در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام مهدوی ارفع بررسی شد
برای موفقیت هیئت‌ها چه بایـد کـرد؟
هیئات مذهبی در ایران پس از انقلاب اسلامی به یکی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی تبدیل شدند که نه تنها نقش اساسی در ترویج و حفظ ارزش‌های دینی و مذهبی ایفا کرده‌اند، بلکه به عنوان بستری برای تقویت هویت اجتماعی و انسجام ملی نیز عمل کرده‌اند. این نهادها که ریشه در تاریخ و فرهنگ دیرینه ایران دارند، با برگزاری مراسم مذهبی و آیین‌های عاشورایی توانسته‌اند نسل‌های مختلف را به هم پیوند داده و مفاهیم مشترک دینی و اخلاقی را تقویت کنند.
پس از انقلاب اسلامی، هیئات مذهبی به مراتب بیش از گذشته به‌عنوان محفلی برای بیان همبستگی اجتماعی، مقاومت در برابر فشارهای خارجی، و تلاش برای حفظ استقلال ملی ظاهر شدند. حضور گسترده مردم در این محافل مذهبی و ارتباط نزدیک آن‌ها با روحانیون و فعالان اجتماعی، باعث شد تا هیئات مذهبی نقشی محوری در بسیج اجتماعی و حتی شکل‌دهی به سیاست‌های اجتماعی و فرهنگی ایفا کنند.
در ادامه، با حجت‌الاسلام حمیدرضا مهدوی ارفع، مؤسس نهضت جهانی نهج‌البلاغه‌خوانی، به گفت‌وگو نشستیم تا به بررسی عمیق‌تر نقش هیئات مذهبی در جامعه امروز ایران و تأثیرات آن بر شکل‌گیری هویت اجتماعی بپردازیم.
هیئات مذهبی
پیوند قلوب مؤمنین برای تحول اجتماعی
حجت‌الاسلام حمیدرضا مهدوی ارفع، استاد حوزه و دانشگاه به نقش اجتماعی انسان از منظر اسلام و اهمیت هیئات مذهبی در تقویت این نقش پرداخت. او با تأکید بر این‌که انسان ذاتاً موجودی اجتماعی است و ظرفیت‌های او تنها در ارتباط با جامعه شکوفا می‌شود، توضیح داد که این ظرفیت‌ها اگر در مسیر صحیح و سالم هدایت شوند، انسان به کمال می‌رسد، اما در صورتی که انسان به جوامع ناسالم وارد شود، استعدادهایش در مسیر غلط بروز می‌کنند.
وی افزود که در هر جامعه، دو گروه اصلی وجود دارند: گروه‌هایی که هدفشان خدمت به مردم، اصلاح امور و پیشبرد اهداف اسلامی و انقلابی است، و گروه‌هایی که تمام تلاششان ضربه زدن به مصالح عمومی و سودجویی است. به‌گفته او، انسان نمی‌تواند بُعد اجتماعی خود را نادیده بگیرد، چرا که هر فرد به نوعی به جامعه‌ای بزرگ‌تر متصل است، مانند قطره‌ای که در نهایت به دریایی بزرگ می‌پیوندد.
مهدوی ارفع با اشاره به رویکرد اهل بیت علیهم‌السلام در این زمینه گفت که اهل بیت با طراحی الگوهای مختلف اجتماعی، چه در حوزه‌های نرم مانند مفاهیم دینی و چه در عرصه‌های فیزیکی مانند مساجد، بستری را برای اجتماع مؤمنین فراهم کرده‌اند. این اجتماعات نه تنها فلسفه‌ای توحیدی دارند، بلکه تعاملات در آن‌ها بر اساس اخلاق و شریعت است و خروجی آن‌ها در راستای اهداف الهی شکل می‌گیرد.
یکی از این الگوها، به گفته او، هیئات مذهبی است که با محوریت مراثی اهل بیت یا مداحی، در زمان‌های منظم یا غیرمنظم برگزار می‌شود. این هیئات، ریشه عمیق در مکتب اهل بیت دارند و هدفشان اجتماع قلوب مؤمنین است. او به آیات قرآن و فرمایشات پیامبر و امیرالمؤمنین اشاره کرد و گفت که شرط تحولات اجتماعی در اسلام، اجتماع قلوب مؤمنین است.
