سؤال و جواب روز جزا در قرآن
آیت‌الله سید حسن عاملی
تقوا این است که انسان برای سؤالات خداوند در محشر جواب آماده کند. محشر چندین‌شان دارد که یکی از آنها سؤال است.در روایت از قول امام سجاد(ع) آمده: يَا ابْنَ آدَمَ إِنَّكَ مَيِّتٌ وَ مَبْعُوثٌ وَ مَوْقُوفٌ بَيْنَ يَدَيِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَسْئُولٌ فَأَعِدَّ لَهُ جَوَابا.
امام سجاد(ع) هميشه مىفرمود: اى فرزند آدم، تو خواهى مرد و دوباره زنده خواهى شد و در مقابل خدا مورد سؤال قرار خواهى گرفت، اكنون براى آن روز پاسخى آماده كن. (مشکاه‌الانوار،ج۱، ص ۵۲۱)
خداوند سؤال‌های مفصلی خواهد داشت، انسان زیرک کسی است که قبل از عمل، حساب آن سؤال‌ها را کرده است. اگر از ما سؤال کند که من به اندازه یک کتاب یعنی قرآن با شما سخن گفته بودم؛ با این تکریم بزرگ و با آن همه آیات،چه‌کار کردید؟ در این کتاب، عفت را به شما سفارش کرده بودم،با آیات عفت و حجاب چه کار کردید؟ تقوا یعنی اول آماده کردن جواب سپس اقدام.
اگر می‌خواهد رشوه بگیرد اول برای خداوند پاسخی آماده کند، اگر خداوند پرسید این نجاست چه بود که به مال خود اضافه کردی؟ چرا این نجاست را به خورد اولاد خود دادی و یک نسل تباه‌شده را پایه گذاری کردی؟ آیا رشوه خور پاسخی برای آن دارد؟
یا درخصوص خیانت به بیت‌المال که به معنای مدیون شدن به یک ملت است. اگر خداوند سؤال کند چرا به حق ملت دست درازی کردی؟ آیا پاسخی داری؟ خداوند متعال در قیامت، هم سؤال خواهد کرد و هم حکم خواهد کرد:«يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَهًِْ»؛ خدا در روز قیامت میان شما حکم خواهد کرد.(نسا، آیه 141)
خداوند می‌فرماید حکم می‌کنم تا کافر متوجه شود که نفهمیده است. اگر حکم و روشنگری نکنم، خواهد گفت حق با من بوده است. خدا در قیامت اول حکم می‌کند و سپس کافر را به جهنم می‌فرستد علت آن این است که آتئیست، مشرک و کافر بداند که در خیال، کذب و توهم زندگی کرده و حیات خود را بر اساس دروغ شکل داده‌اند.
حالا کلمه سؤال را در قرآن جست‌وجو کنید؛ خداوند بعضی جاها قسم‌های غلیظی دارد که انسان وحشت می‌کند، چون برای هر چیزی قسم نمی‌خورند، یا باید کار مهمی باشد تا قسم خورده شود یا طرف در شک و شبهه باشد تا قسم خوردن ضرورت پیدا کند.خداوند قسم‌هایی دارد که انسان از آن می‌لرزد، از جمله می‌فرماید:«قسم به خدای تو که از همه آنها سخت بازخواست خواهیم کرد، از آنچه می‌کرده‌اند.»(حجر، آیه 92)
ای پیامبر! قسم به خداوند تو، من همه انسان‌ها را به پای محاسبه خواهم آورد و از هر انسانی به طور مفصل سؤال خواهم کرد که این چه کاری بود که کردی؟ چرا با ربا مردم را خانه خراب کردی؟ این بی‌حجابی چه بود که جوانان را اغوا و گمراه کردی و به گناه انداختی؟ چرا بی‌جا و بی‌جهت نظام خانواده را بر هم زدی؟
خداوند می‌فرماید:« و یقیناً شما از آنچه انجام می‌دادید، باز خواست خواهید شد!»(نحل، آیه 93)
باز هم در این آیه قسم می‌خورد که از همه کارهای شما خواهم پرسید.
