پرسه زدن سه میلیون سگ ولگرد در ایران- بخش پایانی
حفظ حقــوق حیـوانات را با دلسوزی بی‌مورد اشتباه نگیرید
فائقه بزاز
در آموزه‌های دینی و احادیث به نگهداری حیوانات خانگی از قبیل خروس، مرغ، گوسفند، بز ماده شیرده و کبوتر و حتی مواظبت از گربه اشاره شده است که تأکید بر ثواب در امر نگهداری این حیوانات است. در روایات آمده است که نگهداری حیوان در خانه مستحب است و باعث برکت می‌شود؛ اما این استحباب به معنای همزیستی کامل با حیوانات نیست. به‌خصوص درباره حیواناتی که نجس هستند.
۱۴ قرن پیش و در روزگاری که جهل بر بشریت سایه انداخته بود حقوق حیوانات، مورد تأکید و متوجه بوده، پیشوایان دینی در سیره و گفتار خود که برای همه مؤمنان حجت است، موضوع حمایت از حقوق حیوانات را مورد تأکید قرار داده‌اند.
نگاه دقیق دین به حفاظت و نگهداری حیوانات خانگی نشان‌دهنده اهمیت حفظ حقوق حیوانات است همان‌گونه که رساله حقوقی امام سجاد(ع) گفتارهای کاملی در ارتباط با حفظ حقوق حیوانات دارد.
رعایت عدالت در استفاده از توان حیوانات در امور روزمره، یکی از سفارش‌های همیشگی معصومین(ع) بوده است. امیر مؤمنان(ع) به مأموران جمع‌آوری مالیات که معمولاً از شتر برای حمل بار استفاده می‌کردند، دستور می‌داد که در سوار شدن بر حیوان، عدالت را رعایت کنند و آن‌قدر بر پشت او ننشینند که خسته و درمانده شود.
امام باقر(ع) اصحاب خود را از پیمودن راه و انجام کاری که بیرون از توان حیوان است، نهی فرمود. در سیره اهل‌بیت(ع)، حتی دشنام دادن و توهین به حیوان نیز، مورد مذمت قرار گرفته است. امیر مؤمنان(ع) فرموده است: «به‌صورت چهارپایان تازیانه نزنید و آنها را نفرین نکنید، زیرا خداوند نفرین‌کننده آنها را نفرین می‌کند.» امام رضا(ع) حتی از دشنام دادن به پرندگان غیر اهلی، مانند چکاوک، نهی می‌فرمود.
در آموزه‌های دینی و در کلام فقهای اسلامی حفظ جان حیوانات و ضرورت رسیدگی از قبیل تأمین آب و غذای حیوانات مورد تأکید قرار گرفته است. اجمالاً در باب رعایت حقوق حیوانات به‌ویژه حیوانات خانگی می‌توان به حق اذیت و آزار ندیدن، حق تولیدمثل، حق عدالت در برخورد با حیوان و دوری از رفتار زشت و نفرت‌انگیز، حق اختصاص جایگاه و استراحتگاه برای حیوان، و نیز حق بهداشت برای پاکیزگی حیوان و نیز حق تأمین غذا و آب برای سرپرستی مطلوب به حیوان اذعان کرد.
لذا می‌توان اهتمام دین به حفظ جان حیوانات را به عنوان یکی از ویژگی‌های سفارش رسول اکرم(ص) و امامان معصومین(ع) مبنی بر نگهداری از حیوانات خانگی مدنظر قرار داد.
علاوه بر این در راستای نگهداری حیوان در خانه موضوع رفع بلا از اهالی منزل مورد تأکید است. به عنوان نمونه در حدیث معتبر از حضرت صادق(ع) آمده است که خروس بال گشاده سفیدی که در خانه باشد آن خانه و هفت خانه دور آن خانه را از بلاها نگاه می‌دارد. اما از نگاه دین همزیستی با حیوانات مذموم است.
مافیای حیوان‌آزاری
حمایت از حیوانات، در جامعه ما تا حد زیادی به ابتذال کشیده شده است. گاهی هم رنگ سياسى به خود گرفته و تبديل به اهرمی بازدارنده برای اعمال فشار علیه مخالفان همزیستی با حیوانات شده است؛ اما حقیقت این است افرادی که خود را مدافع و حامی حیوانات می‌دانند با تحمیل علاقه، سلیقه و شرایط زندگی خود بر حیوانات آنان را مورد ظلم قرار می‌دهند. حمایت از سگ به این نیست که این حیوان را به سبک زندگی آدمیان نزدیک کنیم او را ناز و نوازش کنیم و پیراهن عروسی بر تنش بپوشانیم؛ بلکه با رسیدگی به آب و غذایش و آزار نرساندن به او، حقوقش را رعایت کرده‌ایم. برخی از سگ‌ها به‌خاطر سودجویی صاحبانشان مجبورند برخلاف طبیعت‌شان گاهی تا ۵ نوبت در سال زایمان کنند تا توله‌هایشان در فضای مجازی به فروش برسند.
