اهمیت درختکاری و طرح کاشت یک میلیارد نهال
بسیج همگانی علیه بیابان‌زایی در کشور
عیسی صادقی
کشور ما به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی و مکانی خاصی که بر روی کره زمین دارد از آب و هوای خشک و بیابانی برخوردار بوده و سطح وسیعی را فضا‌های بیابانی و خشک فرا گرفته است که از مهم‌ترین موقعیت‌های مشهور موجود در کشور را می‌توان به کویر لوت و دشت کویر اشاره داشت که این مناطق عنوان گرم‌ترین و خشک‌ترین منطقه جغرافیایی در جهان را به خود اختصاص دادند.
با این وجود طرح مقابله با رشد بیابان و بیابان‌زایی سال‌هاست که با انجام کاشت درخت و ایجاد فضای سبز در بیرون و درون شهرهای مختلف و شناسایی مناطق رشد بیابان‌زایی در نواحی مختلف کشور امسال با هدف کاشت یک میلیارد درخت به مرحله جدیدی در قالب غنی‌سازی محیط زیست و محافظت از آن قرار گرفته است. با توجه به رسیدن به نیمه دوم اسفندماه و زمان درختکاری گزارش امروز را به اهمیت درختکاری و همچنین کاشت یک میلیارد درخت چرا عملی نشده است، اختصاص داده‌ایم.
رشد ۷ برابری تولید نهال
برای مقابله با بیابان‌زایی
علی فولادی کارشناس آبخیزداری و محیط‌زیست در گفت‌و‌گو با گزارشگر روزنامه کیهان با اشاره به طرح تولید نهال برای مقابله با بیابان‌زایی، می‌گوید: «در نخستین سال انجام این طرح مردمی و مهم در حوزه محیط زیست کشور، ادارات و سازمان‌های مربوطه حوزه منابع طبیعی و محیط زیست توانسته‌اند از ظرفیت‌های مهم این طرح برای تولید نهال مورد نیاز در جهت مقابله با بیابان‌زایی در استان‌های مختلف سراسر کشور و مناطق خشک و بیابانی استفاده کنند و در راستای آن نهالستان‌های منطقه در مقایسه با سال قبل بیش از ۷ برابر نهال تولید کردند.»
وی در ادامه تاکید می‌کند: «سال گذشته تولید نهال برای مقابله با طرح بیابان‌زایی و احیای مراتع در ایستگاه‌های تولید نهال کشور ششصد هزار اصله بود که خوشبختانه در سال جاری این رقم به سه میلیون و ۲۰۰ هزار اصله افزایش یافته است که با این روند می‌توانیم در روز به تکمیل طرح کاشت یک میلیارد درخت امیدوار‌تر شویم.»
این کارشناس محیط زیست تصریح می‌کند: «نهال‌های مرتعی متناسب با موقعیت‌های متفاوت آب و هوائی و جغرافیایی کشور در نهالستان‌های استاندارد با نظارت متخصصین و کارشناسان این حوزه تحت مطالعه و کشت قرار گرفته و برای کاشت و بهره‌وری بلندمدت در مناطق کویری و بیابانی آماده می‌شوند.»
فولادی تصریح می‌کند: «اجرای طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت طی چهار سال در کشور می‌تواند نقش بسزا و مفیدی در احیای مراتع و مقابله با بیابان‌زایی در مناطق خشک و فقیر از لحاظ مراتع طبیعی ایفا کند.»
وی همچنین تاکید می‌کند: «بر اساس گزارش منابع طبیعی و آبخیزداری کشور برای مقابله با بیابان‌زایی در مناطق کویری و همچنین احیای مناطق آسیب‌دیده دارای مراتع طبیعی، طی سال‌های اخیر با اجرای پروژه‌های مقابله با این پدیده در سطح بیش از ۱۰۰ هزار هکتار حفاظت و انجام پروژه مدیریت هرزآب، و بیش از ۱۰۰ هزار هکتار ذخیره نزولات آسمانی و چندین هزار بوته‌کاری و تولید نهال انجام شده است.»
این کارشناس محیط زیست خاطرنشان می‌کند: «اختصاص اعتبار ویژه طرح تحقیقی در حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری در کنار اجرای طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت ضروری است تا محققان این حوزه بتوانند در اجرای آن موفق باشند و آسیب‌های احتمالی را به درستی رفع کنند.»
فولادی می‌گوید: «در استان‌های خشک مثل اصفهان، یزد، کرمان، گلستان، قم، سمنان و سیستان و بلوچستان با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود، گونه‌های مقاوم به خشکی، شوری و آفات و بیماری‌ها از جمله صنوبر و کاج برای کاشت به بهره‌برداران معرفی شدند تا در اجرای آن اقدامات لازم برای مقابله با گرد و غبار این مناطق در دستور کار قرار گرفته است.»
وی همچنین ادامه می‌دهد: «با اشاره به تمامی این جنبه‌های مختلف لازم به ذکر است که توضیح دهیم، بیابان‌زایی به معنای تخریب زمین در اثر دو پدیده اقلیمی و انسانی بوده و سازمان ملل متحد در سال‌های دور اعلام کرده بود آب و هوای خشک، نیمه‌خشک و نیمه‌مرطوب در پدیده بیابان‌زایی تأثیر بسزایی دارد.»
