آیت‌الله خامنه‌ای با هدف توسعه‌ روابط خارجی و دستیابی به اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی، به کشورهای متعدّدی سفر کردند. این سفرها در دوره‌ اوّل ریاست‌جمهوری ایشان شروع شد و در دوره‌ دوّم گسترش یافت. ایشان در دوره‌ اوّل ریاست‌جمهوری به کشورهای سوریه، لیبی و الجزایر و در دوره‌ دوّم به کشورهای پاکستان،‌تانزانیا، زیمبابوه، آنگولا، موزامبیک، یوگسلاوی، رومانی، چین و کره‌ شمالی سفر کردند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همواره قبل از سفرهای خارجی برای اخذ رهنمود و پس از سفرها برای ارائه‌ گزارش به محضر حضرت امام(قدّس‌سرّه) می‌رسیدند. ایشان همچنین پس از انجام سفر، در خطبه‌های نماز جمعه یا در موقعیّت‌های دیگر، گزارش سفرشان را به مردم می‌دادند. ازجمله دی‌ماه 1364 که پس از سفر به چند کشور آفریقایی و آسیایی نماز جمعه‌ تهران را اقامه کردند، در خطبه‌ دوّم به تشریح اهمّیّت این سفرها و دستاوردهای آن پرداختند. ایشان درباره‌ پاکستان گفتند که سفرشان دو هدف داشت که عبارت بودند از تحکیم روابط میان دو دولت و نیز همدلی با ملّت پاکستان.1 استقبال بی‌نظیر و تاریخی مردم پاکستان تجلّی همان همدلی بود که آیت‌الله خامنه‌ای آن را از اهداف سفر خود ذکر کردند. هزاران تن از مردم مسلمان سنّی و شیعه‌ی پاکستان درحالی‌که تصاویری از امام خمینی در دست داشتند با تکرار شعارهای «نه شرقی نه غربی جمهوری اسلامی»، «مرگ بر آمریکا»، «مرگ بر اسرائیل»، «زنده باد انقلاب اسلامی»، «درود بر خمینی»، «سلام بر خامنه‌ای»، «زنده باد دوستی مسلمانان ایران و پاکستان»، به استقبال ایشان شتافتند.2 خبرگزاری فرانسه در خبری با عنوان «استقبال بی‌مانند از رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در اسلام‌آباد» در توصیف حرکت مردم پاکستان نوشت: «هزاران مسلمان پاکستانی با فریاد «مرگ بر آمریکا» مقدم رئیس‌جمهوری اسلامی ایران را به هنگام ورود به اسلام‌آباد مشتاقانه گرامی داشتند... هزاران استقبال‌کننده که تعداد زیادی از آنها صدها کیلومتر را با اتوبوس یا اتومبیل‌های مزیّن به تصاویر امام خمینی و دیگر رهبران ایران پیموده بودند کاملاً کنترل مراسم را از دست نیروهای انتظامی خارج ساخته بودند و فشار جمعیّت به حدّی بود که حتّی دقایقی اتومبیل حامل ریاست‌جمهوری اسلامی ایران و ژنرال ضیاء‌الحق رئیس‌جمهور پاکستان را متوقّف ساخت.»3 

آیت‌الله خامنه‌ای بعدها درباره‌ این سفر گفتند: «ما آن وقتى که با ملّت‌ها مواجه می‌شویم، آن وقتى که به میان کشورها و ملّت‌ها می‌رویم آنجا است که میزان شور و شوق ملّت‌ها نسبت به اسلام - که ما را نماینده‌ آن می‌دانند - آشکار می‌شود... ملّت پاکستان از ملّت ایران خودشان را جدا نمی‌دانند. همان‌طور که در مسائل استقبال و تظاهرات مردم در تلویزیون مشاهده کردید و خبرهایش را شنیدید، این نشان‌دهنده‌ این واقعیّت است؛ مخصوص پاکستان هم نیست، کشورهاى عربى هم همین‌جورند، همه‌ کشورهاى اسلامى این‌جورند، کشور ترکیه هم این‌جور است، کشورهاى شمال آفریقا هم این‌جورند. هرجا مسئولان جمهورى اسلامى حضور پیدا کنند، شرکت بکنند، همین شور و شوق و علاقه‌ مردم هست، مشروط بر اینکه دولت‌ها مانعشان نشوند که بحمدالله در مورد پاکستان، دولت پاکستان نه‌تنها مانع و مزاحم نبود، بلکه کمک هم بود و وسایل اجتماع مردم را فراهم می‌کرد.»4 