پت‌شاپ‌ها و نقض حقوق حیوانات
محمدعلی یکتا نیک، فعال زیست‌محیطی می‌گوید: «این روزها حیوانات تبدیل به ابزار درآمدزایی برای افرادی شده‌اند که با توله‌کشی‌های بی‌رویه و فروش آنها، به پول کلانی می‌رسند. مافیای این صنعت، برای درآمدزایی بیشتر حیوانات را در شرایط بسیار نامناسب و بدون درنظر گرفتن اصول بهداشتی قاچاق می‌کنند و پس از آن نژادهای مختلف حیوانات وارداتی را با حیوانات خیابانی تلفیق می‌کنند تا نژادهای بازاری‌پسند ایجاد کنند. همچنین در شرایطی که کشورمان تحت تحریم است، مواد مصرفی و ملزومات و ادوات مورداستفاده حیوانات خانگی را برای پت‌شاپ‌ها وارد کشور می‌کنند و با قیمت‌های سرسام‌آور به فروش می‌رسانند.»
این فعال محیط‌زیست تجاری شدن پت‌شاپ باعث حیوان‌آزاری و نقض حقوق حیوانات می‌شود. نگهداری از حیوانات خانگی در شرایط غیر مناسب خانه را هم نمونه بارز حیوان‌آزاری می‌داند و می‌گوید: «نگهداری پرندگان و حیوانات در قفس یا اجازه ندادن به حیوان برای پارس کردن، نشانه‌های بارز حیوان‌آزاری است. ما حیوان را به خانه می‌بریم و اجازه سروصدا کردن را به آنها نمی‌دهیم یا با جراحی‌های مختلف جلوی پارس کردن و دیگر رفتارهای طبیعی حیوان را می‌گیریم، اما نمی‌خواهیم بپذیریم که حیوانات باید رفتار طبیعی خود را داشته باشند. باید شیوه نگهداری و شرایط جسمی و روحی و محیط‌زیست حیوان خانگی، مناسب باشد. با توجه به جست‌وخیزی که سگ‌ها دارند، نباید آنان را در یک آپارتمان کوچک محصور کرد. در نگهداری از گربه هم نمی‌توان صرفاً به او غذا داد، باید با حیوانات بازی کرد و مکان بهداشتی مناسبی تعبیه کرد.»
او در ادامه می‌گوید: «بیشتر صاحبان حیوانات خانگی وقتی متوجه می‌شوند قادر به نگهداری از حیوان نیستند، ساده‌ترین راه را انتخاب می‌کنند. حیوان را در طبیعت رها می‌کنند؛ اما حیوانی که از طبیعت جدا می‌شود، شانس بسیار کمی برای بازگشت به طبیعت دارد؛ یعنی آن مهارت‌هایی که پرندگان و پستانداران، کنار مادرشان آموخته‌اند در محیط اسارت، آموزش ندیده‌اند و شانس بقا در طبیعت را نخواهند داشت و این به مفهوم حیوان‌آزاری است.»
قوانین موجود برای نگهداری حیوانات
در ارتباط با نگهداری از حيوانات خانگی قوانین زیادی وجود دارد که صاحب حیوان را ملزم به رعایت موارد خاص می‌کند. قوانینی که معمولاً مغفول واقع می‌شود.
به طور مثال بر اساس ماده ۳۵۷ قانون مجازات اسلامی، صاحب هر حيوانی كه خطر حمله و آسيب رساندن آن را می‌داند بايد آن را حفظ كند و اگر در اثر اهمال و سهل‌انگاری موجب خسارت شود صاحب حيوان عهده‌دار خواهد بود.
در ماده ۳۶۰ قانون اسلامی آمده است: هرگاه كسی با اذن وارد خانه كسی بشود و سگ خانه به او آسيب برساند صاحب‌خانه ضامن است، خواه آن سگ قبلاً در خانه بوده يا بعداً وارد شده باشد و خواه صاحب‌خانه بداند كه آن حيوان او را آسيب می‌رساند و خواه نداند.»
علاوه بر این، ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی که هر اقدام تهدیدکننده بهداشت عمومی را جرم انگاشته، بند ۱۵ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها که جمع‌آوری حیوانات مریض و مضر و ولگرد را وظیفه شهرداری‌ها قرار داده، بند ۱ ماده ۱۰ اساسنامه دهیاری‌ها که «دفع حیوانات مبتلا به امراض واگیر، بلاصاحب یا مضر» را از وظایف دهداری‌ها تعیین کرده، «دستورالعمل کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد» مصوب ۱۳۸۷ وزارت کشور، و «شیوه‌نامه نظارت بر نحوه نگهداری سگ‌های گله و نگهبان» تدوین‌شده توسط سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور... بخشی از مقررات ناظر بر موضوع حیوانات ولگرد است که باید اِعمال شود؛ اما تا حد زیادی معطل مانده است.
