کشور گنجاند که بدون اخذ هیچ‌گونه تعرفه‌ای انجام می‌شود. جدا از این موارد حدود 30 هزار میلیارد تومان مطابق اعلام سازمان امور مالیاتی در کشور فرار مالیاتی وجود دارد. در کنار اینها شما باید ریخت و پاش‌ها و افزایش سه برابری بودجه جاری دولت نسبت به دوره قبل، فسادهای گسترده اقتصادی در دولت یازدهم مانند فساد 12 هزار میلیارد تومانی و بسیاری از نشتی‌های اقتصادی کشور را در محاسبات خود قرار دهید. با این حساب باید گفت که در صورت ادامه روند بی‌توجهی دولت به این وضعیت و اصرار بر اجرای برجام - البته بهتر است بگوییم که اجرای در حرف نه عمل - خسارت کشور به ازای هر روز اجرای برجام، کمرشکن است چرا که علاوه بر غفلت از استعدادهای شمارش شده داخلی، باعث افزایش واردات و خسارت به تولید داخلی خواهد شد که تا کنون نیز از این بابت شاهد ضربه به تولید کشور بوده‌ایم و واردات کالاهای غیرضروری در پس از برجام فوق‌العاده افزایش یافته است.»
مفاسد اقتصادی؛ راز مگوی دولتمردان
 و علت‌العلل مشکلات کشور
«همان‌هایی که تلاش شبانه‌روزی کردند برای این توافق، همان‌ها باید قدم بعدی را هم بردارند.» این سخنان یک ماه قبل رئیس‌جمهور است. حال باید پرسید که این تلاش شبانه روزی چه نتیجه‌ای دربرداشته که باید قدم بعدی آن را هم برداشت؟ برای حل مسائل کشور چه قدمی باید برداشت که در برجام برداشته نشده و آزمون خود را نداده باشد؟ یا چه راه حلی وجود دارد که با اجرای برجام انجام نشده است؟ تجربه می‌گوید که راه حل‌های برجام به بن‌بست ختم می‌شود؛ مگر نه آنکه «خشت اول چون نهد معمار کج تا ثریا می‌رود دیوار کج» اگر مردم در معیشت خود تفاوت چندانی حس نمی‌کنند، چطور امیدوار به همان مسیری باشند که چهار سال قبل تجربه کرده‌اند؟
قرار بود با توافق هسته‌ای اتفاقی تازه بیفتد. آیا وعده برداشتن قدم بعدی در انتخابات پیش‌رو مانند خود برجام دوباره امید مردم را ناامید نخواهدکرد؟ آیا این وعده از جنس «وعده‌های برجامی» نیست؟
یاسر قربانی یکی ازفارغ‌التحصیلان رشته اقتصاد است، با او در محیط دانشگاه برخورد می‌کنیم و درمورد عملکرد دولتمردان و انتخابات پیش‌رو سؤالاتی را مطرح می‌کنیم. قربانی به ما می‌گوید: «طبق وعده‌های فراوانی که روحانی در انتخابات 92 به مردم داد، اگر قرار بود آن وعده‌ها عملیاتی شوند تاکنون خیلی از اتفاقاتی که در کشور نیفتاده است، باید محقق می‌شد. به عنوان مثال تحریم‌های مالی واقتصادی باید به تمامی برداشته می‌شد، نه آنکه مجددا تحریم جدید شویم. عملا باید گفت؛ همان طوری که وعده‌های دولت محقق نشده، همان طورهم وعده‌های غرب و کشورهای مذاکره‌کننده انجام نشده است. مثلا کشورهای غربی وعده سرمایه‌گذاری می‌دهند اما در عمل سهم ناچیزی از سرمایه‌های خود را وارد کشور می‌کنند تا مبادا از طرف آمریکا جریمه و مجازات شوند.»
این فعال دانشگاهی با اشاره به این که دولت از ابتدا بر روی حذف تحریم‌ها زیاد کار رسانه‌ای کرد به طوری که مردم انتظار داشتند با اجرای برجام اوضاع به کلی تغییر می‌کند اما تا الآن خبری نشده و به دلیل این که همه واقعیت‌ها به مردم گفته نشد، ادامه می‌دهد: «ملت با تبلیغات انجام شده احساس کرد که علت اصلی مشکلات اقتصادی کشور وجود تحریم‌ها است، ولی به آن‌ها گفته نشد که علت العلل مصائب کشور مفاسد اقتصادی است. گفتند کاسب تحریم اما در حقیقت کاسب تحریم کسانی بودندکه تحریم را بهانه کسب قدرت و بعد مذاکراتی کردند که چهار سال ظرفیت‌های کشور را معطل حذف تحریم‌هایی کرد که در عمل سر جایش هست؛ برخی برداشته شد و برخی جدید وضع شد؛ قیمت فروش نفت کاهش یافت تا همان عواید ناچیز برجام خنثی شود.»