وی همچنین به یکی از فرمایشات امام عصر ارواحنا فدا اشاره کرد که اگر قلوب شیعیان متحد بود، امام عصر در بین آنان حضور پیدا می‌کرد و دلیل غیبت از بین می‌رفت.
هیئت‌ها و رسالت اجتماعی آن‌ها
حجت‌الاسلام حمیدرضا مهدوی ارفع به بررسی نقش و اهمیت هیئات مذهبی در شکل‌دهی و تقویت اجتماع مؤمنین پرداخت و به نکات کلیدی اشاره کرد که باید در فعالیت این هیئات مورد توجه قرار گیرد. او توضیح داد که هیئت‌ها از دوران اهل بیت علیهم‌السلام به ویژه در زمان امام باقر و امام صادق علیهم‌السلام شکل گرفتند و با وجود محدودیت‌ها و فشارهای حاکمان وقت، همواره توانسته‌اند نقش اجتماعی و دینی خود را ایفا کنند. پس از انقلاب اسلامی، هیئت‌ها به طور بی‌سابقه‌ای رونق گرفتند و امروز شاهد حضور گسترده جوانان و نوجوانان در این محافل هستیم، که نه تنها در مناسبت‌های خاص بلکه به صورت منظم برگزار می‌شوند.
مهدوی ارفع تأکید کرد که هیئت‌ها برای شکوفایی ظرفیت‌های اجتماعی خود باید واجد سه شاخص اصلی باشند. نخست، عقبه فکری سالم. او توضیح داد که هیئت‌ها تنها در صورتی می‌توانند مؤثر باشند که عقاید و ارزش‌هایی که در آن‌ها مطرح می‌شود، بر پایه‌های فکری پاک و سالم بنا شده باشد. به گفته او، اگر هیئتی عقبه فکری درستی نداشته باشد یا به منابع آلوده و ناسالم متصل باشد، می‌تواند به جای تربیت انسان‌های مؤمن و انقلابی، سبب انحراف شود.
دوم، رعایت اصول اخلاقی در تمام ابعاد فعالیت هیئت‌هاست. او به مشکلاتی مانند رقابت ناسالم میان برخی هیئت‌ها، استفاده از روش‌های غیراخلاقی برای جذب بودجه یا جمعیت بیشتر، و حتی خروج از اصول فرهنگی دینی برای جذاب کردن مجالس اشاره کرد و هشدار داد که این‌گونه رفتارها به فلسفه هیئت‌ها آسیب می‌زند.
سوم، تربیت انسان‌های حسینی و کربلایی است. مهدوی ارفع معتقد است که برون‌داد هیئت باید تربیت انسان‌هایی باشد که نه تنها در برابر منکرات و ظلم داخلی بی‌تفاوت نیستند، بلکه در مقابل ظلم جهانی نیز موضع‌گیری می‌کنند. اگر هیئتی جوانانی را تربیت کند که منفعل و بی‌تفاوت باشند و به خیال خود محبوب امام حسین علیه‌السلام باشند، این هیئت همانند مواد مخدری عمل می‌کند که انرژی و فکر جوانان را از مسیر صحیح منحرف می‌کند. به اعتقاد حجت‌الاسلام مهدوی ارفع، این سه شاخص پایه‌های اصلی موفقیت و تاثیرگذاری هیئت‌ها در مسیر تحقق اهداف الهی و انقلابی است.
هیئت‌های انقلابی
پایگاه جذب نسل جوان در عصر حاضر
مؤسس نهضت جهانی نهج‌البلاغه‌خوانی با اشاره به وضعیت هیئات مذهبی در عصر حاضر به این سؤال پاسخ داد که آیا این هیئت‌ها توانسته‌اند به نیازهای نسل‌های مختلف، به ویژه جوانان و نوجوانان، پاسخ دهند یا خیر. او در ابتدا تاکید کرد که نمی‌توان به صورت کلی و یکپارچه درباره همه هیئت‌ها نظر داد، اما اگر بخواهیم برآیندی کلی ارائه دهیم، بله، هیئت‌ها تا حد زیادی موفق شده‌اند.