حضرت امام خمینی استقبال مردم پاکستان از آیت‌الله خامنه‌ای را پایان‌دهنده به تبلیغات دشمن درباره‌ انزوای ایران خوانده و گفتند: «آنها می‌گویند که ایران منزوی است، الان هم می‌گویند. مقصودشان این [است‌] که پیش ملّت‌ها منزوی است یا مقصود این است که پیش دولت‌ها منزوی است؟ اگر مقصود این است که پیش ملّت‌ها منزوی است، خب، بیایند تجربه کنند؛ چند تا اتومبیل بیاورند، یکی رئیس‌جمهور آمریکا را تویش بنشانند، یکی هم رئیس صدر کذای شوروی را بنشانند، یکی هم رئیس‌جمهور فرانسه را بنشانند، یکی هم ملکه‌ انگلستان را بنشانند، یکی هم آقای رئیس‌جمهور ما را، بروند توی جمعیّت. اینها، این چندتا اتومبیل راه بیفتند توی جمعیّت‌ها در دنیا؛ ما نمی‌گوییم ایران، می‌رویم در آمریکای لاتین، می‌رویم در خود انگلستان، می‌رویم در بلاد دیگر حتّی بلاد غیرمسلمین، ببینیم که معامله‌ مردم با این چند نفر سرکرده - فرض کنید که هست - چه‌جوری است. آیا معامله همان معامله‌ای نیست که پاکستان با رئیس‌جمهور کردند؟ با آنها چی؟ با تخم‌مرغ و با چه تنفّر از آنها پذیرایی می‌کنند.»5