نردبان سازی و کیسه دوزی
رانت خوارها با برجام
در یکی از خیابان‌های اصلی شهر با یکی از شهروندان برخورد می‌کنیم و از او می‌خواهیم که به سؤالات ما در مورد انتخابات آتی جواب دهد.گفت‌و‌گو را با این عبارت اخیر رئیس‌جمهور که خطاب به منتقدان گفته بودند: «این قدر به فکر انتخابات نباشید، به فکر آخرت هم باشید.» آغاز و طرح سؤال می‌کنم.  میثم جعفری می‌گوید: «آقای رئیس‌جمهور در طول تصدی مسئولیت‌شان نسبت به منتقدان و دلسوزان دولتشان رفتاری از سر دلسوزی و صداقت نداشتند. در طول این مدت منتقدان دولت ایشان بارها برخی از فعالیت‌های دولت را به منظور اصلاح نقد می‌کردند اما شخص آقای روحانی و بسیاری از وزرای ایشان با یک نگاهی که از بالا به پایین هست با این موارد روبرو می‌شدند. کسی که به فکر آخرت است نقدها را می‌شنود، از مخالفین دعوت به عمل می‌آورد تا حقایق را بگویند و او بشنود؛ شاید درست می‌گویند. اگر صاحب مقامی در این کشور منابع اطلاعاتی خود را از معدود مشاوران و اطرافیان خود بگیرد و صرفا با حلقه‌ای محصور و محدود در ارتباط باشد، طبیعی است که ممکن است اطلاعات غلطی از وضعیت کشور به دستش برسد. برخی از اطرافیان دولت برای خود کیسه دوخته‌اند و برخی اصلا به دولت محترم اعتقادی ندارند، بنابراین حاضرند دولت را تخریب کنند و مثلا آمارهای خوب و شرایط رضایت بخشی از کشور ارائه دهند تا دولت به بیراهه رود و به تدریج رضایت عمومی را از دست دهد. صحبت من این است که اگر آقای روحانی به فکر انتخابات نبودند و به سلایق سیاسی بی‌اعتنا بودند، باید منتقدان را جمع کرده و در جوابشان دلایل علمی می‌آوردند اما ایشان چه کردند؟ منتقدان که چه عرض کنم، بسیاری از اقشار مردم و هم میهنان را از خود راندند و آنها را با مضامین ناشایستی همچون بی‌سواد، بزدل سیاسی، کاسب تحریم،  بیکار و بسیاری از تهمت‌های دیگر مورد تفقد قرار دادند. »
منافع برجام در جیب سودجویان
جعفری یک شهروند، در مورد یکی از سخنرانی‌های اخیر رئیس‌جمهور توضیحاتش را ادامه داده و می‌گوید: «آقای روحانی اخیرا گفته‌اند که ارزش ندارد  انسان با نردبان دروغ به پشت بام ظلم برود. می‌خواهم بگویم که این دولت بر روی خود عنوان «دولت راستگویان» را گذاشته است. خب سؤال ما اکنون این است که آیا وعده‌هایی که داده شد و بسیاری از آنها محقق نشد، راست نبوده و برای جمع‌آوری آرا بوده است؟ آیا اعلام نرخ رشد اقتصادی بالا و گذشتن از رکود در اقتصاد راست بوده است؟ آیا اعلام حذف تحریم‌ها بی‌صداقتی نبوده است؟ شخص آقای روحانی در دوران دولت قبلی وضعیت بد اقتصاد را به دلیل سوء‌مدیریت می‌دانست و تنها 20 درصد آن را به دلیل وجود تحریم‌ها فرض می‌کرد، اما می‌بینیم وقتی که خود زمامدار می‌شود این طور وانمود می‌کنند که فقط تحریم‌ها عامل گرفتاری‌های ما است؛ این دروغ نیست؟ این کیسه دوزی با بهره گیری از تحریم هراسی نیست؟ در این دولت بهانه حذف تحریم‌ها و مبارزه با آن، دقیقا مانند سکوهای پرش یا نرده‌های نردبان عمل کرده است؛ نرده‌هایی برای بالا رفتن از فرصت واردات بیشتر در پس از برجام. منافع برجام برای سودجویان و ثروت اندوزانی است که در اطراف دولت رسوخ  و همان‌ها مسئله تحریم‌ها را درست و درشت کرده اند.»