مهدوی ارفع بیان کرد که هیئت‌هایی که به همت بچه‌های انقلابی و صاحب فکر و مطالعه شکل گرفته‌اند، توانسته‌اند نسل جوان را جذب و نگهداری کنند. این هیئت‌ها با ایجاد زیبایی‌ها و جذابیت‌های معقول و مشروع، توانسته‌اند بستر مذهب را در بین جوانان تقویت کنند. به گفته او، امروزه کمتر شهری در ایران یافت می‌شود که در آن هیئتی خوب، جاافتاده و پر از جوان با محوریت سخنران و مداح انقلابی وجود نداشته باشد.
او اشاره کرد که یکی از دلایل اصلی این موفقیت، حمایت‌های مستقیم رهبر انقلاب از مداحان و واعظان انقلابی است که باعث شده ظرف‌های ارزشی و مؤثر عمدتاً در اختیار طیف انقلابی و مؤمن قرار گیرد. او تأکید کرد که اگر کسی بخواهد هیئت‌های سکولار یا ضد انقلاب را پیدا کند، باید تلاش زیادی کند، در حالی که مداحان محبوب و مطرح انقلابی مانند میثم مطیعی، مهدی رسولی، مهدی سلحشور، سید رضا نریمانی، ابوذر بیوکافی و... به راحتی در ذهن مردم نقش بسته‌اند.
امیدواری به هوای نو به شرط توجه به هیئت‌های محلی
حجت‌الاسلام مهدوی ارفع به بررسی تأثیر برنامه‌های فرهنگی جدید مانند مهرواره «هوای نو» پرداخت و نکات مهمی را درباره نقش این برنامه‌ها در هیئت‌های مذهبی و تعامل آن‌ها با جامعه مطرح کرد.
او با اشاره به تجارب خود در سازمان تبلیغات اسلامی، بیان کرد که برنامه‌های فرهنگی جدید، از جمله مهرواره‌ها، در داخل سازمان‌ها به عنوان گامی مؤثر دیده می‌شوند، اما در عرصه عمل ممکن است تأثیرات آن‌ها به شکل متفاوتی نمایان شود. مهدوی ارفع با تأکید بر اهمیت فعالیت‌های مردمی و خودجوش در حوزه فرهنگ دینی و اجتماعی اشاره کرد که این نوع فعالیت‌ها، مانند هیئت‌های سنتی، با هزینه کمتر و تأثیرات گسترده‌تر، می‌توانند موفق‌تر عمل کنند. او به این نکته پرداخت که حضور و مشارکت مردمی می‌تواند در بسیاری از موارد نتایج ملموس‌تر و پایدارتری به همراه داشته باشد. او به‌عنوان مثال به هیئت‌های محلی اشاره کرد که بدون دخالت سازمان‌ها، توسط افراد متعهد و علاقه‌مند شکل گرفته و توانسته‌اند جوانان و نوجوانان را جذب کنند. مهدوی ارفع همچنین به موفقیت‌های خودجوشی همچون حرکت اربعین اشاره کرد و گفت که هرگاه سازمان‌های حکومتی در مدیریت آن دخالت کرده‌اند، اثرات منفی به همراه داشته است.
با این حال، مهدوی ارفع نسبت به مهرواره «هوای نو» ابراز امیدواری کرد و بر اهمیت توجه به هیئت‌های کوچک و ضعیف تأکید کرد. او گفت: «اگر مهرواره «هوای نو» به سمت توانمندسازی و حمایت از هیئت‌های کمتر شناخته‌شده و نیازمند توجه کند، می‌تواند بسیار موفق و تأثیرگذار باشد. باید به جای تمرکز بر هیئت‌های بزرگ و شناخته‌شده، به نیازهای هیئت‌های محلی و کوچک توجه بیشتری شود.»
در پایان، حجت‌الاسلام مهدوی ارفع با ابراز امیدواری از موفقیت مهرواره «هوای نو»، تأکید کرد که اگر معیارها و شاخص‌های درستی برای حمایت از هیئت‌ها در نظر گرفته شود، این برنامه می‌تواند تأثیرات مثبتی در رشد و تقویت هیئت‌های مذهبی در سراسر کشور داشته باشد.
س.ت