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در گزارش خود به مردم درباره‌ سفر به آفریقا نیز گفتند که در این قارّه علاوه‌ بر پیگیری هدف تحکیم روابط، پیام جمهوری اسلامی مبنی بر حمایت قاطع از مبارزه با رژیم نژادپرست آفریقای جنوبی6 نیز به گوش مردم منطقه رسانده شد: «ما البتّه به‌وسیله‌ بیانیّه و موضع‌گیری در سازمان‌های بین‌المللی و نامه‌نگاری و فرستادن پیک و پیام اعلام نظر خودمان و موضع خودمان را کرده بودیم امّا لازم بود که بیش از این اعلام موضع بشود و این سفر این کار را انجام می‌داد، که بنده به‌عنوان نماینده‌ ملّت ایران و به‌عنوان رئیس شورای‌عالی دفاع یک کشور در حال جنگ، در موقعیّت حسّاس مملکت را رها کنم و به‌عنوان پیام‌آور انقلاب، به‌عنوان سفیر انقلاب بروم در پشت مرزها و دیوارهای کشور مظلوم آفریقای جنوبی و آنجا نه یک بار، نه دو بار، بارها فریاد بزنم و بگویم ملّت ایران در کنار مبارزین آفریقای جنوبی - که مظلومند - قرار دارد و ما با تمام وجود از آنها دفاع می‌کنیم و حمایت می‌کنیم.»7 یکی از نکات بسیار قابل‌توجّه سفرهای خارجی آیت‌الله خامنه‌ای این بود که ایشان در عین تلاش وافر برای تحکیم روابط خارجی، هرگز پافشاری بر اصول و معیارهای دینی و ملّی را در تعارض با توسعه‌  روابط ندیدند. در سفر به زیمبابوه، وقتی متوجّه شدند بنا است در میهمانی رسمی رئیس‌جمهور شراب سرو شود، اعلام کردند که در این میهمانی شرکت نخواهند کرد. ایشان می‌گویند: «گفتند شما بیایید امّا شراب نخورید. گفتیم آنجایی که دیگری هم شراب می‌خورد مست می‌شود ما شرکت نمی‌کنیم. این جزو مسائل مذهبی ما است و پایبندیم. اصرار کردند، ما امتناع کردیم... مطبوعات جهانی از همین نقطه خواستند استفاده کنند؛ اوّل گفتند هیئت ایرانی به‌خاطر بودن زن‌ها و به‌خاطر شراب و به‌خاطر موسیقی نرفتند؛ این را در دنیا شایع کردند، هیاهو کردند، بعد دیدند ما از این حرف ابائی نداریم که، اینکه برای ما بد نیست، ما افتخار می‌کنیم که به‌عنوان یک کشور مسلمان، در مجلسی که اختلاط و ‌آمیزش نامناسب زن هست، شراب هست و موزیک‌های لهو و لغو هست، طبیعی است که ما شرکت نخواهیم کرد. بعد مطبوعات وابسته و خبرگزاری‌های وابسته دیدند ما از این‌جورش ابائی نداریم، یک حرف دیگر درست کردند، گفتند بله اینها با زن مخالفند، و چون زن توی این مجلس بوده نیامدند. وزارت خارجه ما سریعاً یک بیانیّه‌ بسیار قوی و مستدل صادر کرد، خود ما هم به خبرنگارها گفتیم، گفتیم ما برای زن حدّاکثر احترام را قائلیم. در کشور ما زن‌ها تعیین‌کننده‌اند؛ در هیچ‌یک از مسائل مهمّ کشور ما نیست که زن حضور نداشته باشد. اگر زن‌ها نبودند جنگ نبود؛ اگر زن‌ها با انقلاب نبودند انقلاب اصلاً پیروز نمی‌شد؛ اگر زن‌ها نبودند این مراسم عظیم با این شکوه به‌وجود نمی‌آمد و اقلّاً پنجاه درصد از انقلاب ما رهین منّت زن‌ها است؛ ما برای زن ارزش قائل نیستیم؟! ما اگر زن در یک مجلسی باشد می‌رویم. در مجلس شورای اسلامی خود ما زن هست؛ در مجامع اسلامی ما زن هست؛ در نماز جمعه‌ ما زن هست، توی مساجد ما زن هست؛ ما با حضور زن در هیچ جا مخالف نیستیم، ما با پوشش نامناسب زن مخالفیم؛ ما با وضع معاشرت نادرست زن مخالفیم. آنجایی که زن و مرد قرار است بروند و مشروب‌خواری بکنند، البتّه ما شرکت نمی‌کنیم. توضیح دادیم و به فضل الهی سروصدایش در دنیا [خوابید].»8 یا در جریان سفر به چین در سال 1367، اعلام شد که به دلیل بیماری رهبر چین، دیدار وی با رئیس‌جمهور ایران و هیئت همراه لغو شده است. پس از اطّلاع از این موضوع، دیدار با مقامات دیگر چینی را لغو کردند تا به‌صورت غیر مستقیم این پیغام را به چینی‌ها بدهند که سطح نمایندگان ملّت ایران کمتر از رهبر چین نیست. این مسئله باعث شد که نخست‌وزیر چین شخصاً برای عذرخواهی به حضور آیت‌الله خامنه‌ای برسد. آقای علاءالدّین بروجردی سفیر وقت ایران در چین می‌گوید: «نخست‌وزیر چین از محلّ کنگره‌ خلق به محلّ اقامت رئیس‌جمهور ایران آمد و از‌‌ همان دور، با صدای بلند گفت: کوچک‌تر به دیدار بزرگ‌تر آمده است! بعد وارد اتاق شد. حدود یک ربع با آقا صحبت کرد و گفت: ما ‌‌نهایت احترام به مهمان را، بخصوص شخصیّتی مثل جنابعالی، وظیفه‌ خود می‌دانیم. مشکل بیماری رهبر چین جدّی است و پزشکان ایشان را ممنوع‌الملاقات کرده‌اند. بااین‌حال، ما موضوع ملاقات را بررسی می‌کنیم تا حل شود.»9 این ابتکار و شجاعت آیت‌الله خامنه‌ای جدا از اینکه باعث شد همگان به جایگاه هیئت عالی‌رتبه‌ ایرانی سر تعظیم فرود آورند، موجب شد رهبر چین به‌صورت جداگانه و دوبرابر زمان تعیین‌شده پذیرای رئیس‌جمهور ایران و هیئت دیپلماتیک همراه باشد.