چالش‌های مهم پیش روی فضای سبز
احمد شمسی عضو هیئت علمی دانشکده گیاه‌شناسی دانشگاه اصفهان نیز می‌گوید: «در جهان امروز ما با دست‌کم بیش از ۳۰ چالش بسیار جدی روبه‌رو هستیم که از مهم‌ترین آن تغییر اقلیم، کمبود آب به‌ویژه آب شیرین، بیابان‌زایی و کمبود فضای سبز است که بر همین اساس مقام معظم رهبری نیز بر توسعه فضای سبز و اجرای طرح یک میلیارد درخت بسیار تأکید دارند و در این راستا کاشت یک میلیارد درخت مثمر ظرف چهار سال در کشور از سوی دولت سیزدهم برنامه‌ریزی شده که سهم هر سال ۲۵۰ میلیون اصله درخت است و این امر می‌تواند مشکل توسعه بیابان‌ها در سطح کشور را برای آینده برطرف کند.»
وی تصریح می‌کند: «در این طرح سهم هر استان با توجه به توان ظرفیت، سطح جغرافیایی و کانون‌های بیابان‌زایی و گرد و غبار متفاوت است، برای مثال سهم استان مرکزی ظرف چهار سال ۱۶ میلیون اصله درخت است، در حالی که سهم استان‌های اصفهان، یزد و کرمان بیش از ۲۰ میلیون درخت طی چهار سال خواهد بود و ما معتقدیم که با برنامه‌ریزی درست و حساب شده این طرح به‌خوبی پیش خواهد رفت.»
این استاد دانشگاه و عضو هیئت علمی دانشکده گیاه‌شناسی تأکید می‌کند: «اجرای کامل این طرح مورد تأکید دستگاه‌های اجرائی است و خوشبختانه مرتبط بر روند انجام کار در سطح کشور نظارت‌های لازم صورت نمی‌گیرد، از طرفی، سهم استان‌های کانون گرد و غبار کشور که بعضا بیش از ۴ میلیون کاشت است با ارائه تسهیلات لازم از سوی دولت تاکنون بیش از ۴ میلیون اصله نهال در نهالستان‌های بسیاری از این استان‌ها تولید شده است.»
شمسی یادآور می‌شود: «طرح کاشت درختان (گلدانی) از ابتدای آذرماه سال گذشته شروع شده که تداوم آن روند اتمام طرح را سرعت می‌بخشد و تجهیزات کمتری نسبت به دیگر نمونه‌های گیاهی خواهد داشت. از طرفی پویش مردمی بذر کاری در بسیاری از استان‌ها نقش مردمی این طرح آینده‌نگر را پر‌رنگ‌تر خواهد کرد.»
وی می‌گوید: «برای زمین‌هایی با خاک شور و نرم مانند رس گیاهان اشنان و گز مهم‌ترین عامل برای بیابان‌زدایی و مقابله با ریزگردها هستند و تداوم بسیاری در برابر نبود آب و هوای مناسب دارد.»
گیاه اشنان گیاهی دارویی است که به راسته میخک سانان، تیره تاج‌خروسان و سرده اشنان تعلق دارد. این گیاه به صورت درختچه‌ای شورپسند و مقاوم به خشکی در اغلب نواحی شور و قلیایی بیابان‌ها می‌روید.
کاهش اعتبارات
و روند کاهشی کاشت یک میلیارد درخت
در واقع باید گفت کاهش اعتبارات دامنگیر کاهشی شدن طرح کاشت یک میلیارد درخت در برخی استان‌های جنوبی کشور شده است.
محسن امینی، کارشناس بیابان‌زدایی با اشاره به اجرای طرح «کاشت نهال در عرصه‌های بیابانی کشور» تصریح می‌کند: «۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ از سوی مجلس شورای اسلامی مبنی بر اجرای طرح یک میلیارد درخت در مناطق خشک و بیابانی کشور مصوب و ابلاغ شده و این طرح امسال و سال آینده اجرائی خواهد شد.»
وی در ادامه مرطوب‌سازی، محافظت و نهال‌کاری را برخی از کارهای انجام شده برای مهار کانون‌های ریزگرد در سال اخیر عنوان می‌کند و می‌گوید: «مهم‌ترین کار برای مقابله با توفان‌های گرد و غبار، کاشت نهال، آبیاری و نگهداری آن است، البته اجرای این طرح با نظارت سازمان‌های مطالعاتی مورد نظر در زمینه تحقیق نوع خاک و آب و هوای منطقه‌های گوناگون از موارد مورد اهمیت این طرح به شمار می‌رود.»
این کارشناس بیابان‌زدایی خاطرنشان می‌کند: «خوشبختانه در قالب این طرح آينده‌نگر بخش قابل توجهی از کار آبیاری و نگهداری نهال‌ها را ساکنان مناطق عشایری و روستایی در نواحی کشور برعهده گرفته و انجام می‌دهند، چرا که در برخی استان‌های خشک و بیابانی کشور هفت کانون بحرانی گرد و غبار به وسعت بیش از ۷۰۰ هزار هکتار وجود دارد و قرار است امسال کاشت نهال در نصف این مناطق آغاز شود.»
امینی همچنین می‌گوید: «در سال‌های اول اجرای این طرح مهم، تأمین اعتبارات و بودجه مالی آن رضایت‌بخش بود، ولی متاسفانه از سه سال گذشته به بعد اعتبارهای طرح به‌تدریج کاهش یافته و روند اجرای کاشت درخت در این مناطق را با کندی روبه‌رو کرده است.»
وی تصريح می‌کند: «عملیات مهار ریزگردها در کانون‌های گرد و غبار استان‌های خوزستان و بندرعباس از سال ۱۳۹۵ آغاز شده و تاکنون به دلیل کمبود بودجه و اعتبارات مالی تنها ۳۵ درصد پیشرفت داشته است که امیدواریم هرچه سریع‌تر اقدامات لازم برای تسریع روند این طرح اتخاذ شود.»