اگر این هشدارهای آسمانی وارد جامعه ما بشود اصلاح‌های بسیار بزرگی رخ خواهد داد. همه اینها پمپاژ معنویت به جامعه است و جامعه در سلامتی خود مخصوصاً،مدیون پمپاژهای معنویت است.
آیه دیگری که بیانگر یکی از قسم‌های بسیار سخت قرآن است:«به خدای یکتا قسم که البته از این دروغ و افتراء بازخواست خواهید شد.» (نحل، آیه 56)
افترایی که به خداوند، دین، پیامبر و انسان‌ها می‌بندی، خداوند می‌فرماید من از افتراء سؤال خواهم کرد. خداوند در چهار مورد درخصوص افتراء صحبت کرده و در دو مورد قسم خورده است.یکی همین آیه است که بیان شد و در آیه دیگر می‌فرماید: « و روز قیامت از آنچه دروغ می‌بستند سخت مؤاخذه می‌شوند.»(عنکبوت، آیه 13)
خداوند قسم می‌خورد و می‌فرماید از افتراها خواهم پرسید! افتراء لحظه به لحظه کشتن یک نفر است! از بین بردن حیات اجتماعی یک فرد است. ببینید چه مصیبت بزرگی می‌شود. در جای دیگر می‌فرماید: « دروغ را آن کسانی به خدا می‌بندند که ایمان به آیات خدا ندارند و این کافران البته خود مردمی دروغگویند.»(نحل، آیه 105)
چه کسی افتراء می‌بندد؟ آن که دین و ایمان ندارد! آیات الهی را قبول ندارد! آیا از این بدتر می‌شود؟ این واقعاً کمرشکن است. افتراء که به زبان آمد، خداوند می‌فرماید: معلوم می‌شود که تو به آیات من ایمان نداری ایمان و آخرت تو سوخت و ابدیت تو تباه شد!
خداوند در جای دیگر می‌فرماید: « تهمت را سهل و کوچک می‌پندارید، در صورتی که نزد خدا (گناهی) بسیار بزرگ است.»(نور، آیه 15)
شما تهمت، بهتان و افتراء را سبک می‌شمارید، در ترازوی شما سبک است اما در ترازوی من بسیار سنگین است. وقتی خداوند اسم تهمت و بهتان را گناه عظیم بگذارد شخص مفتری باید خود گریه کند.
باز هم برای سؤال خداوند دو فرمایش عجیبی دارد؛ یکی این است که می‌فرماید پیامبرها را جمع خواهم کرد و به آنها خواهم گفت: «ماذا اُجبتم»؛ امت‌ها به شما چه جوابی دادند؟ و انسان‌ها و امت را نیز جمع می‌کنم و به آنها خواهم گفت: «ماذا اَجبتم»؛ شما و پیامبرها چه جوابی دادید؟
خداوند می‌فرماید هم پیامبران و هم امت را جمع می‌کنم و از هر دو سؤال می‌کنم از پیامبرها این‌گونه سؤال می‌کند:« [از] روزی [پروا کنید] که خدا پیامبران را جمع می‌کند و [به آنان] می‌فرماید: [در برابر دعوتتان به اجرای دستورهای خدا] چه پاسخی به شما داده شد؟ گویند: ما را [در برابرِ دانشِ تو] هیچ دانشی نیست؛ یقیناً تویی که به نهان‌ها بسیار دانایی.»(مائده، آیه 109)
خدا ۱۲۴هزار پیامبر را جمع خواهد کرد و خواهد فرمود سفیرانی مانند شما برای انسان‌ها فرستادم، با دست شما انسان‌ها را تکریم و برای آنها حرمت قائل شدم و آنها را به حساب آوردم.