 پانوشت‌ها:

1- آیت‌الله خامنه‌ای، ‌بیانات در خطبه‌های نماز جمعه‌ تهران، 4/11/1364

2- بازخوانی استقبال مردم پاکستان از آیت‌الله خامنه‌ای در سال 1364، پایگاه اطّلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد خبر: 4390

3- همان

4- آیت‌الله خامنه‌ای، ‌بیانات در خطبه‌های نماز جمعه‌ تهران، 4/11/1364

5- صحیفه‌ امام خمینی، جلد 19، ص 482، 22/11/1364

6- سال 1948 میلادی، یعنی همان سالی که رژیم صهیونیستی در سرزمین فلسطین تأسیس شد، رژیم حاکم بر آفریقای جنوبی قانون تبعیض نژادی را تصویب کرد تا آغازگر جمهوری آپارتاید در این کشور باشد. با این قانون نژادپرستانه، افراد غیر سفیدپوست از حقوق شهروندی محروم بودند و تمامی حقوق سیاسی غیر سفیدپوستان نادیده انگاشته می‌شد، پس بیشتر مردم هیچ‌گونه کرسی در مجلس و نماینده‌ای در دولت نداشتند. بر اساس قانون آپارتاید، جمعیّت سفیدپوست کشور (5/4 میلیون نفر) 87 درصد امکانات را در دست داشتند و 13 درصد باقیمانده سهم 19 میلیون غیر سفیدپوستان بود. شرایط زندگی زیر بار قانون آپارتاید در آفریقای جنوبی این‌گونه توصیف شده است: انزوا و تنهائی سیاه‌پوستان، امکانات عمومی فرسوده، خدمات شهری جدا برای سیاه‌پوستان، حتّی سکّوها و ورودی‌های ساختمانها برای کسانی که اروپایی نبودند. در گزارشی که میشل فاول درمورد زندگی زیر یوغ قانون تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی، برای خبرگزاری آسوشیتد پرس نگاشت، آمده بود: قطارهای حمل سیاه‌پوستان و دورگه‌ها و یا هر رنگین‌پوستی که سفید نباشد، بسیار فرسوده است. و هنگامی که جایگاه‌ها در حال فروش سوخت به رانندگان غیر سفیدپوست هستند، آنها اجازه‌ استفاده از سرویس‌های بهداشتی جایگاه‌ها را ندارند. رژیم آفریقای جنوبی پیش از انقلاب از مشتریان نفتی ایران بود. با پیروزی انقلاب اسلامی، رابطه‌ سیاسی ایران با رژیم آپارتاید قطع و فروش نفت به این رژیم متوقّف شد. جمهوری اسلامی مبارزه با رژیم آپارتاید را در ردیف مبارزه با رژیم صهیونیستی قرار داد و در سیاست خارجی خود، حمایت از مبارزات علیه رژیم آفریقای جنوبی را علنی کرد. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سفری که زمستان 1364 به قارّه‌ آفریقا داشتند، ضمن ملاقات با مبارزین مردمی آفریقای جنوبی، در دیدارهای مختلفی که با سران کشورهای‌تانزانیا، موزامبیک، آنگولا و زیمبابوه داشتند، بر ضرورت اتّحاد کشورهای آفریقایی برای نابودی رژیم آپارتاید تأکید کردند. رژیم آپارتاید در سال 1994 میلادی (1373 شمسی) فروپاشید.

7- آیت‌الله خامنه‌ای، ‌بیانات در خطبه‌های نماز جمعه‌ تهران، 4/11/1364

8- آیت‌الله خامنه‌ای، ‌بیانات در خطبه‌های نماز جمعه‌ تهران، 4/11/1364

9- آرشیو مؤسّسه‌ پژوهشی _ فرهنگی انقلاب اسلامی