ظلم به زبان‌بسته‌ها
همان‌گونه که ذکر شد صاحبان حیوانات با اعمال سلیقه خود که معمولاً مخالف با غریزه حیوان است به آنها ظلم می‌کنند؛ مثل خوراندن داروهای خوراکی برای ایجاد کم‌تحرکی، دادن داروهای مخصوص برای پارس نکردن، و پوشاندن لباس‌های غیراستاندارد که باعث محدودیت در حرکات و فعالیت حیوانات می‌شود.
یکی دیگر از مشکلاتی که حیوانات خانگی در جریان محبت‌های افراطی از سوی صاحبانشان با آن مواجه هستند، بروز بیماری‌هایی مانند افسردگی ناشی از تعارض‌های رفتاری است؛ مانند اجبار به انجام کاری خارج از طبیعت حیوان یا پیرایش‌ها و آرایش‌هایی مغایر با زیست حیوان بوده یا بروز دیابت به سبب پرخوری و کم‌تحرکی.
ضمن اینکه معمولاً اکثر صاحبان حیوانات بعد از مدتی خسته می‌شوند و گاه حیوان را در فضاهای شهری رها می‌کنند و همین رهاسازی سبب به‌هم خوردن تعادل محیط‌زیست و تشکیل گله‌های سگ‌های وحشی و ولگرد می‌شود.
این اتفاق در حالی است که سایر کشورهایی که مدافع حقوق حیوانات به نظر می‌آیند علاوه‌بر قوانین بسیار جدی و بازدارنده برای نظم بخشیدن به حضور حیوانات در معابر شهری دارند، روش‌های خاصی هم برای کنترل جمعیت سگ‌ها دارند.
معدوم‌سازی در دیگر کشورها
مطابق گزارش سمن‌های حمایت از حقوق حیوانات سالانه ۳ تا ۴ میلیون حیوان خانگی بی‌سرپرست، در ایالات متحده معدوم می‌شوند.
شایع‌ترین روش در آمریکا برای معدوم کردن حیوانات خانگی، استفاده از روش اتاق گاز است. این روش سال‌هاست که مورد اعتراض سمن‌های حمایت از حقوق حیوانات در این کشور است. در این روش سگ‌ها به طور انفرادی یا دسته‌جمعی در جعبه‌های ویژه‌ای قرار داده می‌شوند و گاز دی‌اکسیدکربنی که به داخل جعبه تزریق می‌شود، حیوان را از پای درمی‌آورد.
آنچه روشن است، عدم وجود امکانات کافی با توجیه اقتصادی برای نگهداری از حیوانات بی‌سرپرست در آمریکا، موجب معدوم کردن حیوانات کرده است. این موضوع تا آنجا غیرقابل اجتناب پنداشته می‌شود که بیشتر گروه‌های مدافع حقوق حیوانات ضمن پذیرش معدوم ساختن حیوانات در آمریکا، مطالبه خود را در حد غیرقانونی شدن روش اتاق گاز تنزل داده‌اند. این مؤسسات البته روش اتاق گاز را کنار گذاشته‌اند و از روش‌های دیگر مثل تزریق داروهای بیهوشی و... برای کشتن حیوانات استفاده می‌کنند. آنها بر این باورند که مردم باید مؤسساتی که همچنان حیوانات خود را با خفه کردن معدوم می‌کنند، تحریم کنند.
سخن پایانی
می‌توان گفت همگامی دفاتر حیات‌وحش سازمان حفاظت محیط‌زیست با شهرداری‌ها و ادارات مربوطه نقش مؤثری در راستای مدیریت و ساماندهی سگ‌های صاحب‌دار و بی‌صاحب ایفا خواهد کرد. اگرچه که در گذشته نیز شهرداری‌ها بر اساس بند 15 ماده 55 قانون شهرداری‌ها و دستورالعمل کشوری کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد، با انجام روش زنده‌گیری و انتقال سگ‌های بی‌صاحب به پناهگاه‌های مربوطه به وظیفه قانونی خود عمل کرده و می‌کنند چون این امر در کاهش ریسک ابتلا به بیماری هاری بسیار حائز اهمیت است.
اجرای طرح‌های زنده‌گیری و تقسیم‌بندی سگ‌ها بر مبنای نژاد و سلامتی آنها برای استفاده در امور اجتماعی از یک طرف و طرح عقیم‌سازی اصولی آنها از طرف دیگر از مهم‌ترین طرح‌های پیش روی شهرداری‌ها و پیمانکارها برای ساماندهی این سگ‌ها در سطح شهرهاست.این راه‌حل بدون خشونت نه‌تنها مانع انتقال و شیوع بیماری‌ها در شهرها می‌شود، بلکه حقوق حیوانات را نیز متضمن است.