آیا تکریمی بزرگ‌تر از این می‌شود که خداوند با ۱۲۴ هزار پیامبر به سراغ انسان‌ها آمده است؟ خداوند متعال خواهد فرمود امت‌ها به دعوت شما چه جوابی دادند؟
و در آیه دیگر سؤال از امت‌ها را این‌گونه بیان می‌کند: « و روزی که خدا خلق را ندا کند که شما چگونه به رسولان (حق) پاسخ دادید؟»(قصص، آیه 65)
خدا می‌فرماید از امت‌ها سؤال می‌کنم من، پیامبر سراغ شما فرستاده بودم، به پیامبر من که با آیات من سراغ شما آمده بود چه جوابی دادید و چه عکس‌العملی داشتید؟ در این‌جا به یک مطلب خوب دقت کنید. لحظه‌ای فکر کنید اگر مرگ، شما را درک کرد آیا الان جوابی برای سؤال و جواب برزخ دارید؟ این مسئله به قدری سخت است که در ماه رجب به خداوند می‌گوییم: خدایا خودت آن را بر عهده بگیر! « وَ تَوَلَّ أَنْتَ نَجَاتِی مِنْ مُسَاءَلَهًِْ الْبَرْزَخِ وَ ادْرَأْ عَنِّی مُنْکراً وَ نَکیراً وَ أَرِ عَینِی مُبَشِّراً وَ بَشِیراً»؛ و از سؤال و جواب در عالم برزخ تو خود متصدى نجاتم باش و نكير و منكر را از من دفع كن و فرشته بشارت را به چشم من بنما.
خیلی جالب است که خدا در قرآن در موضوعات لازم الفکر این مطلب را مطرح می‌کند که تفکر و تامل کنید که ممکن است اجل شما نزدیک باشد می‌فرماید به این فکر کنید که ممکن است امروز، فردا یا پس فردا عمر دنیا تمام شود آیا آماده هستید: «آیا فکر و نظر در ملکوت آسمانها و زمین و در هر چه خدا آفریده نکردند و در اینکه اجل و مرگ آنها بسا باشد که به آنان بسیار نزدیک شده باشد؟»(اعراف، آیه 185)
تمام سرمایه انسان عمر است، اما سرنوشت این سرمایه یک ساعت دیگر، دو ساعت دیگر و... مشخص نیست پس چه جای مباهات و کبر و منیت است؟
مردی همه شب بر سر بیمار‌گریست
چون روز شد او بمرد و بیمار بزیست
پر کاهم در مصاف تندباد
خود ندانم در کجا خواهم فتاد
اینکه در روایت آمده یک ساعت تفکر بهتر از عبادت هفتاد سال است برای این است که گاهی یک تفکر، سرنوشت انسان را کلا تغییر و او را در فضائی بسیار قدسی و سرنوشتی بسیار مبارک قرار می‌دهد. موضوعاتی که شایسته تفکر است زیاد است از جمله اینکه انسان به این فکر کند که اگر با عنوان مجرم از دنیا خارج شود چه سرنوشتی پیدا می‌کند؟
حجاب را برداشته‌اید پس مجرم هستید حالا اگر با این مجرم بودن از دنیا خارج شوید چگونه از شما استقبال می‌شود؟ آیه‌ای هست که اگر کسی خون‌گریه کند جا دارد؛ خداوند می‌فرماید: «همانا هر کس به خدای خود، طاغی و گنهکار و با عنوان مجرم وارد شود، جزای او جهنّم است که در آنجا نه بمیرد (تا از عذاب برهد) و نه زنده شود (که از لذت زندگی برخوردار باشد.)» (طه، آیه 74)
گاهی انسان از دنیا می‌رود در حالی که مجرم است چون ربا خورده است، به بیت‌المال خیانت کرده، رشوه گرفته و یا به اهل خانه ظلم کرده است، او طبق آیه فوق وقتی چشمش را می‌بندد خود را در جهنم می‌یابد.
این آیه را هیچ وقت فراموش نکنید:« قهر و انتقام ما از بدکاران عالم و مجرمان باز گردانده نخواهد شد.»(انعام، آیه 147)
خداوند می‌فرماید بلا و عذاب من از انسان‌های مجرم هیچ گاه برنمی‌گردد و وقتی جماعتی مجرم را از بین می‌برد می‌فرماید این عذاب از مجرمین دیگر بعید نیست. در قرآن آمده که خداوند امتی را با عذاب از بین برده و سپس فرموده: « و البته چنین هلاکتی از ظالمان عالم دور نخواهد بود.»(هود، آیه 83)
یعنی عذاب و غضب خدا قطعاً بر کسی نازل خواهد شد که عنوان ظالم به او صدق کند.